ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕ ΚΑΜΒΑ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ ΤΟΥ iPad

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

..ΤΟΥ ΝΤΕΙΒΙΝΤ .. ΧΟΚΝΕΙ

Ο 73χρονος Βρετανός εικαστικός πρωτοπορεί 

μετατρέποντας σε καμβά την οθόνη του iPad του.

ΤΗΣ ΤΑΤΙΑΝΑΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ

Σε μια γκαλερί μπορεί κανείς να δει πολλά αλλόκοτα πράγματα: κα­θημερινά αντικείμενα ατάκτως ερριμμένα, βιντεοπροβολές, εικαστικές εγκαταστάσεις, συμφύρματα διαφορετικών μέσων και τεχνικών. Όταν όμως μιλάμε για έκθεση ζωγραφικής, αναμένουμε την ύπαρξη μιας χρωστικής ή σχεδιαστικής πρώτης ύλης που μετουσιώνει την έμπνευση του δημι­ουργού πάνω σε μια απτά, κρουστή επιφά­νεια. Ώρα να αναθεωρήσουμε: το παρισινό Ίδρυμα Πιερ Μπερζέ - Ιβ Σεν Λοράν φιλο­ξένησε τους τελευταίους τρεις μήνες μια έκθεση ζωγραφικής, όπου τη θέση του καμ­βά κατείχαν οθόνες iPhone και iPad. Ο λόγος για την έκθεση «Fleurs fraiches» (Φρέ­σκα λουλούδια), η οποία συγκέντρωσε με­ρικά από τα σχεδόν χίλια έργα που έχει δη­μιουργήσει κατά την τελευταία διετία ο εμβληματικός Βρετανός  εικαστικός Ντέιβιντ Χόκνεϊ στην οθόνη των γκάτζετ του.

Καίτοι ο παγκοσμίως διάσημος  Χόκνεϊ έχει ήδη από τη δεκαετία του '80 πειραμα­τιστεί εντάσσοντας φωτογραφίες  πολαρόιντ, φωτοτυπίες, ακόμη και το πεζό φαξ στην εικαστική του δημιουργία, αυτή η νέα μανία του φαίνεται πως  εγκυμονεί επαναστατικές αλλαγές για την τέχνη, αλλά και για τον τρόπο εμπορικής διάθεσης της. Ως προς το πρώτο, τα πράγματα είναι προφα­νή: μια εφαρμογή σε ένα μηχανηματάκι που οποιοσδήποτε μπορεί να κατέχει, δί­νει τη δυνατότητα στον χρήστη να ζωγρα­φίσει, εκμεταλλευόμενος τις ασύλληπτες διαβαθμίσεις  πάχους και χρωματικής διαφάνειας του ηλεκτρονικού πινέλου, αλλά και τη φωτεινότητα της οθόνης, που, κατά τον Χόκνεϊ, απογειώνει το έργο.

Από την άλλη, είναι επίσης προφανές πως οποιοσδήποτε κατέχει ένα iPad και ζω­γραφίζει πάνω σ' αυτό δεν πρόκειται να με­τουσιωθεί αίφνης σε... Ντέιβιντ Χόκνεϊ. Στη διελκυστίνδα τού κατά πόσον αυτές οι εικονικές «πιξελοδημιουργίες» συνιστούν τέχνη, εκείνο που επίσης θα μπορούσε να επιστρατευτεί είναι πως ο αγέραστος  εικαστικός υπήρξε ένας από τους πατριάρχες του κινήματος της pop art κατά τη δεκαετία του '60. Και ως γνωστόν, η pop art εγκόλπωσε στην ει­καστική δημιουργία τα καρτούν, τη διαφήμιση και κοινότοπα αντικείμε­να της καθημερινότητας. Είναι πρό­δηλο, λοιπόν, πώς αυτές οι ηλεκτρονικές... ταμπλέτες αποτελούν μια κατ' εξοχήν έκφανση της σημερινής ποπ κουλτούρας.

«Πώς θα βγάλουμε λεφτά απ' αυτό;»

Όσον αφορά, όμως, την εμπορία αυτής της εκκολαπτόμενης νέας μορφής τέχνης, τα πράγματα εμφανίζο­νται πιο περίπλοκα. Διότι το πρωτό­τυπο έργο βρίσκεται «φυλακισμένο» μέσα σε μια ηλεκτρονική συσκευή. Εξ ου και στην πρόσφατη παρισινή έκθεση κανένα από τα «Φρέσκα λου­λούδια» δεν ήταν προς πώληση - τι να πρωτοκοστολογηθεί, το έργο ή η συσκευή; Ακόμη μεγαλύτερο ζήτημα εγείρεται από το γεγονός ότι ένα τέ­τοιο έργο μπορεί να αναπαράγεται στο διηνεκές ως ένα πεζό συνημμένο αρ­χείο ενός mail.

Ο δημοσιογράφος των Sunday Times Μπράιαν Απλγιαρντ, σε πρόσφατο αφιέρωμα στη νέα αυ­τή «τρέλα» του Ντέιβιντ Χόκνεϊ, ανα­φέρει: «Ο φίλος μου, ιστορικός Μάικλ Μπέρλι, κοκορευόταν ότι έχει φτιά­ξει μια συλλογή από 65 Χόκνεϊ - τα σχέδια του iPad στέλνονται εύκολα με mail, και ο Χόκνεϊ έχει αρχίσει εδώ και καιρό να τα στέλνει σε φίλους του.  Ένας απ' αυτούς είμαι τώρα κι εγώ: έχω ήδη μια συλλογή με 20 ηλεκτρο­νικά σχέδια του. Μπορώ να ξεκουρά­ζω τα μάτια μου πάνω τους ή να τα στείλω κι εγώ με τη σειρά μου σε φίλους μου. Η χώρα οσονούπω θα είναι σπαρμένη με πρωτότυπους Χόκνεϊ..». Είναι σαφές αυτό που έξυπνα περι­γράφει ο Απλγιαρντ: την ηλεκτρονι­κή διακίνηση αυτής της μορφής τέχνnς στο Διαδίκτυο ουδείς μπορεί να τη σταματήσει. Μηδέ και να την κο­στολογήσει, βεβαίως.

«Δεν ξέρω πώς θα βγάλουμε λεφτά απ^΄’ αυτό», παραδέχτηκε ο ζωγράφος μιλώντας στους Sunday Times. Αλ­λά ο δημοσιογράφος ήξερε μάλλον καλύτερα: τα αρχεία των έργων του, επισήμανε ο Απλγιαρντ, «στέλνονται με mail και είναι σε πολύ χαμηλή ανάλυση -λιγότερο από ένα μεγαμπάιτ-, συνεπώς μπορούν να τυπωθούν μόνο σε πολύ μικρή κλίμακα. Όμως  ο Τζόναθαν, ένας τεχνικός που ανήκει στην κομπανία του Χόκνεϊ εδώ στο Γιορκσάιρ (σ.σ. όπου διαμένει ο ζωγράφος), μπορεί μέσω μιας «αλχημείας» να βγάλει αρχεία των 120 μεγαμπάιτ από το iPad και μετά να τα μεγεθύνει και να τα τυπώσει σε διαστάσεις... γκαλερί. Από την άλλη, οι εκτυπώσεις δεν θα έχουν όλο εκείνο το φωταγωγημένο-από-πίσω μεγα­λείο που έχουν οι εικόνες στην οθό­νη του μηχανήματος. Συνεπώς, οι τζάμπα πίνακες είναι στην πραγματικότητα και τα μόνα πρωτότυπα».

Επαναστατικό, ει μη τι άλλο: ενώ ένας πρωτότυπος  πίνακας pop art του Χόκνεϊ μπορεί να «χτυπήσει» πε­ρισσότερα από 1.000.000 ευρώ σε μια δημοπρασία, αυτοί οι νέοι ψηφιακοί πίνακες του δεν απαιτούν παρά ένα κλικ για να αποκτηθούν. Προς το πα­ρόν, τουλάχιστον. Πολλοί εικάζουν ότι σύντομα η κατασκευάστρια Apple θα βρει έναν τρόπο για να ενσωμα­τώσει στις εφαρμογές της συσκευής κάποια καταβολή αντιτίμου για τον γενναίο νέο κόσμο δημιουργίας που ευαγγελίζεται.

Φωτοβόλα e-μπνευση

Η «περιπέτεια» του Ντέιβιντ Χό­κνεϊ με την ψηφιακή εικαστική δη­μιουργία άρχισε το 2008, όταν πρωτοπειραματίστηκε με την εφαρμογή Brushes του iPhone του. Χρησιμοποιώντας τα ακροδάχτυλά του -κυρίως τον αντίχειρα του δεξιού του χεριού, αλλά συν τω χρόνω ακόμη και κάποια δάχτυλα του «κακού» αριστερού του, γεγονός που προσέδιδε στο έργο μια χρωματική ή σχεδιαστική ποιότητα που ήταν αδύνατο να προκύψει στο χαρτί - φιλοτεχνούσε πίνακες με συ­χνότερο θέμα το καθημερινό μπουκέτο από φρέσκα λουλούδια που άφη­νε στο γραφείο του ο σύντροφος του, Τζον Φιτζχέρμπερτ. Αργότερα, άρχι­σε να ζωγραφίζει στην οθόνη εντυπωσιακές ανατολές. Ώσπου την πε­ρασμένη άνοιξη ανακάλυψε το iPad. Το οποίο, εκτός του ότι διαθέτει «οθό­νη οκτώ φορές μεγαλύτερη από του iPhone», προσεγγίζοντας τις διαστά­σει ενός μπλοκ σχεδίασης, πρόσφε­ρε στον καλλιτέχνη τη δυνατότητα να παίξει περισσότερο με το φώς.

«Πρόκειται για ένα φωτοβόλο μέσο που μπορεί να γίνει πολύ ενδιαφέρον – φώς  που ανακλάται στο γυαλί, αντι­κείμενα που είναι γυαλιστερά», εξη­γούσε πρόσφατα. «Και μπορείς να έχεις όσες  στρώσει χρώματος θέλεις. Με τις ακουαρέλες δεν μπορείς να ξε­περάσεις τις  τρειβ, "λασπώνει" το χαρτί. Εδώ, όμως, μπορείς άνετα να βάλεις ένα σκούρο μπλε πάνω από ένα έντονο κίτρινο. Και είναι και σαν ένα ατέλειωτο κομμάτι χαρτί: μπορείς να ξεκινήσεις με ένα μέγεθος και με­τά να μεγαλώσει ή να μικρύνει το θέμα. Είναι σαν να κολλάς πρόσθετα κομμάτια χαρτιού μέχρι το άπειρο... Παίρνει λίγο καιρό να συνειδητοποι­ήσει ότι μπορείς να ζωγραφίσεις σε μεγέθη που μέχρι τώρα ήταν αδιανό­ητα. Τώρα χρησιμοποιώ και το ηλε­κτρονικό στυλό και μπορώ να σχεδι­άσω γραμμές με μεγάλη ακρίβεια».

Η ταχύτητα ανταπόκριση των νέ­ων ηλεκτρονικών υπολογιστών, η ευαισθησία της οθόνης όχι μόνο στο άγ­γιγμα αλλά και στη θερμότητα του δα­χτύλου και η δυνατότητα που δίνει το iPad να ανατρέξεις σε όλα τα στάδια της ζωγραφικής διαδικασίας έχουν εν­θουσιάσει τον καλλιτέχνη. Αυτή η τε­λευταία εκπληκτική δυνατότητα του γκάτζετ να ξαναεμφανίζει επί της  οθόνης τη διαδικασία εν τω γεννάσθαι ως  φιλμάκι animation, επιστρατεύτηκε και στην έκθεση, δίνοντας τη δυνατό­τητα στον επισκέπτη να δει τον Χόκνεϊ να δημιουργεί ένα σκίτσο του Πύργου του Αϊφελ βήμα προς βήμα.

Στα 73 του, ο εσαεί εκκεντρικός Ντέιβιντ Χόκνεϊ βρίσκεται μπροστά από πολλούς νεότερους ομοτέχνους του. Στην παροιμιώδη ευμεγέθη έξ­τρα εσωτερική τσέπη, την οποία προ­σθέτει ο ράφτης του σε όλα τα πανω­φόρια του, έχει αντικαταστήσει το μπλοκ ιχνογραφίας με ένα iPad! Και συνεχίζει να πειραματίζεται σαν φιλοπερίεργο παιδί μ' αυτό το νέο μέ­σο. «Με έχει προσεγγίσει η Apple», παραδέχτηκε στους Sunday Times. «Δεν ήθελα να τους μιλήσω. Προτι­μώ να κάνω τα πάντα μόνος μου. Και δεν τους χρωστάω τίποτα. Ενδεχο­μένως να τους... πούλησα πολλά iPad, αλλά το ένστικτο μου μου λέει να μην εμπλακώ γιατί θέλω την ελευ­θερία να κάνω ό,τι θέλω». Όπως το 1990, όταν αρνήθηκε τον τίτλο του ιππότη, που του προσφέρθηκε από το Παλάτι...

ΝΕΟ ΜΕΣΟ, ΝΕΑ ΗΘΗ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ ΤΕΧΝΗΣ;

Στον κόσμο της τέχνης η συζήτηση έχει ανάψει. Συνιστούν αυτές οι ψηφιακές δημιουργίες του Ντέιβιντ Χόκνεϊ τέχνη εφάμιλλη ενός κλασικού ζωγραφικού καμβά; Και η μέχρι τούδε δωρεάν διακίνηση τους μέσω ηλεκτρο­νικού ταχυδρομείου μήπως προοι­ωνίζεται θεαματική ανατροπή στα κρατούντα στην παγκόσμια αγορά τέχνης;

 Ο εικαστικός Μανώλης Χάρος θεωρεί «το όλο ζήτημα ανύ­παρκτο. Γιατί πάντα, όταν πρωτο­εμφανίζεται ένα νέο μέσο, όλοι βγαίνουν δήθεν σκανδαλισμένοι και το αμφισβητούν. Εξάλλου, ειδικά ο Χόκνεϊ και παλιότερα έχει κάνει τέχνη χρησιμοποιώντας ένα μηχάνημα φαξ. Και το ότι, 40 χρόνια αργότερα, υπάρχει κόσμος που θα δώσει τόσα λεφτά για ένα... φαξ του αποδεικνύει ότι ο εν λόγω καλλιτέχνης μπορεί να εγ­γυηθεί για τη μακροβιότητα και την αξία της τέχνης του. Προσωπικά, βρήκα τα συγκε­κριμένα έργα του κάπως "λίγα" σε σχέση με όσα έχει δημιουργήσει με άλλα μέσα. Αλλά, ειλικρινά, το αν ένας γλύπτης χρησιμοποιεί... μπλακ εν ντέκερ αντί για καλέμι, δεν με ενδιαφέρει καθόλου». 

Ο τεχνοκριτικός Τάκης Μαυρωτάς, από την πλευρά του, επισημαίνει πως «ο Χόκνεϊ υπήρξε ανέκαθεν ένας καινοτόμος δημιουργός, ο οποίος προσπαθεί να προκαλέσει το βλέμμα του θεατή επαναπροσδι­ορίζοντας αυτό που εκλαμβάνουμε ως τέχνη. Πρόκειται αναμφι­σβήτητα για ένα πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα, που αξίζει την προσοχή μας - και για έναν επιπλέον λόγο, που άπτεται ενδεχομένως και των εξίσου καινοτόμων οδών διακί­νησης του: ίσως με αυτό το νέο μέσο ο Χόκνεϊ να δημιουργεί μια τέχνη που επικοινωνείται μόνο στιγμιαία, που γεννιέται και πε­θαίνει τάχιστα, σαν την απαγγελία ενός ποιητή που διαβάζει ένα αδη­μοσίευτο έργο του».·

Από το περιοδικό «Κ»

της εφημερίδας «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ»

20.2.2011/Τεύχος 403