Οι ευσυνείδητοι και οι κοινωνικοί ζουν περισσότερο

Το μυστικό της μακροβιότητας έχει γίνει αντικείμενο πολλών μελετών. Για τον ειδικευμένο σε θέματα υγείας οικονομολόγο Τζέιμς Σμιθ, το μυστικό βρίσκεται στην εκπαίδευση. Μείνετε στα θρανία. Και προφανώς, αυτό ισχύει. Αλλά τα συμπεράσματά του δεν έρχονται απαραίτητα σε αντίθεση με εκείνα που περιγράφουν αναλυτικά στο βιβλίο τους «The Longevity Project» (Πρόγραμμα Μακροημέρευσης) οι Χάουαρντ Σ. Φρίντμαν και Λέσλι Ρ. Μάρτιν. Η προσπάθεια τους είναι μοναδική, καθώς βασίστηκε στην παρακολού­θηση μιας συγκεκριμένης ομάδας ατόμων σε διάστημα οκτώ δεκαετιών, από τη γέννηση μέχρι το θάνατο.

Το κατ' αυτούς μυστικό της μακρο­βιότητας, η ευσυνειδησία, είναι σε τελική ανάλυση και αυτό που κρατάει τον άνθρωπο στα θρανία.

Πολλοί θεωρούν ότι ο βασικός παρά­γοντας της μακροβιότητας είναι γονιδιακός. Αν οι γονείς σας έζησαν μέχρι τα 85, τότε κι εσείς είναι πολύ πιθανό να φτάσετε στην ίδια ηλικία. Για το δρα Φρίντμαν, όμως, αυτό δεν είναι καθόλου βέβαιο. «Τα γονίδια αντιπρο­σωπεύουν περίπου το ένα τρίτο των παραγόντων της μακροζωίας», λέει. «Τα άλλα δύο τρίτα έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής και με την τύχη».

Ως παράδειγμα τύχης αναφέρει τους βετεράνους του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. «Ένας δυσανάλογα μεγάλος αριθμός στρατιωτών που βρέθηκαν σε μακρινά μέτωπα, και κυρίως στον Ειρηνικό, πέθαναν σε μεγαλύτερα ποσοστά μετά τον πόλεμο σε σύγκριση με εκείνους που έμειναν στην πατρίδα», επισημαίνει.

Όσο για τον κυρίαρχο ρόλο της ευσυνειδησίας, υπάρχουν τρεις διαφορετικές εξηγήσεις. Ο πρώτος και πιο προφανής είναι ότι οι ευσυνείδη­τοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν υγιεινή ζωή, να μην πίνουν ή να μην καπνίζουν υπερβολικά, να φοράνε ζώνη ασφα­λείας, να υπακούουν στις οδηγίες των γιατρών και να παίρνουν τα φάρμακα τους. Δεύτερον, οι ευσυνείδητοι άνθρωποι τείνουν να έχουν όχι μόνο μια πιο υγιεινή ζωή, αλλά και πιο υγιείς σχέσεις: πιο ευτυχισμένους γάμους, καλύτερες φιλίες και πιο υγιείς συνθήκες εργασίας.

Η τρίτη εξήγηση όσον αφορά τη σχέση ευσυνειδησίας και μακροβιότητας είναι και η πιο ενδιαφέρουσα. «Πιστεύαμε ότι θα είχε σχέση με τη βιολογία», λέει ο δρ Φρίντμαν. «Κι έτσι απορρίψαμε όλους τους άλλους παράγοντες».

Αυτό που ανακάλυψε μαζί με τους άλλους ερευνητές, είναι ότι υπάρχουν άνθρωποι με γενετική προδιάθεση όχι μόνο στην ευσυνειδησία αλλά και στην καλή υγεία. «Οι ευσυνείδητοι άνθρω­ποι όχι μόνο τείνουν να αποφεύγουν τους βίαιους θανάτους και τις ασθέ­νειες που σχετίζονται με το κάπνισμα και το αλκοόλ», σημειώνουν, «αλλά είναι και λιγότερο ευάλωτοι σε μια ολόκληρη σειρά από αρρώστιες, και όχι μόνο σε αυτές που προκαλούνται από τις επικίνδυνες συνήθειες».

Η ακριβής ψυχολογική εξήγηση είναι άγνωστη, αλλά φαίνεται ότι έχει να κάνει με τα επίπεδα διάφορων χημικών ουσιών, όπως η σεροτονίνη, στον εγκέφαλο.

Όσο για την αισιοδοξία, λένε, αυτή έχει και την αρνητική της πλευρά. «Εάν κάποιος είναι υπερβολικά χαρωπός και υπερβολικά αισιόδοξος, κυρίως απέναντι στην ασθένεια και την ανάρρωση, και αν δεν σκέφτεται το ενδεχόμενο της υποτροπής, τότε οι όποιες υποτροπές αντιμετωπίζονται  πολύ πιο δύσκολα», εξηγεί ο δρ Μάρτιν. «Αν είστε από τους ανθρώ­πους που θεωρούν ότι όλα θα πάνε καλά, με αποτέλεσμα να αμελείτε για παράδειγμα να κρατήσετε αντίγραφα στα αρχεία του υπολογιστή σας, τότε το άγχος της αποτυχίας που θα σας προκαλέσει η απροσεξία σας θα είναι επώδυνο. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι έτσι θα αντιμετωπίζετε όλο και περισσό­τερα προβλήματα».

Και η άσκηση; Ο δρ Μάρτιν έτρεχε κάποτε στο Μαραθώνιο της Άμμου (Marathon des Sables), στην έρημο του Μαρόκου. Αλλά η πολύ σκληρή άσκηση δεν είναι παράγοντας μακρο­βιότητας (μολονότι η οργάνωση και επιμονή που χρειάζεται για να φτά­σεις στο τέρμα πιθανόν και να είναι). Αντ' αυτού, είναι προτιμότερο, λένε οι ερευνητές, να κάνετε μια δουλειά που σας αρέσει. «Υπάρχει μια λαν­θασμένη αντίληψη όσον αφορά το στρες», ισχυρίζεται ο δρ Φρίντμαν.

«Ο κόσμος νομίζει ότι είναι καλύτερα να είσαι χαλαρός». Αντίθετα, επιση­μαίνει, «μια σκληρή δουλειά που είναι συγχρόνως και αγχωτική μπορεί να είναι παράγοντας μακροζωίας. Οι προκλήσεις, ακόμη και στρεσογόνες, είναι συγχρόνως και θετικές».

Στο τέλος, καταλήγει, «αυτοί που ήταν δραστήριοι, δούλεψαν σκληρά, πέτυχαν και είχαν ευθύνες, σε οποιον­δήποτε τομέα, είχαν περισσότερες πιθανότητες να ζήσουν πολλά χρόνια». Ο γάμος, ως συσσώρευση της ευτυ­χίας του άντρα και της γυναίκας, θεωρείται επίσης ένας από τους παράγοντες της μακροζωίας. Αλλά το ενδιαφέρον είναι ότι η ευτυχία του άντρα είναι εκείνη που αποτελεί ασφαλέστερο παράγοντα καλής υγείας κι ευημερίας -τόσο για τον ίδιο όσο και για τη σύζυγο του. Η ευτυχία της συζύγου επηρεάζει πολύ λιγότερο τη μελλοντική της ευημερία.

Όσο για τον ισχυρότερο κοινωνικό παράγοντα της μακροβιότητας, αυτός είναι η καλή κοινωνική δικτύωση. Σε αυτό είναι καλύτερες οι γυναίκες.

Το πρόγραμμα μακροημέρευσης δεν έχει ολοκληρωθεί. Ο δρ Μάρτιν θέλει να μελετήσει και άλλες παρα­μέτρους, όπως αυτές που σχετίζονται με τον ύπνο. Ο δρ Φρίντμαν όμως πιστεύει ότι τα πιο σοβαρά ερωτή­ματα που έχουν παραμείνει αναπά­ντητα είναι εκείνα που σχετίζονται με τη δουλειά, όπως είναι για παρά­δειγμα όλα όσα έχουν να κάνουν με τη σύνταξη. «Ξέρουμε ότι δεν είναι καλό να παίρνει κανείς σύνταξη και ν' αράζει σε μια παραλία».

Αλλά δεν είναι και καλό να παρα­μένει σε μια βαρετή και αγχωτική δουλειά, «θα πρέπει να επαναδιαπραγμευτούμε αυτούς τους παράγο­ντες»,  καταλήγει, «με μια πιο υγιεινή προσέγγιση».