Χίτλερ και Αρχαία Ελλάδα

 

Κατασκεύασε τρόπαια και αψίδες θριάμβου στις ανύπαρ­κτες νίκες, εντυπωσιάστηκε από τη μεγαλομανία και τη φιλαυτία της Ρώμης, αντέγραψε τον αρ­χαίο ελληνικό κόσμο, προσεγγίζοντας τον μόνον επιδερμικά, όσο ήταν χρήσιμος για την επίτευξη των σκοπών του. Πρότυπο του, ο ρωμαϊκός ιμπεριαλισμός και ο εγω­κεντρισμός των αυτοκρατόρων, οι οποίοι εστόλισαν την πρωτεύουσα του κράτους με εντυπωσιακά δημόσια οικοδομήματα, καλλωπίζοντας τη με σπάνια και μοναδικά έργα τέχνης, προϊόντα λεηλασίας χω­ρών που κυρίευσαν, κατέσκαψαν και αφάνισαν. Τα χρήματα, άλλωστε, για την ανέγερση των γιγάντιων μνημείων περίσσευαν, αφού προέρχονταν από τη λεία των πολέμων και τα εργατικά χέρια των σκλάβων αφθόνουσαν.  

 

Με τον ίδιο τρόπο οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την αρχιτεκτονική των κολοσσι­αίων διαστάσεων για  να τιμήσουν τις νίκες τους, το Τρίτο Ράιχ ανήγειρε επιβλητικών όγκων κτίρια, σημεία επιβολής και αποτροπαϊκά σήματα προς πάντα επίβουλο και τα αφιέρωσε στην ιδεολογία του, με την προσ­δοκία να καθυποτάξει κάθε άλλη. Λατρεία της Ιδέας, όμοια με τη λατρεία του Θείου ή και εκείνη του Αυτοκράτορα, του Ηγέτη, στη συγκεκριμένη περίπτωση του Fuhrer, του καθοδηγητή του Έθνους.

 Welthauptstadt Germania

Στον Γερμα­νό αρχιτέκτονα και εθνικοσοσιαλιστή πολι­τικό Αλμπερτ Σπέερ ανήκει το μεγαλεπήβο­λο έργο της γιγαντομανούς μετατροπής του Βερολίνου στην παγκόσμια πρωτεύουσα, τη Welthauptstadt Germania. Ο Σπέερ, υιοθετώντας ένα κράμα ρωμαϊκής και γοτθικής μεγαλοπρέπειας και εντυπωσιασμού, σχεδίασε ένα δωρικού-ρωμαϊκού ρυθμού κτίριο, προκειμένου να στεγαστεί η Νέα Κα­γκελαρία. Το υπερμέγεθες κτίριο δημιουρ­γούσε δέος, προεικονίζοντας ταυτόχρονα τη συνεχώς αυξανόμενη δύναμη της Γερ­μανίας του Τρίτου Ράιχ.

Οι αναφορές σε αρχαίους κλα­σικούς ρυθμούς, ιδιαίτερα μά­λιστα σε εκείνους που ανα­πτύχθηκαν στον ελλαδικό χώρο, αλλά και στις απανταχού αποικίες των αρχαίων Ελλήνων, καταδείκνυε εμφανώς την τάση του καθεστώτος να ανατρέχει στην αρχαιότητα των λαών για δημιουρ­γία εντυπώσεων και συναισθηματική κα­πηλεία. Ο ίδιος σχεδίασε το Γερμανικό Περίπτερο στην έκθεση των Παρισιού το 1937, ενώ με τις ίδιες για το μέγεθος και τον ρυθμό αντιλήψεις σχεδιάστηκε το Ολυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου για τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων του 1936. 

  

Η Γερμανίδα ηθοποιός, σκηνοθέτης και φωτογράφος Λένι  Ρίφενσταλ αποδέχτηκε την πρόσκληση του Χίτλερ για να αποτυπώσει κινηματογραφικά τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου και να διαδώσει συστηματικά τις ιδέες του εθνικοσοσιαλισμού του Τρίτου Ράιχ. Επι­σκέφτηκε την Ελλάδα, εστίασε το ενδιαφέρον της στους ερειπιώνες και συγκέ­ντρωσε άφθονο υλικό για την ταινία  « Olympia», χρησιμοποιώντας νέες τεχνικές προκειμένου το αποτέλεσμα να είναι εντυ­πωσιακό, πάντως όχι για την προβολή των ιστορικών μνημείων της Ελλάδας, αφού οι σκηνές εναλλάσσονταν γρήγορα στην προσπάθεια σύνδεσης των ελληνι­κών τοπίων με τα αρχαιοπρεπή στάδια της Γερμανίας, οι κίονες και οι κούροι με γυ­μνούς, καλλίγραμμους νέους, κατά τα πρότυπα της στρατιωτικής αγωγής των Λακεδαιμονίων, αγάλματα με σύγχρονες Γερμανίδες αθλήτριες που φαινομενικά απολάμβαναν μια ιδιότυπη ελευθερία κά­τω από τον αττικό ουρανό. Η Ρίφενσταλ κινηματογράφησε υποδειγματικά και την τελετή της αφής της Ολυμπιακής Φλόγας, καθώς και τη λαμπαδηδρομία, που διορ­γανώθηκαν για πρώτη φορά, προκειμένου να υποδηλώσουν τη μεταφορά του προμηθεϊκού φωτός από τα βάθη της ελληνι­κής αρχαιότητας στη σύγχρονη Γερμανία.

Οι λήψεις της και οι άψογες αισθητι­κά εικόνες της μεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Παρά το γεγονός ότι η λατρεία της αρχαίας Ελλάδας στη Γερμανία είχε ήδη αναπτυχθεί από τον δέκατο όγδοο αιώνα, ιδιαίτερα μεταξύ των διανοουμέ­νων, οι Γερμανοί, όπως και οι Άγγλοι, είχαν αντιμετωπίσει τους πρώτους Ολυμπια­κούς Αγώνες που είχαν διοργανωθεί στην Αθήνα με περιφρόνηση και ειρωνικά σχό­λια προς τη χώρα που πρώτη θεσμοθέτη­σε τις αξίες του ολυμπισμού. Στην προσπάθεια του να συνδέσει, άλλωστε, το ελληνι­κό πνεύμα με την ιδεολογία και τις προσ­δοκίες της Γερμανίας του Τρίτου Ράιχ, ο Αδόλφος Χίτλερ είχε αναπτύξει την ανά­λογη επιχειρηματολογία: «Όταν οι Έλληνες κατόρθωσαν να συνθλίψουν την περ­σική εξάπλωση, δεν υπερασπίστηκαν μό­νον την περιορισμένη στον χώρο πατρίδα τους, αλλά διέσωσαν την αντίληψη που σήμερα ονομάζεται Ευρώπη». 

Στα αρχαία ελληνικά πρότυπα κινή­θηκε η καλλιτεχνική έκφραση της Γερμα­νίας στη χρονική περίοδο της ανόδου του Τρίτου Ράιχ. Με τη μέθοδο της επιλεκτι­κής ανάγνωσης των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, η καλλιτεχνική παραγωγή διατήρησε τα στοιχεία εκείνα που εξυπηρέτησαν την ιδέα και απέφευγαν όσα συ­γκρούονταν με αυτήν. Ακόμη και τα σύμ­βολα, ο αετός των ρωμαϊκών λεγεώνων και ο δεξιόστροφος αγκυλωτός σταυρός στις σημαίες, στα λάβαρα και στα διακρι­τικά σήματα, οι παραινέσεις τοποθετημέ­νες σε καίρια σημεία των δημόσιων κτι­ρίων, όλα παρέπεμπαν στα αρχαία χρό­νια, σε μύθο, πολιτισμό και ιστορία που δόξασαν στο παρελθόν έθνη και λαούς. Ο Αρνο Μπρέκερ, καλλιτέχνης ιδιαίτε­ρα προσφιλής στον Χίτλερ, προσπάθη­σε να συνδυάσει τα απόλυτα ιδεώδη του εθνικοσοσιαλισμού με τις κλασικές αξί­ες της αρχαίας ελληνικής τέχνης. Τα γυ­μνά γλυπτά του εξυμνούν με αμεσότητα την ωραιότητα και τη σφριγηλότητα του σώματος, χωρίς να φτάνουν όμως τη χάρη και την πνευματικότητα των αρχαίων ελληνικών αγαλμάτων.

 ARNO BREKER "ΟΡΦΕΑΣ & ΕΥΡΥΔΙΚΗ"

Ο Μπρέκερ, μαζί με τον Γερμανοαυστριακό Γιόζεφ Τόρακ, οι πιο επιφανείς γλύπτες του Τρίτου Ράιχ, εξιδανικεύουν εύγλωττα έννοιες-κλειδιά, όπως συλλο­γική δράση, ανταγωνισμός, συντροφικό­τητα, υπακοή, πειθαρχία, προθυμία, όπου εξυφαίνεται το θείο πεπρωμένο του γερ­μανικού έθνους, και είναι οι πιο επιφανείς γλύπτες του Τρίτου Ράιχ. Η κατώτερη ποι­ότητα των καλλιτεχνικών έργων, αλλά και των μνημειακών κτιρίων δεν οφείλεται μό­νο στο γεγονός ότι εξυπηρετούν συγκεκρι­μένο σκοπό και διακηρύσσουν μια ορισμέ­νη θέση, όπως υποστήριξε σχετικά ο Αρνολντ Χάουζερ, αλλά κυρίως στη μη κα­τάκτηση της γνώσης και της εμπειρίας και στην αφομοίωση της πεμπτουσίας, όπως αυτή θεωρήθηκε σε χρόνο και τόπο:

 ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ

«Ακόμη και οι ωραιότερες σελί­δες του Πλάτωνος δεν δύνα­νται να καταστήσουν την αρ­χαιότητα τόσο οικεία ώστε να μεταδώσει άμεσα την εξαγνισμένη καλαι­σθησία της και πλήρη αποχρώσεων χάρη της, όσον ένας περίπατος διά μέσου του Κεραμεικού των Αθηνών, του αρχαίου νεκροταφείου, όπου αναπνέει κανείς την άνοιξη, μαζί με την ευωδιά του θύμου και της μέντας, το άρωμα του μοναδικού και αθάνατου άνθους του ανθρωπίνου πνεύ­ματος, του  αττικισμού» υπογραμμίζεται στην Ιστορία της Τέχνης των Ράιναχ - Πεϊρέ. Τα καλλιτεχνικά μνημεία της αρχαί­ας Ελλάδας εκπέμπουν στον αιώνα την απόλυτη ισορροπία του σώματος και του νοός, χωρίς οίηση και χωρίς την αλαζο­νεία της κατάκτησης της εξουσίας.

Απέναντι στην έπαρση και την υπερ­βολή της τεχνολογίας, του συμφέροντος και των σύγχρονων πολεμικών μηχανών, απέναντι σε χιμαιρικό σύστημα που κα­ταρρέει και διαλύεται μέσα στην πομπώ­δη υπερβολή, «απομένει να ακούγεται μέ­σα στον  χρόνο, λιανό, απλό, απέριττο, ερημικό και άτρεμο, το εωθινό που σήμανε η σάλπιγγα πάνω στα βουνά της Πίνδου μια παράξενη φθινοπωρινή αυγή».

Από την εφημερίδα "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ"

το άρθρο "Η συνταγή του Αδόλφου Χίτλερ"

του ΝΙΚΟΥ ΠΑΠΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

29.10.2011