Η σιωπή που εκτρέφει τη βία

Η σιωπή που εκτρέφει τη βία

 

Της Μαριας Kατσουνακη

Στη Σιμόν ντε Μποβουάρ αποδίδεται η ρήση ότι σε κάθε μεγάλη κρίση τα πρώτα θύματα είναι οι γυναίκες και οι οικονομικά αδύναμοι. Προχθές, Παρασκευή 25 Νοεμβρίου, ήταν η Παγκόσμια Ημέρα για την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών. Η έρευνα DOVE (Domestic Violence in Europe) κατέγραψε τα αποτελέσματα σε οκτώ χώρες: Ισπανία, Γερμανία, Ουγγαρία, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία, Πορτογαλία και Ελλάδα. Η χώρα μας κατέλαβε την πρώτη θέση ως προς τη σωματική και ψυχολογική βία μεταξύ των συζύγων. Το 72% των ανδρών και το 70,7% των γυναικών δήλωσαν ότι σε διάστημα ενός έτους υπέστησαν ψυχολογική κακοποίηση τουλάχιστον μία φορά. Το 31,7% και 23,4%, αντίστοιχα, σωματική επίθεση. Οι στατιστικές επιβεβαιώνουν διάχυτες εντυπώσεις και συζητήσεις, καταδεικνύοντας, απλώς, την επιδείνωση του φαινομένου. Πριν από δύο χρόνια μια ανάλογη έρευνα αποκάλυπτε ότι μία στις τρεις γυναίκες στην Ελλάδα (33,3%) πέφτει θύμα ενδοοικογενειακής βίας.

Τα πρόσφατα στοιχεία προβάλλουν και μια άλλη παράμετρο: τα μεγάλα ποσοστά ανδρών που δηλώνουν ότι υφίστανται βία και κακομεταχείριση από τη σύντροφο ή συμβία τους. Πριν ο φεμινισμός καταρρεύσει στα πόδια της πραγματικότητας και η ισότητα πραγματωθεί με τον πιο τραυματικό τρόπο (με τα δύο φύλα να εμφανίζονται ισοδύναμα κακοποιημένα), ας στραφούμε στην ουσία της διαπίστωσης: σε καιρούς ιστορικών κρίσεων, με την ανεργία να σαρώνει και τον θυμό να χρωματίζει κάθε σχεδόν απόπειρα επικοινωνίας, τα στερεότυπα ανατρέπονται και επανατοποθετούνται.

Εξαρτάται από ποια πλευρά διαβάζουμε το πρόβλημα. Ο κινηματογράφος εστιάζει στη βία που ασκείται κατά των γυναικών, για λόγους ευαισθησίας ή φωτογένειας. Αφηγηματικά και εικαστικά η γυναικεία παρουσία τροφοδοτεί ανεξάντλητα τη φαντασία και ευρηματικότητα σεναριογράφων και σκηνοθετών. Και στο πρόσφατο 52ο Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης τα παιδιά και οι γυναίκες θα μπορούσαν να αναδειχθούν στους αδιαμφισβήτητους πρωταγωνιστές, που υφίστανται την πίεση, τη βαναυσότητα και τα αδιέξοδα των σύγχρονων κοινωνιών. Παράδειγμα, η ρώσικη ταινία «Πορτρέτο στο λυκόφως» που απέσπασε και τον Χρυσό Αλέξανδρο. Μια ταινία που δύσκολα θα ξεχάσουμε. Μέσα από τη σεξουαλική κακοποίηση από τρεις αστυνομικούς της κομψής, αστής ηρωίδας, η νεαρή σκηνοθέτις (Αγγελίνα Νικόνοβα) ασκεί σφοδρή κριτική στη ρώσικη κοινωνία, την υποκρισία, τις αγκυλώσεις της, στη διαφθορά του κρατικού μηχανισμού και κυρίως της αστυνομίας. Η σχέση ανάμεσα στον θύτη και στο θύμα είναι πολύπλοκη, απρόβλεπτη, η βία δεν είναι πάντα ορατή ούτε μονόπλευρη, γεννά εξαρτήσεις και συμπεριφορές που σε πρώτη ανάγνωση είναι παράλογες αν όχι εξοργιστικές.

Η ελληνική τηλεόραση, από την άλλη, φιλοξενεί σίριαλ στα οποία ο άντρας εμφανίζεται ως θύμα, εξαπατάται, εξευτελίζεται από τη σύζυγο ή φίλη του, βρίσκεται συνήθως στη γωνία ως ανεπρόκοπος, άχρηστος, ανίκανος. Οι συγκρούσεις μπορεί κάποτε να είναι κωμικές, δεν παύουν όμως να αναπαράγουν αντιλήψεις και σχέσεις.

Η ανεργία που καλπάζει αναδιανέμει τους ρόλους στην οικογένεια. Συχνά, μένει και ο άντρας χωρίς δουλειά, με ηθικό καταρρακωμένο, αδύναμος και καταθλιμμένος. Η ανεργία χρειάζεται μεγάλα αποθέματα ψυχικής αντοχής για να αντιμετωπιστεί χωρίς να κλονίσει συθέμελα οικογένειες και ανθρώπους. Το ίδιο η φτώχεια, η ανέχεια, η διαρκής διάψευση, η έλλειψη προοπτικής ή ελπίδας. Η κοινωνία φτάνει στα όρια, η οικογένεια νοσεί, χαρτογραφεί σε μικρή κλίμακα –που αναπαράγεται στη συνέχεια στη μεγάλη– την επιθετικότητα, την οργή, τη δυσπιστία, τη συντριβή.

Ο ένας κακοποιεί τον άλλον. Λεκτικά, σωματικά, ψυχικά. Ο άντρας τη γυναίκα, η γυναίκα τον άντρα, και οι δύο τα παιδιά. Η ενδοοικογενειακή βία καταγράφεται «κυτταρικά» στα παιδιά, την προσλαμβάνουν ως φυσιολογική και ανεκτή συμπεριφορά και τη μεταφέρουν στο σχολείο, στις δικές τους σχέσεις, στην κοινωνική τους δραστηριότητα ως κανονικότητα και όχι ως παρέκκλιση.

Στην έρευνα της DOVE οι Ελληνες (το δείγμα ήταν 548 άτομα και των δύο φύλων ηλικίας 18 έως 64 ετών, που διέμεναν στην Αττική) εμφανίζονται να έχουν υψηλότερα ποσοστά από τους άλλους λαούς στην ελαφρά σωματική επίθεση στην οποία εντάσσεται το να τραβήξει κάποιος απότομα το χέρι του/της συντρόφου του, να τον/τη σπρώξει, να πετάξει κάτι ακίνδυνο προς εκείνον/η, να τον/τη χαστουκίσει.

Στην Ελλάδα, πριν από ένα χρόνο, σε σχετική έρευνα επισημάνθηκε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των γυναικών που κακοποιούνται «είτε δεν αναγνωρίζει ότι αυτό που υφίσταται συνιστά καταχρηστική, βίαιη συμπεριφορά είτε αυτοενοχοποιείται». Οπως σημειώνεται από το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας, «στην Ελλάδα η άσκηση βίας μέσα στην οικογένεια θεωρείται αυστηρά οικογενειακή υπόθεση και υπάρχει έντονη κοινωνική προκατάληψη ως προς τη δημοσιοποίηση του προβλήματος».

Η σιωπή εξασφαλίζει τη συνενοχή, επωάζει την επόμενη, μεγαλύτερη, ένταση. Εκτρέφει τον φόβο, εσωτερικεύει την κραυγή, τη μεταλλάσσει σε απόστημα δύσοσμο και μολυσματικό. Το κράτος πρόνοιας, με τις ειδικές υπηρεσίες του, έχει και εδώ τον πρώτο λόγο. Ομως και η ίδια η κοινωνία πρέπει να αποδεχθεί και να καλλιεργήσει τον διάλογο. Μας αφορά όλους. Οσο και η ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 27.11.2011