Η ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ ΩΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΟΡΤΗΣ

Με Βασιλικό Διάταγμα της 15^ης Μαρτίου 1838 καθορίζεται η 25^η Μαρτίου ως Εθνική Εορτή

Για την έναρξη του Αγώνα έχει δημιουργηθεί από πολύ νωρίς και έχει επικρατήσει ο θρύλος της 25ης Μαρτίου και της Αγίας Λαύρας.

Σύμφωνα με αυτόν, στις 25 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, αφού ύψωσε στην Αγία Λαύρα το λάβαρο της μονής που είχε χρυσοκεντημένη την εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όρκισε σ' αυτό τα παλικάρια και τα οδήγησε στην επίθεση εναντίον των Τούρκων των Καλαβρύτων.

Έτσι στις 15 Μαρτίου 1938 η ημέρα της 25ης Μαρτίου καθιερώθηκε σαν εθνική εορτή

Το εγκυκλοπαιδικό λεξικό ΠΑΠΥΡΟΣ - ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΤΑΝΙΚΑ αναφέρει (Τόμος ΕΛΛΑΣ (β) σελ. 70): Ημέρα για την κήρυξη της Επανάστασης στην Ελλάδα είχε οριστεί η 25^η Μαρτίου. Μολονότι τον Ιανουάριο του 1821 σε μυστική σύσκεψη που πραγματοποιήθηκε στη Βόστιτσα (Αίγιο) ο Παλαιών Πατρών Γερμανός – Φιλικός από το 1818 – και πρόκριτοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον Παπαφλέσσα που υποστήριζε ότι έπρεπε να επισπευθεί η έναρξη του Αγώνα, το τελευταίο δεκαήμερο του Μαρτίου η επαναστατική σημαία είχε υψωθεί στις περισσότερες επαρχίες της Πελοποννήσου.

Το Β.Δ. του 1838 που καθιέρωνε την 25 Μαρτίου ως εθνική εορτή, επικαλούνταν τους εξής λόγους για την επιλογή: πρώτον, το γεγονός ότι τη μέρα αυτή το 1821 έγινε η έναρξη του “υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνος του ελληνικού έθνους” και δεύτερον, γιατί η μέρα αυτή ήταν “λαμπρά καθ’ εαυτήν” λόγω του Ευαγγελισμού.

Παραθέτουμε παρακάτω ένα απόσπασμα από τον Πανηγυρικό Λόγο που εκφωνήθηκε από την Χριστίνα Κουλούρη ( τότε Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης ) κατά τον επίσημο εορτασμό της 25ης Μαρτίου 1995 όπου αναφέρθηκε και ο επεισοδιακός εορτασμός της ημέρας τα έτη 1839 και 1840.

" Η ίδια η επέτειος της 25 Μαρτίου γνώρισε ωστόσο κατά τα πρώτα χρόνια της καθιέρωσής της περιπέτειες, για τις οποίες αναμφίβολα δε μας υποψιάζει ο τωρινός, ομόψυχος και λαμπρός εορτασμός της.

Φαίνεται, λοιπόν, ότι στα χρόνια της οθωνικής βασιλείας, και μάλιστα στις παραμονές του Συντάγματος του 1843, η επέτειος απέκτησε πολιτικό περιεχόμενο και εμπλέχτηκε στην αντιπολιτευτική δράση κατά του Όθωνα. Κάποιοι νέοι, φοιτητές κυρίως, αποφάσισαν να γιορτάσουν με το δικό τους, διαφορετικό τρόπο την 25 Μαρτίου, και γι’ αυτή τους την πράξη παραπέμφθηκαν σε δίκη.

Αξίζει, νομίζω, να σταθούμε σ’ αυτή τη διάσταση ανάμεσα στον επίσημο, κρατικό, εορτασμό της εθνικής επετείου και στην ενθουσιώδη, ιδιωτική πρωτοβουλία μιας ομάδας νέων, για τους οποίους η επέτειος αυτή συμβόλιζε την εξέγερση της Ελλάδας εναντίον κάθε μορφής τυραννίας. Αλλά και να επισημάνουμε την καταστολή αυτής της πρωτοβουλίας που δεν συμβάδιζε με το επιβεβλημένο τυπικό και θεωρήθηκε ότι υπέκρυπτε ανατρεπτικές ροπές.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όπως ανέφερα ήδη, η 25 Μαρτίου καθιερώθηκε ως εθνική επέτειος το 1838, και τότε γιορτάστηκε και για πρώτη φορά επίσημα. Μέχρι τότε, το ελληνικό κράτος γιόρταζε δυο επετείους, και τις δυο συνδεδεμένες με το πρόσωπο του βασιλέα: τα γενέθλια και τα αποβατήρια. Η 25 Μαρτίου θα είναι, συνεπώς, η μόνη καθαρά εθνική γιορτή, “η μόνη”, σύμφωνα με την εφημερίδα της εποχής Αθηνά, “ήτις ημπορεί να συγκινήση παντός ευαισθήτου Έλληνος την καρδίαν”.

Από την επόμενη χρονιά, το 1839, δοκιμάζεται ένας ιδιωτικός εορτασμός, ο οποίος επαναλαμβάνεται και το 1840, ώστε να αντισταθμιστεί, σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός από τους πρωταγωνιστές των γεγονότων, η αδιαφορία ή η δυσμένεια των Βαυαρών για τη γιορτή αυτή. Την πρωτοβουλία ανέλαβε μια ομάδα νέων οι οποίοι γιόρτασαν την επέτειο με μνημόσυνο των πεσόντων του Αγώνα στην εκκλησία της Καπνικαρέας και με συμπόσιο και μουσική σε σπίτι φωταγωγημένο και διακοσμημένο με συμβολικές εικόνες. Η αντιοθωνική μερίδα, την οποία αποτελούσαν κατά πλειονότητα νέοι, θέλησε μ’αυτό τον τρόπο να ιδιοποιηθεί τον πανηγυρισμό της εθνικής επετείου.

Η αντιπαράθεση που απλώς λάνθανε τα δυο πρώτα χρόνια ξέσπασε το 1841. Τότε, τη μέρα του Ευαγγελισμού, δεν ακούσθηκαν οι πρωινοί κανονιοβολισμοί -δείγμα ενδεχομένως της ολιγωρίας και απροθυμίας της διοίκησης. Όπως θα γράψει ένα μήνα αργότερα ένας άλλος από τους πρωταγωνιστές, ο Θεόδωρος Ορφανίδης: “φθάνει η 25 Μαρτίου, η ημέρα καθ’ ην εκδικητικός κεραυνός επέσκηψεν μετά πατάγων κατά της κεφαλής των τυράννων μας” ... “και τί γίνεται; τίποτε: μήτε εσπερινή μουσική, μήτε εωθινά άσματα, μήτε πυροβόλων εκπυρσοκροτήσεις”. Οι νεαροί φοιτητές αποφασίζουν τότε να γιορτάσουν εκείνοι με τη λαμπρότητα που της άρμοζε την εθνική επέτειο. Φωταγωγούν έναν κατάλληλο χώρο και παρουσιάζουν στους διαβάτες σειρά συμβολικών εικόνων. Η εικόνα του Κοραή κατέχει κεντρική θέση. Ο αντιμοναρχισμός και οι δημοκρατικές ιδέες του “σοφού γέροντος των Παρισίων” εξηγούν τη συμβολική του εμφάνιση σε έναν τέτοιο εορτασμό. Κάποιες από τις υπόλοιπες εικόνες που είχαν αναρτηθεί στον ίδιο χώρο εκλαμβάνονται από τη διοίκηση ως αντιπολιτευτικές και καταστρέφονται. Επρόκειτο, μεταξύ άλλων, για την εικόνα ενός πλοίου που κλυδωνιζόταν χωρίς πηδάλιο.

Οι πρωτεργάτες της εκδήλωσης συλλαμβάνονται και παραπέμπονται σε δίκη. Ο Ζήσης Σωτηρίου, ομοϊδεάτης και συνεορταστής τους τα προηγούμενα χρόνια, ήταν άρρωστος τη μέρα του Ευαγγελισμού και δε συνελήφθη. Για συμπαράσταση, μήνυσε ο ίδιος τον εαυτό του στην Εισαγγελία. Στη δίκη ο Ορφανίδης διάλεξε τον έμμετρο λόγο για να απολογηθεί. Διαβάζω λίγους χαρακτηριστικούς στίχους απ’αυτήν την απολογία:

Διατί της δίκης ταύτης κοινολογηθείσης μόλις
Στο ακροατήριον σας συνηθροίσθη ολ’ η πόλις;
......
Εχει εθνισμόν η δίκη, κ’ ήλθε να ιδή καθείς των
Πώς το δικαστήριόν σας κρίνη περί των μεγίστων,
Ηλθεν να ιδή ο Έλλην, αν τιμών τους ήρωάς του,
Αμυδρόν αν ρίπτων βλέμμα στας ενδόξους εποχάς του,
Εάν εις τάφους σπένδων των προμάχων δακρυχέων
Θα συμμερισθή την τύχην των κακούργων και φονέων.

Οι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν τελικά εκτός από έναν, στον οποίο επιβλήθηκε φυλάκιση ενάμιση μηνός. Τον επόμενο χρόνο, επανέρχονται ζητώντας την άδεια να παρουσιάσουν το θεατρικό έργο του Ιωάννη Ζαμπέλιου “Ρήγας ο Θεσσαλός” και με τις εισπράξεις να ανεγείρουν μνημείο προς τιμήν του Ρήγα. Η άδεια δεν δόθηκε, ίσως από το φόβο των ταραχών, αλλά ο Ζήσης Σωτηρίου, που συναντήσαμε προηγουμένως, αποφάσισε στο εξής να γιορτάζει την ονομαστική του εορτή την 25 Μαρτίου. Έτσι, το βράδυ της 25 Μαρτίου 1843, γιορτάζοντας τη γιορτή του Ζήση Σωτηρίου οι νέοι του Πανεπιστημίου και του Γυμνασίου περιήλθαν όλη την πόλη ψάλλοντας άσματα υπέρ του Συντάγματος. Ο Σεπτέμβριος ήταν πια κοντά και η σύνδεση της εθνικής επετείου με τις φιλελεύθερες διεκδικήσεις απροκάλυπτη.

Εντελώς διαφορετικός είναι ο συμβολισμός της εθνικής επετείου κάποιες δεκαετίες αργότερα, όταν το προσκύνημα στο νησί της Τήνου προσλαμβάνει όχι μόνο θρησκευτικό αλλά και εθνικό χαρακτήρα.

Στη Μεγαλόχαρη, το μεγαλύτερο πλήθος των προσκυνητών ως το 1922 συνέρρεε την 25 Μαρτίου και όχι την 15 Αυγούστου. Ενδεικτικά, σύμφωνα με μια στατιστική του 1881, μέσα σε μια μέρα στο πανηγύρι του Μαρτίου έφθασαν στο νησί 25.000 προσκυνητές. Ο εορτασμός του ευαγγελισμού στην Τήνο λειτουργούσε ως τη Μικρασιατική Καταστροφή σαν εθνικό προσκλητήριο, συγκεντρώνοντας προσκυνητές και από το ελληνικό κράτος αλλά και από τον ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυρίως από τη Σμύρνη. Ο Δροσίνης περιγράφει γλαφυρά αυτή την ποικιλόχρωμη συνεύρεση: “Ο φουστανελοφόρος χωρικός της Ρούμελης με την δασύτριχον κάπαν προστρίβεται επί του βελουδίνου γελεκίου του κομψού Σμυρναίου, ενώ του εκ Τσεσμέ βρακοφόρου η κεφαλή παρεμπίπτει μεταξύ του αργυροστεφούς μετώπου Ελευσινίας λυγερής και των μαύρων οφθαλμών Αλεξανδρινής Σφιγγός. Έπεται τεφρόχρους πίλος Συριανού βιομηχάνου και χρυσούν παπάζι Μεσσηνίας δεσποίνης...”. Ο ρόλος αυτός του νησιού της Τήνου κατά την εθνική επέτειο παραλληλίζεται άλλωστε σε εφημερίδα της εποχής με το ρόλο του ιερού του Απόλλωνα στη γειτονική Δήλο κατά την αρχαιότητα.

Η αναφορά στις δυο διαφορετικές μορφές που προσέλαβε ο εορτασμός της 25 Μαρτίου μέσα στον προηγούμενο αιώνα έρχεται να συναντήσει όσα εισαγωγικά καταγράφηκαν σχετικά με τη μυθοποίηση και την ιδεολογική χρήση της ιστορίας.

Μια επέτειος μπορεί να είναι ένα πολλαπλό, ακόμη και αντιφατικό, σύμβολο. Μπορεί να προβάλλεται για να τονίσει την ενότητα μιας κοινωνίας ή, αντίθετα, για να υπογραμμίσει τις ρωγμές και τις αντιπαλότητές της. Πέρα απ’όλα αυτά, συμπυκνώνει κάποιες αξίες, εκείνες που θεωρείται πως πραγματώθηκαν κατά τη διάρκεια των εορταζομένων γεγονότων. Ο εορτασμός της επετείου επιβεβαιώνει την προσήλωση των μελών της κοινωνίας στις αξίες αυτές. Έτσι και με την 25 Μαρτίου. Οι φοιτητές του 1841 διαδήλωναν με τον εορτασμό της την προσήλωσή τους στις δημοκρατικές αρχές της Επανάστασης, εκείνες που κατά τη γνώμη τους καταπατούσε η βαυαρική διοίκηση και η οθωνική απολυταρχία. Οι προσκυνητές της Μεγαλόχαρης, από τη μεριά τους, τιμούσαν τις αξίες της ενότητας του ελληνισμού αλλά και προσδοκούσαν την τελείωση της “ανολοκλήρωτης” επανάστασης.

Σήμερα, 157 χρόνια* μετά τον πρώτο εορτασμό, ίσως αξίζει να στοχαστούμε, πέρα από την τελετουργική επανάληψη γνωστών από τα σχολικά μας χρόνια στερεοτύπων, ως προς την αξιακή φυσιογνωμία αυτής της επετείου, ως προς τη θέση της στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία αλλά και ως προς το πραγματικό ιστορικό της περιεχόμενο".

* Ο λόγος εκφωνήθηκε την 25^η Μαρτίου 1995

Σημαίες της Επανάστασης του 1821

Στις 24 Μαρτίου ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Ζαϊμης μπήκαν στη Πάτρα ενώ έφθασαν εκεί ο Μπενιζέλος Ρούφος και ο Ανδρέας Λόντος, ο οποίος έφερε σημαία αυτοσχέδια ερυθρού χρώματος που από τη μία μόνο όψη της είχε μαύρο σταυρό.

Ομοίωμα σημαίας που έφερε ο Ανδρέας Λόντος κατά την είσοδό του στην Πάτρα το 1821.

Διαστ.: 0,90Χ1,63 μ.

Όλοι τους υποδέχτηκαν με την ευχή «Και στην Πόλη να δώσει ο Θεός». Ύστερα, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλόγησε τη σημαία αυτή και έστησε ένα μεγάλο ξύλινο σταυρό στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Όλοι έτρεχαν να προσκυνήσουν και να τον ασπαστούν ορκιζόμενοι Ελευθερία ή Θάνατο, ενώ οι αρχηγοί μοίραζαν εθνόσημα από ερυθρό ύφασμα με σταυρό κυανό.

Αμέσως σχηματίστηκε το Αχαϊκό Διευθυντήριο (26 Μαρτίου) που απηύθυνε διακήρυξη προς τους προξένους των δυνάμεων και άλλες προκηρύξεις καλώντας όλες τις επαρχίες σε επανάσταση. Βλέποντας το άμεσα και επιτυχή αποτελέσματα της εξέγερσης, το Αχαϊκό Διευθυντήριο φρόντισε «διά των εν Πάτραις ιστοτύπων (=τα εργαστήρια που κατασκεύαζαν σταμπωτά υφάσματα)» να κατασκευάσει σημαίες με τα σύμβολα της Φιλικής Εταιρείας και τις σημαίες αυτές μοίρασαν σε όλη την Πελοπόννησον και τα στρατόπεδα. Ο τύπος της σημαίας αυτής, που κατασκευάστηκε με τις οδηγίες του Παλαιών Πατρών Γερμανού, ήταν από λευκό ύφασμα και έφερε τα σύμβολα του εφοδιαστικού των ιερέων της Φιλικής Εταιρείας -δηλαδή τον ιερό δεσμό με τις 16 στήλες και πάνω σε αυτόν ερυθρό σταυρό που τον περιέβαλλε κλάδοι ελιάς. Από τις δύο πλευρές του σταυρού βρίσκονταν σε πλάγια θέση δύο λογχοφόροι σημαίες με τα αρχικά ΗΕΑ-ΗΘΣ της επιγραφής «Ή Ελευθερία Ή Θάνατος». Δείγμα αυτών των σημαιών είναι η μεγάλη σημαία του Γεωργίου Σισίνη που φυλάσσεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο.

Σημαία του Αγώνα της Ανεξαρτησίας με τα σύμβολα «εφοδιαστικού ιερέως» της Φιλικής Εταιρείας.
Φέρει τον ιερό δεσμό με τις 16 στήλες, σταυρόν εντός κλάδων ελαίας και λογχοφόρους σημαίες με τα γράμματα Η ΕΑ (Ελευθερία) Η ΘΣ (Θάνατος).
Τη σημαία αυτή που σχεδίασε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός, ύψωσε ο Γεώργιος Σισίνης το 1821 στην Ήλιδα. Διαστ.: 1,85 Χ 2,00 μ.

Πηγή:

http://math-telos-agras.pblogs.gr/2009/03/shmaies-ths-epanastashs-toy-1821-1.html