Τί έχει «δει» το γεωραντάρ
στην Αμφίπολη; Μπορεί να «δει» χρυσάφι; Η Αμφίπολη έχει το μέγεθος της
Τούμπας και του Καραϊσκάκη. Στην πορεία θα χρειαστούν εκατομμύρια.
Τί είπαν ο Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου, καθηγητής Γεωλογίας και συνεργάτης της Κατερίνας Περιστέρη από το 2009 και ο Κυριαζής Πιτιλάκης, καθηγητής Γεωτεχνικής Μηχανικής ΑΠΘ μιλώντας στο Mega.
Το
γεωραντάρ, τα εκατομμύρια που θα κοστίσει με το πέρας της ανασκαφής το
μνημείο προκειμένου να είναι επισκέψιμο, το χρυσάφι και η δυσκολία των
αρχαιολόγων όσο η ανασκαφή προχωρά προς το κέντρο. Κωνσταντίνος Παπαθεοδώρου, καθηγητής Γεωλογίας
Ποτέ δεν μπήκε μικροκάμερα
«Σε
σχέση με τη μικροκάμερα, γιατί είχα μιλήσει με την κυρία Περιστέρη,
είναι μία είδηση που κυκλοφόρησε πριν από έναν μήνα. Είναι ανακριβής η είδηση,
από όσο με διαβεβαίωσε η κυρία Περιστέρη, όπως ανακριβή είναι και όσα
γράφτηκαν πως είπα ότι ο τάφος έχει τρεις ή τέσσερις χώρους ή οκτώ
χώρους ή ό,τι άλλο. Ο,τιδήποτε έχει γίνει από πλευράς γεωφυσικής
έρευνας με γεωραντάρ στην περιοχή το έχω κάνει προσωπικά, έχω
επεξεργαστεί τα αποτελέσματα και τα δεδομένα, τα έχω ανακοινώσει ο ίδιος
μόνο στην κυρία Περιστέρη.
Δεν είπα ποτέ, σε κανέναν
άλλον ο,τιδήποτε και από τη στιγμή που η ίδια δεν έχει ανακοινώσει
τίποτε, ούτε και εγώ... Εγώ δεν έχω μικροκάμερα και από ό,τι μου έχει
πει η κυρία Περιστέρη δεν έχει χρησιμοποιήσει η ίδια... Εχω την αίσθηση
ότι η ανακοίνωση βασίζεται στην ανακοίνωση της ύπαρξης τετάρτου θαλάμου ή
σε κάποιο άνοιγμα που υπήρχε και από το οποίο μπόρεσαν να δουν τί
υπάρχει μέσα... Συνεργάζομαι με την κυρία Περιστέρη σε επίπεδο
υποστήριξης με το γεωραντάρ. Δεν είμαι παρών στις ανασκαφές...».
Το αργιλώδες χώμα και οι σεισμοί
«Δεν
έχω ασχοληθεί με θέματα υποστύλωσης του μνημείου, ξέρω ότι είναι
προβληματική η κατάσταση εκεί, δεδομένου ότι η περιοχή αποτελείται από γεωολογικούς σχηματισμούς που είναι ευαίσθητοι στο νερό,
είναι άργιλοι -οι άργιλοι δημιουργούν διάφορα προβλήματα, είναι γνωστά
στους μηχανικούς αυτά- επίσης, το μνημείο βρισκόταν σε κατάσταση οριακής
ισορροπίας, επί 2.500 χρόνια είχε αυτό το μπάζωμα εσωτερικά που
αντιστήριζε τους τοίχους ώστε να εξισορροπεί τις πιέσεις, τις ωθήσεις
που ασκούν οι εξωτερικοί «τοίχοι»...
Τί βλέπει το γεωραντάρ
«Κατ' αρχήν αυτό το μηχάνημα ξεχωρίζει υλικά τα οποία παρουσιάζουν διαφορετικές ηλεκτρικές ιδιότητες μεταξύ τους. Στέλνει
ηλεκτρομαγνητικά κύματα στο υπέδαφος σε μία συγκεκριμένη συχνότητα,
αυτά ανακλώνται σε κάποιες διεπιφάνειες θεωρητικές, νοητές επιφάνειες,
ένα μέρος τους ανακλάται και επιστρέφει στην επιφάνεια και καταγράφεται
στον δέκτη, ένα άλλο μέρος διεισδύει, διέρχεται σε αυτές τις επιφάνειες
σε βαθύτερους ορίζοντες και επαναλαμβάνεται η διαδικασία... Δεν είδα
όμως ποτέ Καρυάτιδες... Ξεχωρίζει η πέτρα από την άμμο... Ρωτάτε εάν μπορεί το χρυσάφι να χαρτογραφηθεί. Εάν βρίσκεται μέσα σε κάποιο κουτί, το κουτί ναι, το χρυσάφι όχι... Δεν
εμπλέκομαι καθόλου, θα εξακολουθήσω την έρευνα όταν ολοκληρωθεί η
ανασκαφή. Τότε θα συνεχίσουμε από την επιφάνεια για να ερευνήσουμε τον
υπόλοιπο λόφο...» Κυριαζής Πιτιλάκης, καθηγητής Γεωτεχνικής Μηχανικής ΑΠΘ
Οσο πάμε προς το κέντρο, τόσο πιο δύσκολα
«Μιλάμε για ένα έργο κολοσσιαίων διαστάσεων. Μιλάμε για κάτι σαν το γήπεδο της Τούμπας ή το Καραϊσκάκη
από άποψη διαστάσεων. Μπορεί και το Ολυμπιακό Στάδιο... Ένα ύψος
επιχωμάτωσης επάνω, που μάλλον είναι τεχνητή, της τάξεως των 15 – 20
μέτρων. Και κάτω, όλα αυτά που προς το παρόν βλέπουμε. Εχουμε διανύσει
ένα μήκος 20 μέτρων και «περισσεύουν» άλλα 40 μέτρα για να φτάσουμε στο
κέντρο του τύμβου. Είναι 140 – 150 μέτρα η διάμετρος, επομένως έως το
κέντρο είναι 60 -70 μέτρα.
Προς το κέντρο το ύψος μεγαλώνει, επομένως τα φορτία είναι τεράστια κι αυτό σημαίνει ότι το έργο των ανασκαφέων γίνεται ακόμη πιο δύσκολο. Οι άνθρωποι δουλεύουν εκεί σε συνθήκες ορυχείου. Το ότι ο τέταρτος θάλαμος κατευθύνεται υπόγεια δυσκολεύει το έργο ακόμη περισσότερο.
Μία τέτοια λιθοδομή, η οποία γίνεται σε τέτοιο βάθος και δέχεται τέτοια
φορτία, πρέπει να είναι πολύ καλής αντοχής και κατασκευής. Ενδεχομένως,
αυτό το μπάζωμα, η επίχωση που είναι μέσα, δεν έγινε μόνο για λόγους
προστασίας, έναντι των τυμβωρύχων, αλλά ίσως να προσφέρει μία αντίσταση –
αντιστάθμιση από τις μεγάλες εξωτερικές ωθήσεις, δηλαδή οι υποστυλώσεις
που θα γίνουν πρέπει να είναι εξαιρετικά ισχυρές...»
Η αξιοποίηση του μνημείου θα κοστίσει εκατομμύρια
«Προκειμένου να είναι ασφαλές αυτό το μνημείο μετά το πέρας της ανασκαφής και να έχει μία επισκεψιμότητα,
τα έργα που πρέπει να γίνουν -υποστύλωσεις, χωρίς να υπάρχουν στύλοι-,
ώστε η ίδια η λιθοδομή να μπορεί να τα αντέξει τα φορτία, θέλει πολλές
μελέτες, διεπιστημονική αντιμετώπιση και θέλει και πολλά χρήματα, μιλάω για μερικά εκατομμύρια.
Για να μπορέσει αυτό το κολοσσιαίων διαστάσεων μνημείο να αναδειχθεί
έτσι όπως πρέπει. Στο τέλος, οι αρχαιολόγοι πρέπει να δώσουν το μνημείο
στη μορφή στην οποία ήταν, με τον Λέοντα από πάνω...»
Στην προσπάθεια της να
γίνει επιστήμη, η Οικονομία απογυμνώθηκε από τα στοιχεία που τη συνέδεαν με την
πραγματικότητα. Θέλοντας να μοιάσει στα Μαθηματικά και στη Φυσική, έγινε
θεωρητική, δογματική και ατελής. Τα Οικονομικά, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, είναι
εντελώς λάθος.
ΑΠΟ
ΤΟΝ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΑΝΝΗ,
Lehman Brothers, AIG,
Merrill Lynch, Fannie Mae, Freddie Mac είναι μόνο ορισμένα, τα πιο γνωστά, θύματα
της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξέσπασε το 2008, σαρώνοντας το διεθνές
τραπεζικό σύστημα και οδηγώντας στη μεγαλύτερη παγκόσμια οικονομική κρίση των
τελευταίων δεκαετιών.
Όμως, πέραν των τραπεζών,
των επιχειρήσεων, των οικονομιών, των πολιτικών και φυσικά όλων ημών των
πολιτών που έπληξε η κρίση, ένα ακόμα μεγάλο θύμα κείτεται βαριά τραυματισμένο:
η οικονομική επιστήμη- Το ζήτημα δεν είναι η αποτυχία των οικονομολόγων να
προβλέψουν την κρίση - άλλωστε πολλοί προειδοποιούσαν εδώ και χρόνια για την
επικίνδυνη τροχιά που ακολουθούσαν οι οικονομίες. Το μεγάλο ζήτημα είναι ο
δογματισμός και η αυταρέσκεια.
Τα σύγχρονα Οικονομικά, η
νεοκλασική μεθοδολογία, στηρίχτηκαν κυρίως σε... φαντασιώσεις περί ορθολογικών
ατόμων και αποτελεσματικών αγορών. Η νεοκλασική θεωρία ανέδειξε, λάτρεψε και
επέβαλε τον Homo Economicus: ένα πλάσμα σχεδιασμένο να σκέπτεται και να πράττει
ορθολογικά, με μοναδικό στόχο να μεγιστοποιεί το όφελος του. Αισθήματα, πάθη,
παράλογες ορμές και άλλες άβολες έννοιες που ορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου
αγνοήθηκαν και εξοστρακίστηκαν από το πεδίο έρευνας των Οικονομικών. Φυσικά, αν
οι άνθρωποι ήταν απολύτως ορθολογικοί, όπως υποστηρίζει η θεωρία, δεν θα
υπήρχαν ούτε κρίσεις ούτε υφέσεις.
Τα Οικονομικά βέβαια δεν
ήταν πάντοτε ο Homo Economicus, η θεωρία Ορθολογικών Επιλογών, η Ισο-οριακή Αρχή,
ο τέλειος ανταγωνισμός, οι αποτελεσματικές αγορές και τα σύνθετα μαθηματικά
μοντέλα. Όπως υπογραμμίζει ο καθηγητής Γιάννης Βαρουφάκης στο βιβλίο του
«Πολιτική Οικονομία: Η οικονομική θεωρία στο φως της κριτικής» (εκδόσεις
Gutenberg), κάποτε η γεμάτη πάθος μελέτη των οικονομικών φαινομένων συνδύαζε τη
Λογική, τα Μαθηματικά, την Ιστορία, τη Φιλοσοφία και την Πολιτική Επιστήμη και
το όνομα της ήταν Πολιτική Οικονομία.
Οι εξισώσεις των οικονομολόγων υποστήριζαν ολόκληρα συστήματα σκέψης και
αποτελούσαν τα όπλα για παθιασμένες ιδεολογικές συγκρούσεις που έσταζαν
ενθουσιασμό.
Με μοντέλο τον Νεύτωνα
Όμως το υπερβολικό πάθος,
η ιδεολογία, οι εικασίες και η πολιτική δεν χαρακτηρίζουν μια επιστήμη· Και
αυτό δεν άρεσε στους οικονομολόγους της εποχής, που πάσχιζαν να καθιερώσουν τα
Οικονομικά ως ισότιμη επιστήμη. Στα τέλη τον 19ου αιώνα οι εξελίξεις στη Φυσική
(τη θερμοδυναμική και την εντυπωσιακή δυνατότητα κατανόησης του σύμπαντος με
έναν μη νευτώνειο τρόπο) και τη Βιολογία (με τις δαρβινικές θεωρίες) έκαναν τα
Οικονομικά να μοιάζουν με φτωχό συγγενή που ούτε κατά διάνοια δεν δικαιούνταν
το χαρακτηρισμό «επιστήμη». Όπως τονίζει ο καθηγητής Γ. Βαρουφάκης, αν και όλοι
οι οικονομολόγοι της εποχής αναγνώριζαν τη βαρύτητα των βασικών οικονομικών
ιδεών στα κλασικά κείμενα, ωστόσο θεωρούσαν ότι τα κείμενα αυτά περιείχαν σε
υπερβολικό βαθμό πολιτική, ιδεολογία και εικασίες, χαρακτηριστικά τα οποία
εμπόδιζαν την ανάπτυξη ενός πεδίου τόσο επαγγελματικού όσο η Φυσική. Έτσι
ξεκίνησε το μεγάλο ξεκαθάρισμα με στόχο την «επιστημονικοποίηση» των
Οικονομικών. Σε μικρό χρονικό διάστημα ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι, όπως ο Αλφρεντ
Μάρσαλ (1842-1924) και ο Λέον Ουάρλας (1834-1910), επανασχέδιασαν την
οικονομική θεωρία έτσι ώστε να θυμίζει θετική επιστήμη» επέβαλαν την εντατική
χρήση των μαθηματικών και την απαλλαγή των Οικονομικών από την πολιτική, τα
πάθη και τις φιλοσοφικές ανησυχίες, στοιχεία με τα οποία είχαν διαποτιστεί από
το έργο μεγάλων φυσιογνωμιών, όπως ο Ανταμ Σμιθ, ο Ντέιβιντ Ρικάρντο και ο Καρλ
Μαρξ. Το αποτέλεσμα της προσπάθειας κάθαρσης των Οικονομικών αποκαλείται σήμερα
Νεοκλασικά Οικονομικά. Για τη
δημιουργία τους οι ακαδημαϊκοί δανείστηκαν ελεύθερα ιδέες από τη Νευτώνεια
Κλασική Μηχανική και δημιούργησαν όμοια δομή εξήγησης των Νεοκλασικών
Οικονομικών.
Το παράδοξο αυτό εγχείρημα
πέτυχε. Οι ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι κατάφεραν να θέσουν τα Οικονομικά κάτω από
την ομπρέλα των επιστημών, ωστόσο το τίμημα ήταν βαρύ: για να μπορέσουν να
φορέσουν το μανδύα της επιστήμης, αναγκάστηκαν να απομακρυνθούν από τον
πραγματικό κόσμο, την κοινωνία και τελικά την ίδια τη φύση τους. Οι
οικονομολόγοι απορροφήθηκαν από την ανάπτυξη θεωρίας για τη θεωρία,
αδιαφορώντας για το τι γίνεται εκεί έξω. Σταδιακά
επικράτησε ο δογματισμός και η αυταρέσκεια, με τις θεωρίες να περιγράφουν
τέλεια πώς θα λειτουργούσε η Οικονομία και οι αγορές αν ο άνθρωπος ήταν απόλυτα
ορθολογικός.
Η μέχρις υστερίας εμμονή
της Οικονομικής να συγκροτηθεί ως επιστημονικός κλάδος στα πρότυπα των φυσικών
επιστημών, υπογραμμίζει ο καθηγητής Κ. Π. Αναγνωστόπουλος, επέβαλε την εκτενή
χρήση των Μαθηματικών. Αλλά η κατασκευή μαθηματικών μοντέλων απαιτεί δραστικές
απλοποιήσεις, οι οποίες συν τω χρόνω οδήγησαν σε διανοητική στειρότητα όσον
αφορά την κατανόηση της πραγματικής Οικονομίας. Σταδιακά, μεγάλο μέρος της σύγχρονης Οικονομικής πέρασε υπό τον έλεγχο
των καθαρών Μαθηματικών και οι οικονομολόγοι απορροφήθηκαν από θεωρητικά
οικοδομήματα, παραμελώντας την ανάλυση της πραγματικότητας.
Οι συμπεριφοριστές
Ο μέγας χλευαστής της
καθιερωμένης σκέψης ο Θορστάιν Βέμπλεν, ήταν από τους πρώτους που έγραψε το
1899 για την οικονομική ψυχοπαθολογία της καθημερινής ζωής, δείχνοντας ότι τα
κίνητρα της οικονομικής συμπεριφοράς μπορεί να γίνουν πολύ πιο κατανοητά ως
βαθιά ριζωμένοι ανορθολογισμοί παρά μέσα από τον εξωραϊσμό της συμπεριφοράς σε
ορθολογισμό και κοινή λογική. Ο Βέμπλεν ζήτησε από τους συναδέλφους του
οικονομολόγους να αφήσουν στην άκρη τους επιτηδευμένους οικονομικούς νόμους,
τις θεωρίες και τις προκαταλήψεις και να αναζητήσουν τους λόγους για τους
οποίους ο άνθρωπος φέρεται στην πραγματικότητα όπως φέρεται. Φυσικά, το
ακαδημαϊκό κατεστημένο τον αγνόησε.
Τα
πρώτα σοβαρά ρήγματα στην απόλυτη πεποίθηση των νεοκλασικών περί ορθολογικότητας
εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν ο Χέρμπερτ Σάιμον υποστήριξε
ότι οι οικονομικώς δρώντες έχουν περιορισμένες γνωστικές και υπολογιστικές
ικανότητες και, συνεπώς, η ορθολογικότητα τους είναι περιορισμένη. Με άλλα
λόγια, είναι αδύνατο να έχει κανείς πλήρη και ολοκληρωμένη γνώση κάθε στιγμή
που λαμβάνει αποφάσεις. Ο Σάιμον ήταν αυτός που εισήγαγε την έννοια της
αβεβαιότητας στη λήψη αποφάσεων.
Η οριστική ρήξη με τη
νεοκλασική θεώρηση ήρθε το 1970 από τα ευρήματα του νομπελίστα ψυχολόγου
Ντανιέλ Κάνεμαν και του οικονομολόγου Αμος Τβέρσκι, οι οποίοι με μια σειρά
εμπειρικών ερευνών έδειξαν ότι οι άνθρωποι δεν συμπεριφέρονται σύμφωνα με το
μοντέλο της προσδοκώμενης χρησιμότητας όταν κρίνουν ή αποφασίζουν, και
θεμελίωσαν τη Συμπεριφορική Οικονομική.
Υποστήριξαν ότι τα άτομα χρησιμοποιούν
ευρετικές, δηλαδή απλούς εμπειρικούς κανόνες που μαθαίνουν μέσα από την πράξη,
για να κρίνουν, και απλοποιημένες στρατηγικές για να αποφασίζουν.
Τα εκτεταμένα πειραματικά
τους ευρήματα έκαναν τις θεωρίες περί ορθολογικότητας του Homo Economicus, του
τέλειου ανταγωνισμού και των αποτελεσματικών αγορών να φαντάζουν απλοϊκές και
εκτός πραγματικότητας, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου για την οικονομική
επιστήμη. Βλέπετε, αν τα οικονομικά φαινόμενα μπορούν να ερμηνευτούν καλύτερα
με την υιοθέτηση ψυχολογικών, βιολογικών και νευρολογικών μεταβλητών, προς τι
οι οικονομολόγοι και οι εκλεπτυσμένες οικονομικές τους θεωρίες;
Η κατάρρευση των
Νεοκλασικών
Το ακαδημαϊκό κατεστημένο
έκλεισε μάτια και αυτιά σε όλα αυτά τα εντυπωσιακά επιστημονικά ευρήματα για
την ανθρώπινη συμπεριφορά και οχυρώθηκε πίσω από ακόμα πιο σύνθετα μαθηματικά
και πολύπλοκα μοντέλα. Μετά τα πέτρινα χρόνια που ξεκίνησαν από την μεγάλη
ύφεση του 1930 και την κυριαρχία της κεϋνσιανης οικονομικής πολιτικής στις
αρχές του 1970, οι Νεοκλασικοί επέστρεψαν. Το
φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού καταρράκωσε τους κεϋνσιανούς και τους οδήγησε
σε ανυποληψία, εξασφαλίζοντας στον μονεταρισμό και στη φιλελεύθερη νεοκλασική
προσέγγιση την απόλυτη ηγεμονία στο πεδίο της οικονομικής έρευνας και της
οικονομικής πολιτικής για περισσότερο από 30 χρόνια.
Χαρακτηριστικό της
υπερβολικής εμπιστοσύνης και της ακαδημαϊκής βεβαιότητας περί αυτοελέγχου των
συναλλασσομένων είναι και η επισήμανση του τέως προέδρου της Κεντρικής Τράπεζας
των ΗΠΑ (FED) Αλαν Γκρίνσπαν: «Ο κάθε δανειστής, για να προστατεύσει τους
μετόχους του, παρακολουθεί τις επενδυτικές δραστηριότητες των πελατών του. Οι
ελεγκτές μπορούν ακόμη να προσποιούνται ότι ασκούν επίβλεψη, αλλά οι
δυνατότητες τους είναι πολύ περιορισμένες. Και μειώνονται συνεχώς». Δηλαδή, ο κεντρικός τραπεζίτης, με τη ζωτική ευθύνη
της εποπτείας και της διασφάλισης της σταθερότητας του χρηματοπιστωτικού
συστήματος, έβλεπε το ρόλο του περίπου ως περιττό, πιστεύοντας ότι τα άτομα και
οι αγορές εποπτεύονται αποτελεσματικότερα μόνα τους, μέσω της διαδικασίας
μεγιστοποίησης του αποτελέσματος. Η υπερβολική βεβαιότητα του κ. Γκρίνσπαν για
την ικανότητα αυτορρύθμισης και αυτοελέγχου των αγορών και της ορθολογικής
κρίσης και συμπεριφοράς των ατόμων ήταν μια από τις βασικές αιτίες της δίχως
προηγούμενο χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.
Ο καθηγητής Τζορτζ Ακερλοφ
υπογραμμίζει ότι, αν υπάρχει ένα αντικείμενο στα Οικονομικά που θα έπρεπε να
είναι συμπεριφοριστικό, αυτό είναι η Μακροοικονομική. Αυτό είχε υποστηρίξει,
άλλωστε, δεκαετίες πριν ο Κέυνς, ο οποίος είχε τονίσει πως, όταν το μέλλον
είναι αβέβαιο και ασαφές, οι άνθρωποι στηρίζονται στα αισθήματα τους και όχι
στη λογική, ονομάζοντας την κυριαρχία των αισθημάτων «ζωικά πνεύματα». Οι
φανατικοί «οπαδοί» του φρόντισαν να απομακρύνουν όλα αυτά τα ενοχλητικά
στοιχεία, ώστε να καταστήσουν τη θεωρία συμβατή με το ακαδημαϊκό κατεστημένο,
και την ονόμασαν νεοκεϋνσιανισμό. Αν
διαβάσει κανείς τη θεωρία του κεϋνσιανισμού στα πανεπιστημιακά εγχειρίδια, θα
δει πολλές συναρτήσεις, καμπύλες, πολλαπλασιαστές και υποθέσεις, ωστόσο ούτε
καν θα πλησιάσει στο πνεύμα και στη γνήσια σκέψη της θεωρίας του Κέυνς. Η διαφορά
μεταξύ του τι έλεγε ο Κέυνς και του τι διδάσκουν οι ακαδημαϊκοί οπαδοί του
είναι περίπου χαοτική. Ο υπερβάλλων ζήλος των πιστών οπαδών, άλλωστε, ήταν
αυτός που έσπρωξε τον Μαρξ στην περίφημη δήλωση ότι δεν είναι μαρξιστής!
Αποτίοντας φόρο τιμής στον μέγα Κέυνς, οι καθηγητές Τζορτζ Ακερλοφ και Ρόμπερτ
Σίλερ έγραψαν το βιβλίο «Ζωικά πνεύματα» (εκδόσεις Επίκεντρο), το οποίο έδωσε
καίριο πλήγμα στην καθιερωμένη ακαδημαϊκή οικονομική λογική και θεωρία.
Η επόμενη ημέρα των
Οικονομικών
Τι γίνεται από εδώ και
πέρα; Τι φέρνει το αύριο για την οικονομική επιστήμη; Μια ένοχη σιωπή έχει απλωθεί στους κύκλους των ακαδημαϊκών, που
αντιμετωπίζουν τη χλεύη και ανέκδοτα του τύπου: αυτό που χρειάζονται οι οικονομολόγοι
είναι ένα σχέδιο διάσωσης (bailout) ή ότι η οικονομική επιστήμη αποτελεί μια
Τράπεζα Κακών Ιδεών (Bad Ideas Bank) ή ότι οι οικονομολόγοι είναι πολύ καλοί
στην πρόβλεψη του παρελθόντος. Η αμηχανία δεν αφορά βέβαια τους πάντες, αλλά
κυρίως την αυτοκρατορική σχολή του Σικάγου και τους αρχιερείς του μονεταρισμού.
Οι οικονομολόγοι θα πρέπει
να συμφιλιωθούν με τον εαυτό τους και τη φύση της επιστήμης τους. Ο πυρήνας των Οικονομικών είναι ο άνθρωπος
και η συμπεριφορά του δεν υπακούει σε γενικούς νόμους αντίστοιχους της
βαρύτητας. Η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν μπορεί να γίνει κατανοητή χωρίς την
έννοια της βούλησης και της απρόβλεπτης ικανότητας μας να αλλάζουμε γνώμη ακόμα
και την τελευταία στιγμή. Δεν μπορεί να γίνει κατανοητή η συμπεριφορά των
ατόμων από μοντέλα που δεν ενσωματώνουν το θυμό, την ενοχή, την ντροπή, την
περηφάνια, τη χαρά, τη μετάνοια, την αγάπη, τον αλτρουισμό, τη ζήλια, την
αλαζονεία, την απληστία, τη μοχθηρότητα, τη διαφθορά, το φόβο, την άγνοια, τα
πάθη και τις ορμές. Όλα αυτά, δηλαδή, που ορίζουν τη συμπεριφορά μας. Οι συμπεριφοριστές τονίζουν ότι οι
οικονομολόγοι θα πρέπει να αφήσουν στην άκρη τις συναρτήσεις περί
μεγιστοποίησης της χρησιμότητας του ατόμου και να εστιάσουν σε τρόπους για τη
μεγιστοποίηση της χρησιμότητας της οικονομικής επιστήμης στον πραγματικό κόσμο,
στην κοινωνία. Τα Οικονομικά, τονίζουν οικονομολόγοι, θα πρέπει να βουτήξουν
βαθιά στην κοινωνία και στον άνθρωπο, αξιοποιώντας, δίχως ενοχές, δημιουργικά
τα επιστημονικά ευρήματα της Βιολογίας, της Νευρολογίας, της Ψυχολογίας, της
Κοινωνιολογίας, της Πολιτικής επιστήμης και της Ιστορίας, ώστε να αποκτήσουν
ένα χρήσιμο λόγο προσφέροντας στην κοινωνία.
Όταν
οι Αμερικανοί εκλιπαρούσαν τον Στάλιν να μεταναστεύσουν στην ΕΣΣΔ.
ΑΠΟ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ
«Για πρώτη φορά στη
σύντομη ιστορία της χώρας ήταν περισσότεροι αυτοί που εγκατέλειπαν τις Ηνωμένες
Πολιτείες από αυτούς που έφταναν. Και καθώς η κοφτερή αιχμή της φτώχειας ακόνιζε
την αποφασιστικότητα τους, η επιθυμία να ακολουθήσουν αυτή την ξεχασμένη έξοδο
μετατράπηκε, όπως λέει το ρητό, από σπίθα σε φωτιά. Μόνο τους οκτώ πρώτους
μήνες του 1931, το Αμτοργκ -το σοβιετικό πρακτορείο εργασίας με έδρα τη Νέα
Υόρκη- έλαβε περισσότερες από εκατό χιλιάδες αιτήσεις Αμερικανών να
μεταναστεύσουν στην ΕΣΣΔ. Τέτοια ήταν η ενθουσιώδης ανταπόκριση στις
καταχωρίσεις που έκαναν οι Σοβιετικοί σε εφημερίδες, διαφημίζοντας μόλις 6.000
θέσεις εργασίας για ειδικευμένους εργάτες στη Ρωσία. Στα γραφεία του Αμτοργκ
στο Μανχάταν, πλήθος εργατών συνωστίζονταν στους διαδρόμους μαζί με τις
γυναίκες, τα παιδιά και τα κατοικίδια τους, εκλιπαρώντας για ένα εισιτήριο γι'
αυτήν τη 'Γη της Επαγγελίας".
Δέκα χιλιάδες φερέλπιδες
Αμερικανοί προσελήφθησαν εκείνη τϊι χρονιά ως μέρος της επίσημης
"οργανωμένης μετανάστευσης'', οι οποίοι δέχτηκαν τα καλά νέα με χαρά που
θύμιζε περισσότερο νικητές λοταρίας παρά οικονομικούς μετανάστες».
Αμερικανοί που επιθυμούν
διακαώς να μεταναστεύσουν στη Σοβιετική Ένωση; Μοιάζει με ένα ακόμα σύντομο
ανέκδοτο, αλλά δεν είναι. Καταμεσής της οξύτατης οικονομικής κρίσης που έπληξε
τις ΗΠΑ μετά το κραχ του 1929 και πριν από την έλευση του Ρούσβελτ στον Λευκό
Οίκο, την πολιτική του Νιου Ντιλ κλπ., με την αργή αλλά σταθερή ανάκαμψη της
αμερικανικής οικονομίας, οι όροι είχαν αντιστραφεί: το αμερικανικό όνειρο είχε
μετατραπεί σε τέτοιο εφιάλτη, που ξαφνικά η Σοβιετία του Στάλιν έμοιαζε με Γη
της Επαγγελίας. Άγνωστη πτυχή, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και με ποικίλες
παραμέτρους και ανατροπές, την οποία αξιοποιεί δεξιοτεχνικά ο Τιμ Τζουλιάδης μια
συναρπαστική αφήγηση στο βιβλίο του "Οι εγκαταλειμμένοι. Από την μεγάλη
ύφεση στα Γκούλαγκ: Ελπίδα κα προδοσία στην Ρωσία του Στάλιν". (Μτφρ.
Μαρία Φακίνου εκδ. Πατάκη).
Μέσα από επίσημα αρχεία,
απομνημονεύματα, ανταποκρίσεις εφημερίδων και συνεντεύξεις, ο Τζουλιάδης φέρνει
στο φως ένα πραγματικό θρίλερ. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς, οι χιλιάδες των Αμερικανών
που αναζήτησαν μια καλύτερη ζωή στην «αντίπερα όχθη» βρέθηκαν μπροστά σε έναν
εφιάλτη: σε ένα κράτος-τρομοκράτη, σε ένα καθεστώς καταστολής - η δεκαετία του
'30, εξάλλου, ήταν το αποκορύφωμα του τρόμου του σταλινικού απολυταρχισμού. Έτσι
ο Αρκτικός Κύκλος έγινε τόπος μαρτυρίου. Η ανθρώπινη αθλιότητα και η
αξιοπρέπεια άγγιζαν τον μέγιστο βαθμό σχεδόν ταυτόχρονα, καθότι δεν είχαμε
μονάχα τις εκτελέσεις και τους εγκλεισμούς των Σοβιετικών (ή το ξεπούλημα των
απλών Αμερικανών από συμπατριώτες τους διπλωμάτες), αλλά και μοναδικές στιγμές
αλληλεγγύης και ανθρωπιάς.
Ο Τιμ Τζουλιάδης είναι
Βρετανός συγγραφέας και κινηματογραφιστής. Γεννήθηκε το 1968 και σπούδασε
Φιλοσοφία, Πολιτικές Επιστήμες και Οικονομικά στην Οξφόρδη. Έχει γυρίσει
ντοκιμαντέρ για το BBC, το Channel 4, το NBC και το National Geographic
Television. To βιβλίο του «Οι εγκαταλειμμένοι» απέσπασε το Longman-History
Today Award.
Όλοι
είχαν προειδοποιηθεί να μην αγγίξουν αυτή τη γάτα. Ένας άντρας όμως το έκανε
και του άλλαξε τη ζωή
Όλοι στο συγκρότημα
διαμερισμάτων ήξεραν ποιος ήταν ο «Άσχημος». Ο Άσχημος ήταν ένας μικρός γάτος
που περιφέρονταν στη γειτονιά και αγαπούσε τρία πράγματα σε αυτόν το κόσμο: να
παλεύει με τους άλλους γάτους, να τρώει σκουπίδια αλλά και τα χάδια, όταν τα έβρισκε.
Ο συνδυασμός αυτών των
πραγμάτων σε συνδυασμό με την ζωή που πέρασε στους δρόμους, είχαν την επίδραση
τους στον Άσχημο. Για παράδειγμα ο μικρός γάτος είχε μόνο ένα μάτι και εκεί
όπου θα έπρεπε να υπάρχει το άλλο, βρίσκονταν στη θέση του μια τρύπα. Δεν είχε
όμως μόνο αυτό το πρόβλημα. Του έλειπε και το αυτί από την ίδια πλευρά που δεν
είχε μάτι, ενώ το αριστερό του πόδι πρέπει να είχε σπάσει άσχημα στο παρελθόν
και να επουλώθηκε με αφύσικο τρόπο γιατί στο περπάτημα του, δεν θύμιζε με
τίποτα μια γάτα.
Ο Άσχημος θα ήταν ένας
όμορφος άσπρος γάτος, αν δεν υπήρχαν οι πληγές που κάλυπταν το τρίχωμα του, στο
κεφάλι του, στο λαιμό του, ακόμη και στους ώμους του. Κάθε φορά που κάποιος έβλεπε
τον Άσχημο είχε πάντα την ίδια αντίδραση: «Πω πω, πόσο άσχημη είναι αυτή η
γάτα!!!»
Όλα τα παιδιά είχαν
προειδοποιηθεί να μην τον αγγίζουν και οι ενήλικες του πέταγαν πέτρες, τον
κλωτσούσαν και τον έδιωχναν όταν προσπαθούσε να πλησιάσει στις πόρτες τους.
Ο Άσχημος είχε πάντα την
ίδια αντίδραση στις επιθέσεις των ανθρώπων. Αν του πέταγες νερό με το λάστιχο,
στέκονταν πάντα ακίνητος μέχρι να βαρεθείς και να σταματήσεις. Αν του πέταγες
πέτρες, αντί να τρέξει, σε πλησίαζε περισσότερο και έτριβε το ψηλόλιγνο σώμα
του στα πόδια σου, σαν να σε συγχωρούσε για τη πράξη σου.
Κάθε φορά που ο Άσχημος
έβλεπε μικρά παιδιά, έτρεχε γρήγορα προς το μέρος τους για να ακουμπήσει με το
κεφάλι του τα χέρια τους, ικετεύοντας για την αγάπη τους. Αν αυτά δεν τον
έδιωχναν αμέσως, έπαιρνε θάρρος και άρχιζε να γλύφει με μανία τα παπούτσια τα
παντελόνια ότι μπορούσε να βρει, σαν τους έλεγε «Ευχαριστώ που με αποδέχεστε
όπως είμαι»
Μια μέρα ο «Άσχημος»
θέλησε να μοιραστεί την αγάπη του με το όμορφο χάσκι ενός γείτονα. Το χάσκι
όμως δεν ήταν τόσο ευγενικό και φιλικό με τον Άσχημο.
Όλη η γειτονιά άκουσε τις
κραυγές του δύστυχου γάτου την ώρα που το χάσκι τον δάγκωνε άσχημα σε όλο του
το σώμα. Κάποιοι φιλεύσπλαχνοι γείτονες μόλις κατάλαβαν π συμβαίνει, έτρεξαν
για να το βοηθήσουν. Ήταν όμως πολύ αργά για τον Άσχημο. Όταν πλησίασαν ήταν
πια φανερό ότι η θλιβερή ζωή του, είχε φτάσει στο τέλος της.
Ο Άσχημος ήταν ξαπλωμένος
στη μέση μιας μεγάλης κόκκινης κηλίδας. Τα πίσω πόδια και το κάτω μέρος της
πλάτης του, είχαν πάρει ένα αφύσικο σχήμα, ενώ είχε τρομερές πληγές σε όλο του
το σώμα.
Κάποιος άντρας, τον
λυπήθηκε, τον σήκωσε και προσπάθησε να τον μεταφέρει στο σπίτι του για να τον
περιποιηθεί. «Καθώς τον μετέφερα μπορούσα να ακούσω τον συριγμό και το
λαχάνιασμα του. Μπορούσα να αισθανθώ τον αγώνα που έδινε για να κρατηθεί στη
ζωή» είπε αργότερα.
Την ώρα που ο άντρας
έτρεχε προς το σπίτι του κρατώντας στην αγκαλιά του το τραυματισμένο γατί, κάτι
ένιωσε. Γύρισε το βλέμμα του και είδε τον ετοιμοθάνατο Άσχημο να προσπαθεί, με
όση δύναμη του είχε απομείνει, να τρίψει το κεφάλι του πάνω του. Ο άντρας τον
χάιδεψε και αυτός γύρισε, τον κοίταξε με το ένα του μάτι και άρχισε να κάνει
αυτόν τον χαρακτηριστικό ήχο που κάνουν όλα τα γατιά όταν νιώθουν χαρά και
ευχαρίστηση. Ακόμα και στις τελευταίες του στιγμές, μέσα σε τρομερούς πόνους,
αυτή η σημαδεμένη γάτα το μόνο που ζητούσε ήταν λίγη αγάπη, ίσως και λίγη
συμπόνια.
«Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα
ότι ο Άσχημος είναι το πιο όμορφο, το πιο τρυφερό πλάσμα που είχα δει ποτέ μου»
είπε ο άντρας αργότερα. «Δεν προσπάθησε ούτε μια φορά να με δαγκώσει, να με
γρατσουνίσει ή να παλέψει για να με αποφύγει. Ο Άσχημος απλά με κοίταξε σαν να
μου εμπιστευόταν απόλυτα τη ζωή του, σαν να γνώριζε ότι θα μπορούσα να του
ανακουφίσω τον πόνο του».
Ο Άσχημος τελικά πέθανε
πριν προλάβει ο άντρας να φτάσει στο σπίτι του.
«Κάθισα σε κάποια
σκαλοπάτια με το νεκρό γατί στην αγκαλιά μου για αρκετή ώρα και προσπαθούσα να
σκεφτώ πώς ένα σημαδεμένο, παραμορφωμένο μικρό αδέσποτο μπόρεσε και άλλαξε έτσι
τη ζωή μου. Πως μου δίδαξε μέσα σε τόσο λίγα δευτερόλεπτα τι σημαίνει να έχεις
πραγματική καθαρότητα του πνεύματος, να αγαπάς τόσο απόλυτα και τόσο αληθινά.
Να δίνεις, χωρίς να ζητάς ανταλλάγματα. Ο Άσχημος μου έμαθε πολλά περισσότερα
για την προσφορά και τη συμπόνια από χίλια βιβλία, διαλέξεις ή τηλεοπτικές
εκπομπές. Γι "αυτό θα τον ευχαριστώ για πάντα. Ο Άσχημος ήταν σημαδεμένος
εξωτερικά, αλλά εγώ ήμουν σημαδεμένος εσωτερικά. Ήταν ώρα για μένα να προχωρήσω
και να μάθω να αγαπώ αληθινά και βαθιά. Για να δώσω τον εαυτό μου σε εκείνους
που νοιάζονται για μένα.»
Κάποιοι άνθρωποι θέλουν να
είναι πιο πλούσιοι, κάποιοι πιο επιτυχημένοι και κάποιοι άλλοι πιο όμορφοι. Ο
άντρας όμως από εκείνη την μέρα όπως είπε, θα προσπαθούσει απλά να γίνει πιο
άσχημος.
