ΜΠΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΘΑ ΠΕΡΑΣΕΙ - Let's wait until the storm passes: 1/6/09

Με διαφορά λίγων χρόνων το σκηνικό επαναλαμβάνεται. Ο πανικός που προκαλούσαν τα πουλερικά επανέρχεται με τη μορφή χοίρων. Ο βομβαρδισμός των πολιτών με σκηνές τρόμου ξαναπαίρνει τα πρωτεία στην τηλεοπτική ενημέρωση. Αλλά δεν είναι η πρώτη φορά που επισκέπτεται η γρίπη των χοίρων την αμερικανική ήπειρο.

Με διαφορά λίγων χρόνων το σκηνικό ξαναστήνεται. Ο πανικός που προκαλούσαν τα πουλερικά επανέρχεται με μορφή χοίρων. Ο βομβαρδισμός των πολιτών με σκηνές τρόμου ξαναπαίρνει τα πρωτεία. Ομως, δεν είναι πρώτη φορά που η γρίπη των χοίρων επισκέπτεται την αμερικανική ήπειρο, όπου η σχέση πολιτικής και φαρμάκων είναι πολύ στενή. Οι πολιτικοί -και από κοντά οι δημοσιογράφοι- ξαναντύνονται με τη λευκή στολή και τη μάσκα του επιδημιολόγου για να μας ξαναμιλήσουν για την απειλή της πανδημίας γρίπης.

Μέσα σ' αυτό το κλίμα είναι καλό να μελετήσουμε τη σημαντικότερη περίπτωση πανδημίας γρίπης των χοίρων που αντιμετώπισε μέχρι σήμερα η παγκόσμια κοινότητα.

Αναφερόμαστε στην απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ το 1976 (επί προεδρίας Φορντ) να προχωρήσει σε μαζικό εμβολιασμό του πληθυσμού της χώρας, κάτω από το φόβο ότι εξαπλώνεται πανδημία γρίπης των χοίρων.

Η υπόθεση κατέληξε σε φιάσκο, όταν διαπιστώθηκε ότι όχι μόνο δεν υπήρξε πανδημία, αλλά και ότι οι κίνδυνοι από τον εμβολιασμό ήταν πολύ μεγαλύτεροι από την ίδια την ασθένεια.

Η υπόθεση του 1976 δεν μπορεί, βέβαια, να αποτελέσει υπόδειγμα για αυτό που συμβαίνει σήμερα. Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένα χρήσιμα διδάγματα από τη διαχείριση εκείνης της υγειονομικής κρίσης και κυρίως η μεγάλη επιβεβαίωση ότι η έκβαση παρόμοιων κρίσεων εξαρτάται περισσότερο από τους επαγγελματίες της πολιτικής και των μέσων ενημέρωσης, παρά από τους επιστήμονες της υγείας.

Το χρονολόγιο που ακολουθεί συντάχθηκε με βάση την έκθεση που υποβλήθηκε στον υπουργό της επόμενης κυβέρνησης (του προέδρου Κάρτερ) τον Ιούλιο του 1978 (Neustadt - Fineberg, «The Swine Flu Affair»).

Ιανουάριος 1976: Ο αναπληρωτής διευθυντής προγραμμάτων του Κέντρου Ελέγχου Λοιμώξεων (CDC) των ΗΠΑ, δρ Bruce Dull, ενημερώνει τον υφυπουργό Υγείας για το οικονομικό αδιέξοδο των εταιρειών που παρασκευάζουν εμβόλια. Οι συνεχείς αγωγές από πολίτες (για παρενέργειες) οδηγούν τις εταιρείες σε χρεοκοπία και ο κ. Dull ζητάει να «αμνηστευτούν» με νόμο οι κατηγορίες (εξ αμελείας) αυτού του τύπου ώστε να γλιτώσουν οι εταιρείες τις τεράστιες αποζημιώσεις.

Μια μόλις εβδομάδα μετά, αναφέρονται αναπνευστικά προβλήματα σε στρατιωτικούς που βρίσκονται στο στρατόπεδο Φορτ Ντιξ στο Νιου Τζέρσεϊ. Ο διευθυντής του εργαστηρίου του Ν. Τζέρσεϊ διατυπώνει υποψίες για γρίπη και ζητάει περαιτέρω αναλύσεις για τα κρούσματα αυτά.

Φεβρουάριος 1976: Στα περισσότερα δείγματα ταυτοποιείται ο ιός τύπου Α, δύο παραμένουν χωρίς ταυτοποίηση και για πέντε υπάρχουν αμφιβολίες.

Στις 4/2, μόλις συνέρχεται και σηκώνεται από το κρεβάτι και αφού κάνει αναγκαστική άσκηση νυχτερινού βαδίσματος πέντε μιλίων, ένας στρατιώτης πέφτει νεκρός. Γίνεται επανέλεγχος με νέα δείγματα. Το ίδιο βράδυ ενημερώνεται ο υπουργός. Το συμπέρασμα είναι ότι περιέχονται τύποι του ιού των χοίρων μαζί με τον ιό τύπου Α σε δύο δείγματα. Ξεκινάει η έρευνα για να γίνει νέο διπλό εμβόλιο απέναντι στον ιό.

Στις 19/2 ανακοινώνονται από τον κ. Dull τα περιστατικά. Ολα τα κανάλια κάνουν παραλληλισμούς με την πανδημία του 1918, ενώ καλούνται οι 4 μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες να προετοιμαστούν για την καμπάνια κατά της γρίπης των χοίρων. Σε τρεις πολιτείες των ΗΠΑ ανακαλύπτονται ύποπτα κρούσματα που δεν αποκλείουν όμως τη μετάδοση από ζώα σε άνθρωπο κι όχι από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Μάρτιος 1976: Ο στρατός αναφέρει ότι γύρω στα 500 άτομα έχουν εκτεθεί στον ιό στο στρατόπεδο του Φορτ Ντιξ, ενώ γίνονται εξετάσεις και στον τοπικό πληθυσμό. Το Επιδημιολογικό Κέντρο των ΗΠΑ συζητά για μαζική παραγωγή εμβολίων κατά της γρίπης.

Σε ανοιχτή συνάντηση αποφασίζεται να κατασκευαστεί, τελικά, ένα τριπλό εμβόλιο που να περιέχει στοιχεία από τον ιό τύπου Α, από τον ιό τύπου Β (Χονγκ Κονγκ) και από τον ιό της γρίπης των χοίρων.

Υστερα από συνάντηση με ειδικούς, ο πρόεδρος με διάγγελμα καλεί σε εμβολιασμό όλο το λαό και ζητάει 135 εκατ. δολάρια από το Κογκρέσο. Ζητείται από τον υπουργό Υγείας να ισχύσουν ειδικοί όροι για τις εταιρείες παρασκευής εμβολίων και να ρυθμιστούν τα οικονομικά τους προβλήματα.

Απρίλιος 1976: Ο γερουσιαστής Κένεντι πιέζει για ταυτόχρονη εφαρμογή προγράμματος παιδικών εμβολιασμών για όλες τις ασθένειες. Ο επικεφαλής του τμήματος επιδημιολογίας του Ν. Τζέρσεϊ αμφισβητεί την ορθότητα της απόφασης για μαζικό εμβολιασμό. Η υποεπιτροπή υγείας συντάσσει έκτακτο νομοσχέδιο και το στέλνει απευθείας στη Βουλή, όπου ψηφίζεται διά βοής.

Ο ΠΟΥ συνεδριάζει στη Γενεύη και αποφασίζει ότι η κάθε χώρα θα αντιμετωπίσει το ζήτημα όπως νομίζει αυτή.

Η επιτροπή της Γερουσίας εγκρίνει το νομοσχέδιο και προσθέτει ένα κονδύλι 1,8 δισ. δολ., προερχόμενο από το πρόγραμμα κατά της ανεργίας. Η εισηγητική έκθεση τονίζει ότι δεν θα δοθεί καμιά ενίσχυση στις εταιρείες για χρέη από προηγούμενα προγράμματα εμβολιασμών. Ενας αξιωματούχος δηλώνει ότι καμιά ζημιά δεν πρόκειται να καλυφθεί αν προέρχεται από αγωγές σχετικές με τον επικείμενο εμβολιασμό. Ξεσηκώνεται θύελλα διαμαρτυριών από τις εταιρείες φαρμάκων.

Στις 21/4 από τον τύπο ανακοινώνεται η έναρξη του προγράμματος και καλούνται οι πρώτοι 3.000 εθελοντές. Το 88% του πληθυσμού εγκρίνει με δημοσκοπήσεις το πρόγραμμα.

Μάιος 1976: Οι παρασκευαστές ζητούν νόμο που θα τους αμνηστεύει για όλα τα χρέη που δεν θα οφείλονται άμεσα σε δικά τους σφάλματα.

Στην Ατλάντα αποφασίζεται η εκτέλεση του προγράμματος, αν και ειδικοί γιατροί ζητούν έστω μια μικρή αναβολή για περαιτέρω έρευνες. Γίνονται σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ αμερικανικού κράτους και παρασκευαστών, που ζητούν έκτακτες νομοθεσίες και αποζημιώσεις. Ετοιμάζεται νομοσχέδιο αμνήστευσης των εταιρειών για αγωγές. Τελικά, 196 εκατ. δόσεις υπολογίζεται να έχουν παραδοθεί μέχρι το Νοέμβριο. Οι δημοσκοπήσεις, στο μεταξύ, ρίχνουν το ποσοστό αποδοχής του προγράμματος από 88% στο 66%.

Ιούνιος 1976: Ο υφυπουργός δηλώνει ότι κατασκευάστηκαν 2 εκατ. δόσεις με λάθος ιό. Σε έκτακτη συνάντηση οι κατασκευαστές εκτιμούν ότι στις αρχές του 1977 θα είναι διαθέσιμα 228 εκατ. εμβόλια. Το CDC καταφεύγει στον τύπο με πρωτοσέλιδα άρθρα για το πρόγραμμα εμβολιασμού.

Οι εταιρείες ενημερώνουν ωστόσο ότι χωρίς ασφαλιστική κρατική κάλυψη δεν μπορούν να συνεχίσουν. Ο υπουργός ετοιμάζει αμέσως νέα νομοθεσία. Οι κατασκευαστές δηλώνουν ότι μόνο 80 εκατ. δόσεις θα είναι έτοιμες μέχρι τον Οκτώβριο και ότι οι πρώτες αποστολές θα γίνουν τον Ιούλιο.

Τελικά παρέχεται από την κυβέρνηση η εξασφάλιση της κρατικής αποζημίωσης των εταιρειών για οποιαδήποτε ζημία ή αγωγή εναντίον τους που θα αφορά το συγκεκριμένο εμβόλιο. Ενημερώνεται το κοινό ότι οι δόσεις των ενηλίκων είναι έτοιμες, όπως και οι δόσεις για τις ομάδες υψηλού κινδύνου. Περισσότερες δοκιμές ήταν αναγκαίες για παιδιά και νέους μέχρι 25.

Ιούλιος 1976: Η αρμόδια επιτροπή, σε συναντήσεις με τις κατασκευάστριες εταιρείες και τους ασφαλιστές, προσπαθεί να βρει λύση που δεν θα προϋποθέτει αλλαγή της νομοθεσίας.

Τελικά συμφωνούν να υπογράψουν μια σύμβαση. Οι ασφαλιστές δεν αρκούνται σε αυτή τη συμφωνία, ο δε υπουργός προσφέρεται σαν μεσολαβητής ανάμεσα στα δύο μέρη.

Παρουσιάζονται προβλήματα και σχετικά με τις παιδικές δόσεις. Απολύεται ένα στέλεχος του υπουργείου Εμπορίου με κατηγορίες για απειθαρχία, ενώ ο ίδιος ισχυρίζεται ότι απλά εξέφρασε τους φόβους του για την ασφάλεια που παρέχουν τα εμβόλια.

Ανακοινώνεται ότι βρέθηκαν κρούσματα του ιού και στη Μανίλα και στην Ταϊβάν, αλλά αποδεικνύεται λάθος. Οι εταιρείες απειλούν να διακόψουν το πρόγραμμα διότι δεν έχει λυθεί το θέμα της ασφαλιστικής τους κάλυψης.

Ο Φορντ ανακοινώνει ότι η κυβέρνηση θα βρει λύση για την ολοκλήρωση του προγράμματος, με ή χωρίς στήριξη από το Κογκρέσο. Ο υφυπουργός, ενώ δέχεται εισηγήσεις ακόμα και για εγκατάλειψη του προγράμματος λόγω υψηλού ρίσκου, συνιστά συνέχιση του μαζικού εμβολιασμού.

Αύγουστος 1976: Στη Φιλαδέλφεια ανακοινώνεται ύποπτο κρούσμα. Την ίδια μέρα με νομοσχέδιο ρυθμίζεται η πλήρης κάλυψη των όποιων αποζημιώσεων από τα κρατικά ταμεία. Ο πρόεδρος, πριν από τη συνεδρίαση στο Κογκρέσο, εμφανίζεται στην τηλεόραση και μιλάει για απροθυμία του Κογκρέσου να δράσει. Τελικά το νομοσχέδιο γίνεται δεκτό με ψηφοφορία διά βοής.

Αλλάζουν οι ημερομηνίες παράδοσης των εμβολίων και γίνονται συνεχείς συσκέψεις για τις δοσολογίες και τις οδηγίες. Οι εταιρείες πιέζονται για μεγαλύτερες ποσότητες μέσα στα προβλεπόμενα όρια. Οι δημοσκοπήσεις, ωστόσο, δείχνουν ότι ενώ το 93% είναι ενημερωμένο, μόνο το 52% προτίθεται τώρα, να εμβολιαστεί.

Σεπτέμβριος 1976: Οι εταιρείες πιέζονται όλο το μήνα για μεγαλύτερη παραγωγή, ενώ οι ίδιες δηλώνουν ότι εξαντλούν τα όριά τους. Για τις ηλικίες από 3 έως 18 ετών δεν έχουν ακόμα αποφασιστεί οι δόσεις. Ανακύπτουν ερωτήματα σχετικά με την ανάγκη ή όχι ενός συμπληρωματικού εμβολίου στις νεαρές ηλικίες. Επίσημα ανακοινώνεται ότι ο εμβολιασμός θα αρχίσει στην Πολιτεία της Ινδιανάπολης.

Οκτώβριος 1976: Γίνονται τα πρώτα εμβόλια. Στις 11/10 πεθαίνουν 3 ηλικιωμένοι στο Πίτσμπουργκ μετά τον εμβολιασμό. Το πρόγραμμα στο Πίτσμπουργκ ακυρώνεται μέχρι να διερευνηθούν οι αιτίες θανάτου. Ακολούθησαν εννέα πολιτείες, ενώ έξι άλλες εξαίρεσαν τη συγκεκριμένη παρτίδα εμβολίων από το πρόγραμμα.

Σε νέα σύσκεψη στην Ατλάντα ανακοινώθηκε ότι τίποτα δεν συνέδεε τους θανάτους με το εμβόλιο. Αντίθετα, κάποιοι ειδικοί δεν απέκλεισαν τη σχέση της καρδιακής προσβολής των ηλικιωμένων με το εμβόλιο. Δεκατέσσερα άτομα σε 9 Πολιτείες πεθαίνουν μετά το εμβόλιο, αλλά οι υπεύθυνοι δηλώνουν ότι δεν αποδεικνύεται η σχέση του θανάτου τους με αυτό. Στις 14/10 ο αριθμός των νεκρών φτάνει τους 33. Ο πρόεδρος και η οικογένειά του εμβολιάζονται μπροστά στις τηλεοπτικές κάμερες. Ενώ πέφτει συνεχώς το ποσοστό όσων εμβολιάζονται, ο αριθμός των νεκρών εμβολιασμένων ανέρχεται σε 41.

Νοέμβριος 1976: Συνιστάται δεύτερη δόση εμβολίου στους νέους μέχρι 24 ετών, όπως και στα παιδιά. Στις 6/11 έχει εμβολιαστεί μόνο το 1% του ενήλικου πληθυσμού, αλλά το 57% δηλώνει ότι θα εμβολιαστεί. Συναγερμός προκαλείται μόλις τα αποτελέσματα εξετάσεων αποδεικνύουν ότι οι εμβολιασμένοι μαύροι πολίτες εμφανίζουν μικρά ποσοστά ανοσίας.

Στις 12/11 εμφανίζεται το σύνδρομο Guillain-Barre (φλεγμονώδης πολυνευροπάθεια) σε εμβολιασμένο από τη Μινεσότα. Εντοπίζεται το σύνδρομο και σε άλλους εμβολιασμένους. Ο υφυπουργός διατυπώνει τις ανησυχίες του για το χαμηλό ποσοστό εφαρμογής του προγράμματος. Οι εταιρείες και το υπουργείο Υγείας αλληλοκατηγορούνται για την ανεξέλεγκτη παραγωγή εμβολίων αλλά και για ενδεχόμενα λάθη στην παρασκευή του εμβολίου.

Δεκέμβριος 1976: Τρεις ακόμα περιπτώσεις με σύνδρομο στη Μινεσότα κι άλλες τρεις στην Αλαμπάμα. Το CDC ξεκινάει έρευνες. Σε μια περίπτωση νεαρού με γρίπη των χοίρων διαπιστώνεται ότι προσβλήθηκε από άρρωστο χοίρο που εκτρέφει. Ο διευθυντής του CDC δηλώνει ότι από τις 54 περιπτώσεις με σύνδρομο, μόνο οι 30 είχαν υποστεί εμβολιασμό.

Η επιτροπή του Κένεντι δηλώνει ότι το πρόγραμμα είναι νεκρό και ο υπουργός συμφωνεί. Ειδικός επιστήμονας ανακοινώνει ότι το σύνδρομο της πολυνευροπάθειας έχει τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστεί στους εμβολιασμένους.

Το θέμα με το σύνδρομο αναλύεται από τον υπουργό Υγείας στο Κογκρέσο. Τριάντα μία αγωγές κατά της ομοσπονδιακής κυβέρνησης φτάνουν σε ύψος τα 1,2 δισ. δολάρια, σύμφωνα με το νόμο που έχει ψηφιστεί.

Ιανουάριος 1977: Αλλη μια περίπτωση γρίπης των χοίρων εμφανίζεται στη Μινεσότα, ξανά, όμως, από άρρωστο ζώο. Η συνάντηση των ειδικών στην Ατλάντα αποφασίζει να διακοπεί οριστικά το πρόγραμμα μαζικών εμβολιασμών και να συνεχιστεί μόνο στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Ενσωματώνεται η αναγραφή του συνδρόμου στις πιθανές παρενέργειες του εμβολίου.

Μετά την εκλογή του προέδρου Κάρτερ ο νέος υφυπουργός Υγείας ζητάει να ενημερωθεί για όλη τη διαδρομή του προγράμματος αλλά και για την τρέχουσα κατάσταση. Το υπουργείο Οικονομικών εγκρίνει πρόσθετο κονδύλι 1,2 εκατ. δολαρίων για τις αντιδικίες γύρω από το εμβόλιο.

Φεβρουάριος 1977: Η κυβέρνηση των ΗΠΑ καταφεύγει εναντίον μιας από τις κατασκευάστριες εταιρείες και αρνείται να την πληρώσει, λόγω αμέλειας στην παρασκευή των εμβολίων.

Συνολικά 104 αγωγές ύψους 11 εκατ. δολαρίων στρέφονται κατά του υπουργείου Δικαιοσύνης. Αποφασίζεται η αντικατάσταση του διευθυντή του CDC Σένσερ. Γίνεται μία συνάντηση με όλους τους ειδικούς από όλους τους χώρους κι αποφασίζεται ο εμβολιασμός μόνο των ομάδων υψηλού κινδύνου.

Αίρεται η απαγόρευση για το παλιό εμβόλιο του τύπου Α και του τύπου Β κι ανακοινώνεται ότι δεν θα επαναληφθούν οι μαζικοί εμβολιασμοί.

Μάρτιος 1977: Ο νέος υπουργός Υγείας, Γκαλιφάνο, αποφασίζει να εμβολιάζονται μόνο οι ομάδες υψηλού κινδύνου κι αυτό όσον αφορά το τύπο Α. Για τον τύπο της γρίπης των χοίρων δεν συνιστάται εμβολιασμός.

Από όλη αυτή την περιπέτεια ίσως η χειρότερη συνέπεια ήταν η δυσφήμηση του CDC. Οπως αναφέρουν οι ερευνητές της υπόθεσης, ένας δημοσιογράφος μεγάλου καναλιού τούς εκμυστηρεύτηκε αργότερα ότι «το CDC υπήρξε σχεδόν η μοναδική ομοσπονδιακή υπηρεσία με καθολική αποδοχή. Τώρα το CDC απώλεσε την αθωότητά του».

Η αποκαθήλωση αυτή του CDC επρόκειτο να έχει επώδυνες συνέπειες: Οταν σε λίγα χρόνια άρχισε να μεταδίδεται η επιδημία του AIDS, η αμερικανική αυτή υπηρεσία δίστασε να πάρει ριζικά και άμεσα μέτρα. Θεωρούσε αδύνατο να φωνάξει «λύκος» σε διάστημα λιγότερο από δεκαετία μετά την πρώτη οδυνηρή αποτυχία...

Το μεγάλο λάθος του 1976

του δρ. Αρτσι Καλοκαιρινού *

Το 1976 δούλευα στο βόρειο άκρο της Αυστραλίας μεταξύ Αβοριγίνων. Τότε παρατήρησα ότι σε μία κοινότητα λίγων εκατοντάδων ανθρώπων, έξι άνδρες πέθαναν ξαφνικά. Κατά πάσα πιθανότητα επρόκειτο για το στέλεχος Victorian (του εμβόλιου της γρίπης), αλλά αυτή η λεπτομέρεια δεν έχει πραγματική σημασία γιατί εκτός από ορισμένα επιλεγμένα άτομα κανείς δεν γνωρίζει τι περιέχεται σε κάθε συγκεκριμένη παρτίδα. Δεν ήταν όλοι ηλικιωμένοι. Ενας απ’ αυτούς ήταν εικοσάρης. Λίγες εβδομάδες αργότερα, σε μια άλλη κοινότητα, διαπίστωσα ότι τα άτομα με καρδιακά προβλήματα ή δυνητικά καρδιακά προβλήματα ή διαβήτη είχαν μεγάλες πιθανότητες να πεθάνουν αμέσως μόλις τους θα δοθεί το εμβόλιο.

Προφανώς, υπήρχε πρόβλημα με ορισμένες παρτίδες του εμβολίου της γρίπης.

Λίγους μήνες αργότερα βρισκόμουν στην Αμερική. Ο πρόεδρος Φορντ είχε ενημερωθεί από τους συμβούλους του σε ζητήματα υγείας ότι επρόκειτο να ξεσπάσει μια τεράστια επιδημία της «γρίπης των χοίρων», ότι αυτή θα μπορούσε να σκοτώσει χιλιάδες και ότι ο μόνος τρόπος για να προληφθεί αυτή η καταστροφή ήταν να εμβολιαστεί το σύνολο του πληθυσμού της Αμερικής - κάθε άνδρας, γυναίκα και παιδί- με ειδικό εμβόλιο.

Ετσι, παρασκευάστηκε το εμβόλιο και ξεκίνησε η μεγαλύτερη εκστρατεία εμβολιασμού στην ιστορία. Ανησύχησα, επειδή το εμβόλιο δεν θα μπορούσε να δοκιμαστεί σωστά σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα. Κανείς από τους αποδέκτες του εμβολίου δεν θα μπορούσε να γνωρίζει με τι ακριβώς τον εμβολίαζαν και υπήρχε πιθανότητα να πεθάνουν με αιφνίδιο θάνατο πολλοί άνθρωποι. Επιπλέον, ήταν εξαιρετικά απίθανο να ενσκήψει μια επιδημία της γρίπης των χοίρων. Γι’ αυτό βγήκα και μίλησα. Στην αρχή οι εφημερίδες πιάστηκαν απ’ αυτά που έλεγα και δημοσίευσαν πρωτοσέλιδα με τίτλους όπως «Αυστραλός γιατρός μιλά για μαζική δολοφονία». Στη συνέχεια εμφανίστηκα στο τηλεοπτικό πρόγραμμα της Κάθι Κρόσμπι.

Ενας απ’ αυτούς που έβλεπε το τηλεοπτικό πρόγραμμα ήταν κάποιος που δεν συμπαθούσε έναν κύριο που ονομαζόταν Γκαμπίνο, το αφεντικό της Μαφίας. Ο Γκαμπίνο ήταν περίπου 70 ετών και είχε ιστορικό καρδιακών προβλημάτων. Ηταν εύκολο να βάλει κάποιον να πείσει τον Γκαμπίνο να πάρει το εμβόλιο κι αυτός έπεσε αμέσως νεκρός. Οι εφημερίδες είχαν δίκιο που έγραφαν για τη «Μαφιόζικη συνωμοσία με εμβόλιο γρίπης». Οι άνθρωποι έπεφταν νεκροί μέσα στα κτίρια που τους εμβολίαζαν. Αλλοι παρέλυαν. Ολο το πρόγραμμα έφτασε σε αδιέξοδο.

Ο πρόεδρος Φορντ αποφάσισε να διευθετήσει γρήγορα το ζήτημα. Μπροστά σε όλο τον κόσμο, εμφανίστηκε στην τηλεόραση και σήκωσε το μανίκι του για να εμβολιαστεί. Εκείνη την εποχή εγώ ισχυρίστηκα ότι το εμβόλιο που του έκαναν ήταν άδειο κι αυτό νομίζω ότι πραγματικά συνέβη. Στη συνέχεια ο πρόεδρος Φορντ προσκάλεσε όλους τους ανθρώπους των μέσων ενημέρωσης που παραβρίσκονταν στη συνέντευξη Τύπου και τους ζήτησε να μπουν στη σειρά και να εμβολιαστούν επί τόπου. Μόνο ένας άντρας προσφέρθηκε εθελοντικά και κατά σύμπτωση ήταν ο γραμματέας Τύπου του Λευκού Οίκου. Ολοι οι άλλοι αρνήθηκαν την πρόσκληση.

Δεν υπήρξε κανένα κρούσμα γρίπης των χοίρων. Ούτε επρόκειτο να ξεσπάσει επιδημία της γρίπης των χοίρων. Πώς είναι δυνατόν ο πιο ισχυρός άνθρωπος της υδρογείου, ο οποίος διέθετε μάλιστα το μεγαλύτερο οργανισμό υγείας σ’ όλο τον κόσμο, να κάνει τέτοιο λάθος; Κανείς δεν γνωρίζει την απάντηση, αλλά ό,τι και να συνέβη, το σίγουρο είναι ότι η υπόθεση δεν είναι απλή και δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί.

Επιπλέον, από όσο γνωρίζω ήμουν ο μόνος εν ενεργεία γιατρός που μίλησα εναντίον της υπόθεσης αυτής και προειδοποίησα για τις σχεδόν σίγουρες συνέπειές της. Πώς είναι δυνατόν να αντέδρασε μόνο ένας γιατρός που διέθετε τη βασική εκπαίδευση και δεν ήταν καν κάτοχος της αμερικανικής υπηκοότητας; Υπήρξε άλλος ένας ερευνητής, ο Αντόνι Μόρις, ο οποίος επιχείρησε να μιλήσει δημόσια, αλλά εκείνη την εποχή λογοκρίθηκε και μάλιστα με πολύ σκληρό τρόπο. Πρόκειται λοιπόν για ένα κλασικό παράδειγμα όπου ένας μονάχα έχει δίκιο και όλοι οι άλλοι κάνουν λάθος.

Οταν συζητείται το θέμα των εμβολίων, το γεγονός ότι η μεγάλη μάζα του ιατρικού κατεστημένου δηλώνει ότι κάτι είναι έτσι ή αλλιώς, αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι είναι στην πραγματικότητα έτσι. Εάν το κατεστημένο μπορεί να διεξάγει με τόσο λανθασμένο τρόπο κάτι τόσο τεράστιο και σημαντικό όπως η εκστρατεία εμβολιασμού για τη γρίπη των χοίρων, τότε είναι λογικό να συμπεράνει κανείς ότι μπορεί και άλλα πράγματα να πηγαίνουν λάθος. Τουλάχιστον μας δίνει λόγους να αμφιβάλλουμε γι’ αυτά που ισχυρίζεται το κατεστημένο ως δεδομένα.

Αν το λάβουν αυτό υπόψη τους οι γιατροί και οι πολίτες, τότε θα γίνονται λιγότερα λάθη και λιγότεροι άνθρωποι θα υποχρεώνονται να υποφέρουν χωρίς λόγο.

(*) Ο γιατρός Αρτσι Καλοκαιρινός έγινε γνωστός για την αφοσίωσή του στην περίθαλψη των Αβοριγίνων, των αυτοχθόνων της Αυστραλίας, τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Το 2000 τιμήθηκε ως «Ο Ελληνο-αυστραλός του 20ού αιώνα».

Η «πολιτική» γρίπη στην εξουσία

Το 1976 ήταν εκλογικό έτος στις ΗΠΑ. Ο Τζέραλντ Φορντ διεκδικούσε να επανεκλεγεί πρόεδρος. Για την ακρίβεια, να εκλεγεί για πρώτη φορά, εφόσον στην πραγματικότητα δεν είχε ποτέ εκλεγεί. Υπήρξε ο μόνος πρόεδρος που ανέλαβε τα υψηλά του καθήκοντα μετά από το διαδοχικό εξαναγκασμό σε παραίτηση τόσο του προέδρου όσο και του αντιπροέδρου που είχαν εκλεγεί. Πρώτος είχε παραιτηθεί στις 10/10/73 ο αντιπρόεδρος, ο «δικός μας» Σπάιρο Αγκνιου, ο οποίος δεν μπόρεσε να αποκρούσει τις κατηγορίες για φοροδιαφυγή και ξέπλυμα χρήματος. Ορίστηκε τότε στη θέση του από τον πρόεδρο Νίξον ο Φορντ ως αντιπρόεδρος. Και όταν ο Νίξον παραιτήθηκε κι αυτός μετά το σκάνδαλο Ουότεργκέιτ, ο Φορντ αναρριχήθηκε στο ανώτατο αξίωμα στις 9/8/74.

Ως μεταβατικός πρόεδρος ο Φορντ δεν είχε και πολλές δυνατότητες. Το μόνο που έκανε ήταν να εξασφαλίσει την αμνήστευση του Νίξον. Αλλά για να διεκδικήσει την προεδρία χρειαζόταν κάτι περισσότερο, ενώ η ήττα στο Βιετνάμ προκαλούσε μεγαλύτερη ταραχή στο εσωτερικό και δυσαρέσκεια στο εκλογικό σώμα. Όταν ακούστηκε στο κυβερνητικό επιτελείο ότι υπάρχει ζήτημα «γρίπης των χοίρων», κάποιοι έσπευσαν να αδράξουν την ευκαιρία. Ο νεαρός τότε υπουργός Αμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ, με συνδέσεις προς φαρμακευτικές εταιρείες, «ήταν επικεφαλής μιας ομάδας συμβούλων οι οποίοι φοβούνταν ότι ο Φορντ μπορεί να έχανε το Λευκό Οίκο αν δεν κατόρθωνε να εμφανίσει κάποιο εθνικό πρόγραμμα το οποίο να αγγίζει κάθε πολίτη με άμεσο τρόπο» (William Sergant, “Crab Wars”, σ. 50). «Και ποιός ήταν καλύτερος τρόπος να δείξει (ο Φορντ) ότι μπορεί να κάνει κάτι, απ’ το να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα εμβολιασμού ‘κάθε άνδρα, γυναίκας και παιδιού’, εναντίον αυτής της διαβολική γρίπης των χοίρων;»

Από τη δική τους πλευρά, στο παιχνίδι μπήκαν και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι του χώρου της υγείας. Πρώτος πρώτος ο διευθυντής του CDC Ντέιβιντ Σένσερ, ο οποίος με το υπόμνημά του προς το υπουργείο Υγείας διευκόλυνε τα πράγματα. Ο Σένσερ πρότεινε 4 εναλλακτικές λύσεις. Οι τρεις πρώτες απορρίφθηκαν αμέσως: να μη γίνει απολύτως τίποτα, να γίνουν ελάχιστα πράγματα (παραγωγή εμβολίων αλλά όχι μαζικός εμβολιασμός) και να αναλάβει όλα τα έξοδα η κυβέρνηση (χωρίς τη συμμετοχή των ιδιωτών προμηθευτών, κάτι που ήταν απαγορευτικό με όρους χρηματοδότησης και πρακτικής διαχείρισης).

Απέμεινε λοιπόν η τέταρτη λύση: η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα πλήρωνε τα εμβόλια και θα διαχειριζόταν το πρόγραμμα εμβολιασμού, αλλά σε συνεργασία με τις ιδιωτικές φαρμακευτικές εταιρείες.

Όπως περιγράφουμε στις διπλανές στήλες το πρόγραμμα εγκαταλείφθηκε κακήν κακώς. Τελικά στην εκλογική καμπάνια του 1976 ο Φορντ κέρδισε το χρίσμα των Ρεπουμπλικάνων με μικρή διαφορά από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, αλλά δεν κατάφερε να υπερισχύσει του Δημοκρατικού υποψηφίου Τζίμι Κάρτερ, ο οποίος τελικά έγινε ο 39ος πρόεδρος των ΗΠΑ και με μια από τις πρώτες του πολιτικές αποφάσεις ζήτησε να ελεγχθεί το φιάσκο με τους μαζικούς εμβολιασμούς για την ανύπαρκτη πανδημία.

Από την πλευρά του ο Ράμσφελντ συνέχισε την πολιτική του καριέρα, παράλληλα με την ανάμιξή του σε μεγάλες εταιρείες, κατά προτίμηση φαρμακευτικές. Και όπως υπήρξε ο νεότερος υπουργός Αμυνας επί Φορντ, ανέλαβε και πάλι τα ηνία του Πενταγώνου επί Τζορτζ Μπους τζούνιορ, αυτή τη φορά ως ο γηραιότερος υπουργός Αμυνας.

Και κατά διαβολική σύμπτωση, από τη θέση αυτή πήρε μέρος (μεταξύ άλλων πολέμων) και στη μάχη κατά της επιδημίας γρίπης των πουλερικών πριν από λίγα χρόνια. Αλλά αυτή τη φορά ο κ. Ράμσφελντ ήταν πολύ προετοιμασμένος. Μεταξύ άλλων διατέλεσε πρόεδρος της εταιρείας Gilead Sciences Inc. (1997-2001), η οποία έχει την πατέντα του γνωστού φαρμάκου Tamiflu, ενώ την εποχή που ξέσπασε ο πανικός για τη γρίπη των πτηνών, ο τότε υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ κατείχε μεγάλο μέρος των μετοχών της εταιρείας. Από το περιοδικό Fortune η αξία αυτών των μετοχών υπολογίζεται σε 5-25 εκατ. δολάρια (31/10/05). Τον Ιούλιο του 2005 το Πεντάγωνο (του κ. Ράμσφελντ) παράγγειλε από την εταιρεία φάρμακα αξίας 58 εκατ. Μέσα σε έξι μήνες η περιουσία του κ. Ράμσφελντ αυξήθηκε κατά 1.000.000 δολ. μόνο από την άνοδο της μετοχής αυτής.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ

Richard Neustadt, Harvey Fineberg
“The Swine Flu Affair: Decision Making on a Slippery Disease.”
Η έκθεση που παραγγέλθηκε από τον υπουργό Υγείας της νέας κυβέρνησης Κάρτερ για το φιάσκο της γρίπης των χοίρων του 1976. Εξαιρετική περιγραφή του πολιτικού χαρακτήρα των αποφάσεων που λήφθηκαν με εξωϊατρικά και μη επιστημονικά κριτήρια.
http://biotech.law.lsu.edu/cphl/history/books/sw/index.htm

Richard Neustadt, Harvey Fineberg
«The epidemic that never was»
Τα κύρια αποσπάσματα της παραπάνω έκθεσης όπως έχουν ανθολογηθεί από τον Robert K. Yin στο «The case study anthology» (SAGE, 2004).
http://www.sagepub.com/upm-data/5071_Yin_Chapter_1.pdf

Korey D. Harvey
«A Look At Responses to Pandemic Influenza:
The Swine Flu Experience of 1976»
(Louisiana State University, May 2, 2008)
Συνοπτική παρουσίαση της υπόθεσης του 1976, βασισμένη κυρίως στην έκθεση των Neustadt Fineberg. Το κείμενο είναι προσβάσιμο στην παρακάτω διεύθυνση:
http://biotech.law.lsu.edu/cases/vaccines/SwineFlu-Harvey.htm

William Sargent
«Crab Wars»
(UPNE, 2002)
Ως “flugate” («γρίπη-γκέιτ») δηλαδή σκάνδαλο ανάλογο του Ουότεργκεϊτ του προκατόχου του αναδεικνύει ο συγγραφέας τη διαχείριση από τον πρόεδρο Φορντ της γρίπης των χοίρων που ποτέ δεν εξελίχθηκε σε επιδημία το 1976. Το βιβλίο είναι προσβάσιμο στο Google Books.

ΕΠΙΣΚΕΦΤΕΙΤΕ

http://www.whale.to/vaccines/kalokerinos.html
Ιστοσελίδα αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του Ελληνοαυστραλού γιατρού Αρτσι Καλοκαιρινού. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται και η μαρτυρία του για τη γρίπη των χοίρων στις ΗΠΑ το 1976.

http://www.projectcensored.org
Το πρόγραμμα ανάδειξης των πιο κρυμμένων ρεπορτάζ στις ΗΠΑ περιλαμβάνει και όσα αναφέρονται στη σχέση του κ. Ράμσφελντ με τη βιομηχανία των αντιγριπικών φαρμάκων.