ΔΡΗΡΟΣ : ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗ

«Ένας άνθρωπος είναι μισός

όταν δεν έχει επισκεφθεί τους χώρους από τους οποίους ξεκίνησε η ύπαρξή του»

Με αφορμή μιας από τις σημαντικότερες εκδηλώσεις του φετινού προγράμματος των πολιτιστικών εκδηλώσεων του Κ.Ε.Α.ΚΡΗ.ΠΟ. Δήμου Νεάπολης Κρήτης «Δρήρεια 2009» βρέθηκα την Παρασκευή στον περίβολο του Γυμνασίου της πόλης για να παρακολουθήσω την εκδήλωση που είχε τίτλο «ΦΩΣ στη Δρήρο».

Μια πραγματικά εξαιρετική εκδήλωση όπου δόθηκε η ευκαιρία, σε όλους όσους βρεθήκαμε εκεί, να παρακολουθήσουμε την παρουσίαση των ευρημάτων των εν εξελίξει ανασκαφών, που γίνονται τις τελευταίες εβδομάδες στο χώρο της Αρχαίας Δρήρου και όχι μόνον αυτά. Το λέμε δε αυτό διότι κατά την παρουσίαση έγινε παράλληλα μια αναδρομή του ιστορικού της ανασκαφής της αρχαίας Δρήρου και παρουσιάστηκε και η εργασία όχι μόνο των αρχαιολόγων αλλά και των τοπογράφων και αρχιτεκτόνων μηχανικών καθώς και των συντηρητών και των λοιπών εμπλεκομένων στην ανασκαφή.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι εργασίες στον συγκεκριμένο χώρο ξεκίνησαν, μετά από μια διακοπή 70 περίπου χρόνων, με την ευθύνη της ΚΔ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων με τη συμμετοχή της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής και θα συνεχιστούν και το επόμενο καλοκαίρι. Άλλωστε, το πρόγραμμα έχει διάρκεια πέντε ετών και οι εργασίες τα επόμενα χρόνια θα ενταθούν με στόχο αφενός μεν να γίνει επισκέψιμος ένας ακόμη σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Κρήτης και αφετέρου για να υπάρξει και μια επίσημη ανακοίνωση/παρουσίαση των ευρημάτων στο τέλος της πενταετίας.

Παρά το τσουχτερό κρύο (συνηθισμένο για τους Νεαπολίτες και ασυνήθιστο για εμάς) και τον αέρα που επικρατούσε στον χώρο της αυλής του Γυμνασίου, παρακολουθήσαμε μια εξαιρετική εκδήλωση όπου οι αρχαιολόγοι παρουσίασαν μέσα από μια σχετική προβολή φωτογραφιών το κοπιώδες έργο τους να επαναφέρουν τον χώρο στην κατάσταση της προηγούμενης ανασκαφής του 1936 και να προχωρήσουν και παραπέρα. Παράλληλα παρουσιάστηκε ένα ντοκιμαντέρ όπου με αφορμή την επίσκεψη των μαθητών της σχολής Γαλλικών της Νεάπολης Κρήτης στον αρχαιολογικό χώρο της Δρήρου δόθηκε η ευκαιρία να προβληθεί το έργο των αρχαιολόγων και να γνωρίσουμε από κοντά το τι ακριβώς γινόταν στον συγκεκριμένο χώρο.

Όπως ανέφερε η αρχαιολόγος κα Βάσω Ζωγραφάκη, η οποία έχει ασχοληθεί πάρα πολύ με τον συγκεκριμένο χώρο : «Η πρωτοτυπία της Δρήρου είναι ότι συγκροτείται στη γεωμετρική περίοδο, στον 7ο αιώνα π.Χ., με πρωτοποριακά για την εποχή στοιχεία, διότι καθιερώνει νόμους, γίνεται ουσιαστικά ο προάγγελος της Δημοκρατίας και ένας από τους σπάνιους τόπους που βλέπουμε να έχει αυτό το σχήμα στο χώρο που βρίσκονταν οι κάτοικοι και συμμετείχαν στις εκδηλώσεις».

Τα λόγια της αυτά καθώς και τα όσα είδαμε και ακούσαμε έκαναν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα την πρόσκληση, από τους αρχαιολόγους προς το κοινό, να επισκεφθεί στις 10 το πρωί της 22ας Αυγούστου τον αρχαιολογικό χώρο και να ξεναγηθεί από τους ίδιους. (Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν αυτό το κείμενο είναι από την ξενάγηση αυτή).

Ακριβώς στις 10 το πρωί, μετά από μια ανάβαση πέντε λεπτών, βρεθήκαμε εκεί, στο πρώτο επίπεδο της ανασκαφής τον ευρύτερο χώρο «της δεξαμενής» όπου μας υποδέχθηκε χαμογελαστός ο ευγενέστατος Γάλλος αρχαιολόγος κος Αl. Farnoux, Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης και οι συνεργάτες του.

Το τοπίο επιβλητικό και η σκέψη, ότι βρισκόμασταν στον χώρο μιας παλιάς πολύ καλά οργανωμένης πόλης που ήκμασε χιλιάδες χρόνια πριν και εγκαταλείφθηκε (;) ξαφνικά, συγκλονιστική. Όπως μας εξήγησε ο κ. Farnoux η πόλις εγκαταλείφθηκε και φαίνεται ότι ξανακατοικήθηκε μετά από πολλά χρόνια κατά την ελληνιστική περίοδο και τους βυζαντινούς χρόνους όπως προκύπτει και από τα λείψανα που βρέθηκαν σε τυχαία φετινή ανασκαπτική τομή που έγινε μερικά μέτρα από «την δεξαμενή» για λόγους μελέτης της στρωματογραφίας στο χώρο της θεωρούμενης «ΑΓΟΡΑΣ».

Βεβαίως υπάρχουν πολλά αινίγματα που πρέπει να λύσουν οι αρχαιολόγοι. Το σίγουρο είναι ότι η Δρήρος ήταν μια πλούσια πόλη και αυτό το φανερώνει η κατασκευή της πλατείας και των άλλων έργων που για να γίνουν απαιτούσαν πολύ κόσμο και χρήμα. Όμως η πλατεία της «ΑΓΟΡΑΣ» κατασκευάστηκε αλλά δεν πολυπατήθηκε όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα. Που σημαίνει ότι η πόλις εγκαταλείφθηκε ξαφνικά(;) λίγο μετά την διαμόρφωσή της «ΑΓΟΡΑΣ».

Μεγάλο αίνιγμα για τους αρχαιολόγους είναι εκτός από τα παραπάνω, και η ύπαρξη μιας τεράστιας δεξαμενής βάθους 8 μέτρων περίπου μπροστά από τον ναό του Δελφινίου Απόλλωνα που μέχρι αυτή την στιγμή δεν μπορεί να εξηγηθεί. Όπως μας είπε η αρχαιολόγος κα Βάσω Ζωγραφάκη, της ΚΔ Εφορίας αρχαιοτήτων, το μόνο βέβαιο είναι ότι ο ναός που βρέθηκε πάνω από την Δεξαμενή είναι αφιερωμένος στο Δελφίνιο Απόλλωνα και αυτό προκύπτει από τον βωμό που βρίσκεται μέσα στον στεγασμένο, από την παλαιότερη ανασκαφή χώρο καθώς και από τα σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα..

Μας ενημέρωσε μάλιστα ότι, αφού ολοκληρωθεί η μελέτη του χώρου του ναού που γίνεται από αρχιτέκτονες μηχανικούς και αρχαιολόγους η κατασκευή αυτή, που έγινε για λόγους προστασίας μετά από την εύρεση του συγκεκριμένου ναού από τον Μαρινάτο - επειδή θεωρήθηκε σημαντικό το μνημείο και έπρεπε να διατηρηθεί - θα απομακρυνθεί κατά την επόμενη αρχαιολογική ανασκαπτική περίοδο ώστε να είναι εμφανής ο χώρος του αρχαίου ναού.

Επίσης πάνω από την δεξαμενή είδαμε βαθμίδες. Ήταν άραγε κάπου εκεί το «Πρυτανείο»;

Ακολούθως οι Έλληνες και Γάλλοι αρχαιολόγοι μας οδήγησαν, μέσα από μια ατραπό, στην κορυφή του λόφου, σε αυτό που σήμερα αποκαλούμε «ΑΝΔΡΕΙΟ», που όμως, όπως μας πληροφόρησαν, με τα δεδομένα της σημερινής ανασκαφής που θα μελετήσουν, μπορεί να καταλήξουν στο ότι δεν πρόκειται για το «ΑΝΔΡΕΙΟ» αλλά για ένα δεύτερο μεγαλύτερο ναό.

Κάτω ακριβώς από τον χώρο του «ΑΝΔΡΕΙΟΥ» βρέθηκε η πλάκα με τον όρκο των Δριήρων νέων, όρκο που τον έδιναν οι νέοι για να γίνουν κανονικοί πολίτες. Η πλάκα του όρκου, που τον βρήκαν δύο έλληνες γεωργοί στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, βρίσκεται στο Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Εδώ μας αναφέρθηκαν άλλα δύο στοιχεία . Πρώτο ότι οι Δρήριοι απέδιδαν ιδιαίτερη τιμή, όπως φαίνεται και από τον όρκο, στις γυναίκες και δεύτερο ότι υπάρχει ένα άλλο μυστήριο από μια επιγραφή που βρέθηκε και η οποία μας παραπέμπει σε μια σκέψη ότι η Δρήρος κατοικείτο από Ετεοκρήτες.

Απέναντι από τον λόφο του «ΑΝΔΡΕΙΟΥ» με την φανταστική θέα της Νεάπολης, βρίσκεται ένας άλλος λόφος πάνω στον οποίο υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου και το οποίο αποτελεί μέρος της οίκησης της περιοχής κατά τους βυζαντινούς χρόνους. Ο λόφος αυτός θα αποτελέσει αντικείμενο ανασκαφής κατά τις επόμενες περιόδους.

Τέλος καταλήξαμε στην τελευταία αρχαιολογική τομή του εδάφους που έγινε στα ερείπια οικίας την τελευταία εβδομάδα της τρέχουσας ανασκαπτικής περιόδου. Η τομή αυτή απέφερε ένα μικρό βωμό με αναθήματα και απετέλεσε μια ευχάριστη έκπληξη για τους αρχαιολόγους που τους έκανε να εκφράσουν την αισιοδοξία τους ότι ο χώρος της Δρήρου έχει να αποκαλύψει ακόμα πολλά.

Στο σημείο αυτό τελείωσε και η περιήγηση του χώρου με μια υπόσχεση ότι η περιήγηση αυτή θα επαναληφθεί την επόμενη χρονιά με τα νέα ευρήματα.

Εμείς θα επιθυμούσαμε να εκφράσουμε δημόσια τις ευχαριστίες μας προς τους αρχαιολόγους της ΚΔ Εφορίας Αρχαιοτήτων και της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής που μας δώσανε την ευκαιρία να δούμε από κοντά την αρχαιολογική έρευνα εν τη γεννέσει της. Τους ευχόμαστε καλή συνέχεια και κάθε επιτυχία στο έργο τους και καλούμε την Πολιτεία να τους συνδράμει με μέσα και εθελοντές γιατί ο ανασκαπτικός χώρος είναι τεράστιος και σίγουρα θα τους χρειαστούν.

Αλλά τι γνωρίζουμε για την Αρχαία Δρήρο;

Την απάντηση την παίρνουμε από ένα παλιό τουριστικό οδηγό της Κρήτης του Στ. Σπανάκη.

Δρήρος

Αρχαιολογικός χώρος ανατολικά από την Νεάπολη Μεραμπέλου, αριστερά του δρόμου προς την Φουρνή, πάνω στο ύψωμα Αγ. Αντώνιος, από το ομώνυμο εξωκκλήσι που είναι στην κορυφή, γνωστός και με την ονομασία Χώρες.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Δρήρος ήταν μια από τις σπουδαίες πόλεις της Κρήτης άλλα το όνομα της ήταν γνωστό μόνο από το γραμματικό Θεόγνωστο, πού το ανάφερε σαν παράδειγμα των ονομάτων που τελειώνουν εις ηρος. Δρήρος, πόλις Κρητική. Η θέση της ήταν άγνωστη.

Σε παλιό βενετσάνικο κατάλογο των 100 πόλεων της Κρή­της, πού δημοσίεψα στα «Κρητ. Χρονικά», (ΙΑ', 283) αναφέρε­ται και ή μεγάλη αρχαία πόλη Caragina - πού πιθανότατα εί­ναι η ίδια με την Carapina, την οποία αναφέρει ο Buondelmonti (Creta Sacra I, 115). Ή πόλη αυτή, αναφέρει, βρι­σκότανε μεταξύ του Χάντακα και της Σπιναλόγκας, μα τα λείψανα της είναι μάλλον σ τ ό χωριό Φ ο υ ρ ν ή. Φαίνεται πώς ό αρχαιολογικός χώρος της Δρήρου ήταν τότε γνωστός με την ονομασία Caragina ή Carapina.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Μα την ακριβή θέση της Δρήρου ήλθε να κα­θορίσει ακριβώς μια επιγραφή. Το 1855 δυο γε­ωργοί από τη Νεάπολη, καλλιεργώντας τα χωράφια τους εκεί πάνω, βρήκαν μια πέτρα τετράγωνη, στην όποια ήταν γραμμέ­νος κι από τις τέσσερις πλευρές, ό όρκος πού έδωσαν οι έφηβοι της αρχαίας Δρήρου, εκδηλώνοντας το μίσος τους προς τους Λύκτιους και τους Μιλάτιους, την αφοσίωση τους στην πατρίδα τους, τη Δρήρο, και την πίστη τους προς τους συμμάχους των Κνώσιους.

Οι τουρκικές αρχές επέβαλαν στους κατοίκους και τη με­τάφεραν στη Νεάπολη κι από εκεί στο Ηράκλειο, απ' όπου με­ταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου βρίσκεται σήμερα στο επιγραφικό Μουσείο. Δημοσιεύτηκε αρχικά από το Βρυσανό γιατρό Βελονάκη στην εφημερίδα «Αθηνά» των 'Αθηνών το 1855. Δημοσιεύτηκε επίσης στον Α' τόμο 1937 σ. 11, του περιοδικού «Δρήρος» του Μαν. Πιτυκάκη.

Η επιγραφή είναι γραμμένη στο δωρικό Ιδίωμα. Οι νέοι της Δρήρου ορκίζονται στην Εστία την εν Πρυτανείω, στον Δία τον Ταλαίον, στον 'Απόλλωνα τον Δελφίνιον και την Αθηνά την Πολιούχων, την Αρτεμιν, τον Αρην, την Αφροδίτην, τον Ερμήν και τους άλλους θεούς του ελληνικού πανθέου, να εί­ναι πάντα εχθροί προς τους Λύκτιους και τους Μιλάτιους, κι αν παραβούν τον όρκον τους δέχονται να ξεσπάσει ο θυμός ό­λων των θεών εναντίον των και να καταστραφούν και αυτοί και τα υπάρχοντα των, να σπέρνουν και να μη θερίζουν και οι γυναίκες τους και τα ζώα τους να πεθαίνουν στις γέννες τους. Μα έκτος απ' αυτά, στο τέλος, αναλαμβάνει ο καθένας να φυτέψει έστω και μια ελιά και να δείξει πώς την περιποιή­θηκε για να μεγαλώσει. Καί ελαίαν έκαστος φυτεύσειν και τεθραμμέναν αποδείξω. Ός δέ μή φύτευση αποτίσει στατήρας πεντήκοντα.

Αλλά οι θυμοί και τα μίση περνούν και σβήνουν, ευτυχώς. Ο βρασμός της Κρητικής ψυχής πέρασε. Και το μίσος των Δρηρείων μετατράπηκε αργότερα σε μεγάλη φιλία, όπως μαρτυ­ρεί μια άλλη επιγραφή (Haussoullier, Β. C. Η. 1885, 17). Η χρονολογία της επιγραφής είναι ανάμεσα στο 346 και 343 π. Χ.

Το 1917 έκαμε δοκιμαστική ανασκαφή ό Ξανθουδίδης και βρήκε, πάνω από την πόρτα της εκκλησούλας του Αγ. 'Αντω­νίου μια κεφαλή Γοργόνας, σκαλισμένη σε πωρόλιθο, απομει­νάρι κάποιου αρχαίου ναού, και μια λεκάνη πέτρινη, πού βρίσκεται στο χωνευτήρι της ίδιας εκκλησίας. 'Ανακαλύ­φτηκε επίσης ένας ναός των κλασικών χρόνων και το πα­ράρτημα του, όπου φυλάγον­ταν τα ιερά δώρα και διάφο­ρα αφιερώματα, από τα οποία βρέθηκαν δύο μίτρες, ένα κομ­μάτι κράνος με ωραία παρά­σταση και αναθηματικά όπλα. Το 1932 ό γάλλος αρχαι­ολόγος P. Demargne συνέ­χισε την ανασκαφή στη Δρήρο.

Το 1935 βρέθηκαν από χω­ρικούς, πού καλλιεργούσαν στο χώρο της Δρήρου τρία αγαλμάτια από λεπτό χάλκι­νο έλασμα, πού, ύστερα από ολόκληρη περιπέτεια, κατάλη­ξαν στο Μουσείο Ηρακλείου,. Είναι πολύτιμα αρχαϊκά έργα σφυρήλατα, τα πρώτα του είδους των. Πριν να εφευρεθούν τα χυτά κοίλα χάλκινα αγάλματα από τους Σάμιους καλλιτέχνες Ροίκο και Θεόδωρο, τα αγάλμα­τα κατασκευάζονταν ξύλινα και επάνω στο ξύλο κάρφωναν με καρφιά ελάσματα χάλκινα, κατάλληλα προσαρμοσμένα.

Τα δύο από τα αγάλματα αυτά ήταν γυναικεία, ύψους 0,40 μ. και το άλλο ανδρικό ύψους 0,75 μ. Παριστάνουν θεότητες και είναι των αρχών του 7. αιώνα π. Χ.

Η ανασκαφή πού έγινε στο χώρο πού βρέθηκαν απόδειξε ότι εκεί ήταν ορθογώνιο κτίσμα 11 x 7 μ. του 7. αιώνα π. Χ. προσανατολισμένο από ΒΔ προς ΝΑ, με βωμό, πού το εσωτερικό του ήταν γεμάτο κέρατα αιγών. Αυτό το γεγονός έκανε το Μαρινάτο, πού έκαμε την ανασκαφή, να σχετίσει τούτο με το βωμό της Δήλου, πού ήταν καμωμένος από αριστερά κέρατα, γύρω από τον οποίο χόρεψε ô Θησέας, γυρίζοντας από την Κρή­τη, ύστερα από τη νικηφόρο περιπέτεια του. Βρέθηκαν επίσης μια επιγραφή με τιμητικό ψήφισμα για τον Ορέστη Ερυμνέα από την Άσπενδο του 3. π. Χ. αιώνα.

Ασφαλώς το κτίριο αυτό ήταν ναός και επειδή στην παραπάνω επιγραφή του όρκου αναφέρεται το Δελφίνιο, υπο­θέτει ο Μαρινάτος, ότι πρόκειται περί του Ιερού τούτου και συ­νεπώς τα χάλκινα αγαλμάτια θα είναι ο Δελφίνιος 'Απόλλων, ή Άρτεμις και η Λητώ.

Στο κέντρο του ναού, βλ. σχεδιάγραμμα, είναι μια στρογγυλή βάση, όπου στηριζότανε μια ξύλινη κολόνα. Πίσω απ' αυτή μια ορθογώνια εστία αριθ. 1 όμοια με την εσχάρα των Ελλήνων, θέση του εφεστίου πυρός. Πίσω από την εστία, προς τη δυτική πλευρά, αριθ. 4 τράπεζα προσφορών. Στο δυτικό τμή­μα του νότιου τοίχου, αριθ. 5, ο βωμός με τα κέρατα. 3 και 6 υπολείμματα βαθμίδων σκάλας. Τα αγαλμάτια βρέθηκαν στη δυτική πλευρά του ναού.

Ο ναός ανήκει στον 7. αιώνα π. Χ., άλλα με την κολόνα στη μέση, την κεντρική εστία και την τράπεζα προσφορών, πα­ρουσιάζει μια περίεργη Υπομινωική εμφάνιση.

Ύστερα από το 220 π. Χ. ξέσπασε στη Δρήρο μια πολιτική κρίση πού διαίρεσε τους Δρήριους σε δύο αντιμαχόμενα στρα­τόπεδα. Κάλεσαν δικαστές από τη σύμμαχο τους Κνωσό να τους συμφιλιώσουν, μα ο πάντα καταστρεπτικός εμφύλιος πόλεμος εξάντλησε και στο τέλος κατάστρεψε την πόλη.

Στη Δρήρο αποδίδονται μερικά νομίσματα πού φέρουν την κεφαλή της Αθηνάς και πίσω τα γράμματα ΔΡ.

Βιβλιογραφία :

Σπ. Μαρινάτου, Άνασκαφαί εν Κρήτη, Π.Α.Ε. 1935, σ.203—212,

Μαν. Μαυροειδή, Δρήρος, περιοδικό «Δρήρος », Α', 1937, σ. 10 εξ.

Μαν. Μαυροειδή, Ή αρχαία Δρή­ρος, «Μύσων», Δ', 83,

R. W. Hutchinson, Prehistoric Crete, London 1962, p. 332, 345.

Συμπληρωματικά παραθέτουμε παρακάτω και κάποιες πληροφορίες από την ιστοσελίδα http://www.kairatos.com.gr/myweb/arxaiespoleisgortyn-elefterai.htm

Δρήρος, η. Ύψωμα Αγίου Αντωνίου, ανατολικά της Νεάπολης Μεραμπέλλου.

Η πόλη δεν ήταν γνωστή παρά μόνο από το γραμματικό κανόνα, του γραμματικού Θεόγνωστου: << τα διά του ηρος δισύλλαβα, κύριά τε και προσηγορικά, οποίας αν είη τάσεως, δια του η γράφεται, οίον Σήρος, όνομα κύριον, Δρήρος πόλις Κρητική>>. Τον Δεκέμβριο του 1855 κάποιος γεωργός βρήκε στη θέση Χώραις, μεταξύ Νεάπολης και Φουρνής Μεραμβέλλου, πάνω στο λόφο επιγραφή. Έτσι εντοπίστηκε η πόλη και πολλές πληροφορίες ήλθαν στο φως για την ιστορία της. Τα ερείπια είναι εκτεταμένα, καλύπτουν τους δύο λόφους, πάνω στο ένα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Αντωνίου, και λέγεται <<Χώραις>>. Τα νομίσματα που βρέθηκαν αποδίδονται με αμφιβολία στην πόλη αυτή.

Η περιοχή της πόλης της Δρήρου, χωρίζεται από εκείνη της Μιλάτου, από το απότομο και ψηλό βουνό, Ο Τίμιος Σταυρός, το Κάδιστον των αρχαίων. Η ιστορία της δίνεται ικανοποιητικά μέσα από τα μνημεία και της επιγραφές της. Οι εκτεταμένες ανασκαφές στην περιοχή των δύο χαμηλών λόφων, που ως πρόβουνα του Κάδιστου οροθετούν την πεδιάδα της Φουρνής από Β. έχουν αποκαλύψει ολόκληρη σχεδόν την αρχαία, μεταμινωική πόλη της Δρήρου με το νεκροταφείο της. Μινωικά ίχνη είναι άγνωστα στην περιοχή και τα πρωιμότερα κατάλοιπα είναι υπομινωικά. Φαίνεται ότι και η Δρήρος ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των κρητικών πόλεων που χτίζονται μετά από τα κύματα των εισβολών και επιδρομών, τα οποία αποδίδονται στους “Λαούς της Θαλάσσης” και στους “Δωριείς” (όπως το Βρώκαστρο, το Καβούσι και ο Πρινιάς) και είναι πόλεις φυσικά οχυρές. Η πόλη της Δρήρου πρέπει να άκμασε κατά την γεωμετρική και την αρχαϊκή περίοδο, γιατί τα εκτεταμένα ερείπια που έχουν διασωθεί ανήκουν κυρίως στην περίοδο από τον 8^ο ως τον 6^ο π.Χ. αιώνα. Στην ίδια εποχή ανήκει και μεγάλος αριθμός από τις επιγραφές που βρέθηκαν εκεί, ανάμεσά τους και ο περίφημος “ιερός νόμος” της Δρήρου, ο παλαιότερος από όσους μας έχουν διασωθεί. Πρόκειται ουσιαστικά για έναν νομικό κώδικα της πόλης, που συντάχθηκε τον 7^ο π.Χ. αιώνα, εποχή κατά την οποία οι ελληνικές πόλεις, η μία μετά την άλλη, αρχίζουν να κωδικοποιούν τους νόμους τους ως ένα είδος Συντάγματος. Σύμφωνα με τη φιλολογική παράδοση, η Κρήτη υπήρξε πρωτοπόρα σε αυτό το πεδίο και η επιγραφή της Δρήρου αποτελεί την παλαιότερη αρχαιολογική ένδειξη του θεσμού. Για την κλασική περίοδο της Δρήρου όχι μόνο δεν υπάρχει καμιά ιστορική μνεία, αλλά και η σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ερειπίων στην περιοχή μαρτυρεί ότι η πόλη, ακόμη και αν υπήρχε, κατά τον 5^ο και 4^ο π.Χ. αιώνα, σίγουρα δεν ήταν σε ακμή. Τον 3^ο π.Χ. αιώνα η Δρήρος είναι σύμμαχος της Κνωσού και αντίπαλος των γειτονικών πόλεων Λύττου και Μιλάτου. Η μεγάλη έχθρα των Δρηρίων προς τους γείτονες τους εκφράζεται θαυμάσια στον περίφημο όρκο των Δρηρίων Εφήβων, που διασώζεται σε επιγραφή του τέλους του 3^ου π.Χ. αιώνα. Η επιγραφή βρίσκεται σήμερα στην Κωνσταντινούπολη στο επιγραφικό Μουσείο. Δημοσιεύτηκε αρχικά από το βρυσανό γιατρό Βελονάκη στην εφημερίδα “Αθηνά” το 1855. Στο κείμενο του όρκου αυτού, που ήταν γραμμένο στη δωρική διάλεκτο και κατά τον αρχαϊκό τρόπο “επί κύρβεως”, δηλ. πάνω σε μια τετράπλευρη περιστρεφόμενη στήλη, διακρίνονται, πέρα από τις εξωτερικές έχθρες των Δρηρίων, και εσωτερικές διχόνοιες. Γι’ αυτόν τον λόγο η αναγραφή του όρκου αυτού, στο τέλος του 3^ου π.Χ. αιώνα, σε στήλη στο πρυτανείο της πόλης (“ανδρείον”), αποδίδεται σε εσωτερικά προβλήματα και σε αναζωογόνηση της συμμαχίας με την Κνωσό εν όψει του πολέμου κατά των Λυττίων το 220 π.Χ. Επίσης, όπως προκύπτει από άλλες επιγραφές, το πολίτευμα της πόλης γίνεται αυτή την εποχή δημοκρατικότερο και οι σχέσεις με τη γειτονική Μίλατο βελτιώνονται. Δεν γνωρίζομε τι συνέβη στις αρχές του 2^ου π.Χ. αιώνα και κατά περίεργο τρόπο η Δρήρος δεν εμφανίζεται στη συνθήκη των κρητικών πόλεων με τον Ευμένη Β΄της Περγάμου το 183 π.Χ. Φαίνεται όμως έτι τον 2^ο π.Χ. αιώνα η Δρήρος παύει τελικά να είναι ανεξάρτητη πόλη και υπάγεται στην Κνωσό (ή, σύμφωνα με κάποιες άλλες επιγραφικές πληροφορίες, στη Λύττο). Στα ρωμαϊκά χρόνια ο ένας από τους δύο λόφους της πόλης, ο ανατολικός, αποκτά τείχος με πύργο, που βέβαια αποδεικνύει την εγκατάσταση ρωμαϊκής φρουράς. Οι κύριες θεότητες της πόλης ήταν πάντα ο Απόλλων Δελφίνιος και η Αθηνά Πολιούχος. Η τελευταία εικονίζεται και στα λίγα ελληνιστικά νομίσματα της Δρήρου που έχουν διασωθεί, τα οποία φέρουν από την μια όψη την κεφαλή της Θεάς και από την άλλη τα γράμματα ΔΡ. Από τα ευρήματα των ανασκαφών, εκτός από τις επιγραφές, ιδιαίτερα σημαντικά είναι τρία χάλκινα σφυρήλατα αγάλματα των αρχαϊκών χρόνων, που βρήκαν το 1935 χωρικοί αγρότες στο χώρο της Δρήρου κι’ ένα λίθινο γοργόνειο που βρήκε ο Ξανθουδίδης το 1917, από διακόσμηση αρχαϊκού ναού.

DREROS

Dreros. Agios Antonios hill; in the east to Neapoli at Merambelo. The city was known only by the grammatical rule of Theognostos: “the main or common nouns of two syllables that end in –eros, whatever their declension, are written with heta e , like Seros and Dreros, which is Cretan city”.

In December 1955, a farmer found at Chorais location, between Neapoli and Phourni Merambelou, an inscription. Hence, they detected the city and a lot of information came up on the history of the area. The ruins are expanded in two hills. On the top of the one hill, there is the chapel of Saint Antonio and is called Chorais. It is doubtful whether the coins that have been found belonged to that city. There is a high mountain between Dreros and Milatos. This mountain is Timios Stavros and was called Kadiston.

We can learn the history of the city based on inscriptions and memorials. The excavations have unearthed almost the whole city of Dreros and its cemetery. There are no Minoan signs in the area and the earlier signs are Postminoan. It seems that Dreros was one of the Cretan cities (Brokastro, Kabousi, and Prinias) that were built after the invasion of the Dorians and the so-called “Nations of the Sea”. All those cities have fortifications.

Dreros flourished in the geometric and archaic periods. The ruins that have been preserved belong to the period 8^th-6^th centuries BC. In addition, many inscriptions from the area belong to the same period. One of those inscriptions is “the sacred law of Dreros”, the older law that we have. Actually, this is the legislation of the city that was composed in the 7^th century BC. In this period, all the Greek cities compose their legislation in the way that they establish their constitution. According to the philological tradition, Crete was pioneer area of Greece in establishing constitutions. The Dreros inscription is the most ancient element that testifies that.

We know nothing about Dreros of the Classical period. There are now buildings from this period and thus we may assume that in 5^th-4^th centuries BC, was vacated or in great decline. In the 3^rd century BC, Dreros was ally to Knossos and enemy to Lyttos and Milatos. In the 3^rd century inscription of the Oath of Drerian Youths, we can see how much the citizens of Dreros hated their neighbours.

The inscription is now exhibited at the Epigraphic Museum of Constantinople. The text of the oath is in Dorian dialect and in the archaic way “epi kyrbeos”; that is in quadrilateral rotate column. The context of the oath shows the external enmities of the city but also the internal problems. For this reason, the column of the oath was placed at the forum of the city. Also, according to other inscriptions, the constitution of the city becomes more democratic and the relationship of Dreros with Milatos is improved.

We do not know what happened to the city in the 2^nd century BC. It is strange that Dreros is not in the thirty cities that signed the decree with Eumenes B’ in 183 BC.

Is seems that since the 2^nd century BC, Dreros is under the rule of Knossos or Lyttos.

In the Roman period, the Roman army builds walls with tower at the eastern hill. The main divinities of the city were Delphian Apollo and Poliouchos Athena. Athena is on some coins from the Hellenistic period. On the one side, we have the head of the goddess and on the other the letters DR.

The most important artefacts from the excavations, apart from the inscriptions, are three bronze statues from the archaic period (found by peasants in 1935) and a stone gorgoneion that Xanthoudidis found in 1917