Αναβίωση ή επιβίωση;

Το 1916 στην Αμερική παρήχθησαν για τις ανάγκες της βιομηχανίας ενδυμάτων δύο δισεκατομμύρια κουμπιά από κελύφη οστράκων, καθώς και μεγάλος αριθμός (περίπου ογδόν­τα εκατομμύρια) κουμπιών από γνήσια μαργαριτάρια. Απα­σχολούνταν δε για τη συλλογή τους τόσες χιλιάδες αλιείς, που δικαίως η μανία θεωρήθηκε εφάμιλλη του πυρετού του χρυ­σού που είχε καταλάβει την άγρια Δύση έναν αιώνα νωρίτερα. Από το όστρακο ενός δίφυλλου μαλακίου, το ίδιο που παράγει και τα γνωστά πολύτιμα μαργαριτάρια, μπορούσαν να κατα­σκευάσουν περίπου είκοσι τέσσερα κουμπιά διάφορων μεγε­θών και χρήσεων, με αποτέλεσμα το κέλυφος να κοστίζει όσο και το μοναδικό περιεχόμενο τους. Η ανακάλυψη, όμως, του νάιλον το 1935 άνοιξε το δρόμο για τη βιομηχανική παραγω­γή πλαστικών κουμπιών, τα οποία, όπως ήταν φυσικό, έγιναν αμέσως της μόδας. Και όπως καθετί νέο εξοστρακίζει το πα­λιό, έτσι και τα πλαστικά κουμπιά στην κυριολεξία κατέκλυ­σαν την παγκόσμια αγορά. Οι βιομηχανίες ενδυμάτων ήταν ευτυχείς γιατί μείωσαν το κόστος κατασκευής, το ίδιο και ο μέ­σος καταναλωτής, που σταμάτησε επιτέλους να ψάχνει στο πά­τωμα το πολύτιμο κουμπί που τυχόν του κόπηκε, και τα μαρ­γαριτάρια βρήκαν τη θέση που τους αρμόζει στις προθήκες των κοσμηματοπωλείων. Συγχρόνως τα εργοστάσια παρα­σκευής των φυσικών κουμπιών ερήμωσαν, χιλιάδες εργαζό­μενοι έμειναν άνεργοι, ενώ οι αλιείς επέστρεψαν στην επιτή­δευση ενός εκ των αρχαιοτέρων επαγγελμάτων στον κόσμο, αυτού της αλιείας ιχθύων, το οποίο εις τας Γραφάς συνδέεται συνειρμικά με την απλότητα, την αθωότητα, τον αλτρουισμό και τα θεία, αλλά ουδέποτε με τον πλουτισμό και το θεαθήναι.

Στην όχι και τόσο μακραίωνη ιστορία της ανθρώπινης κυ­ριαρχίας στον κόσμο, έχουν πολλάκις συμβεί αλλαγές που επη­ρέασαν μεγάλες, παραγωγικές ή μη μονάδες του πληθυσμού. Δεν γνωρίζουμε πώς ή γιατί εξαφανίστηκαν οι Νεάντερταλ με­τά από τριακόσιες χιλιάδες χρόνια παρουσίας στον πλανήτη, αλ­λά συμπτωματικά αυτό συνέπεσε με την εμφάνιση των Χόμο Σάπιενς, οι οποίοι ήταν μεν ασθενέστεροι των αγρίων και με λε­πτότερο σκελετό, αλλά τότε τουλάχιστον είχαν μεγαλύτερη ευ­φυΐα.

 Οικτρή ήταν η ήττα των πολιτισμών που χρησιμοποιούσαν τον εύπλαστο χαλκό από τις επόμενες γενιές που ανακάλυψαν την επεξεργασία του σιδήρου.

Σε διαθεσιμότητα ετέθησαν οι ορ­δές των αντιγραφέων βιβλίων μετά την ανακάλυψη της τυπο­γραφίας. Σχεδόν άμεση ήταν η αχρησία των υποζυγίων λόγω της μηχανοκίνητης, καθώς και των ιστιοφόρων πλοίων για τον ίδιο λόγο.

Τον προηγούμενο αιώνα τα ρομπότ στα εργοστάσια και τα κομπιούτερ στα γραφεία στέρησαν από πάρα πολλούς ερ­γαζομένους τη δυνατότητα να είναι απαραίτητοι, αν και τα προ­σόντα που διέθεταν δεν ήταν τα στοιχειώδη. Ενώ στις μέρες μας κάτι συντελείται, αλλά ακόμα δεν γνωρίζουμε με σαφήνεια τι εί­ναι αυτό, πού μας οδηγεί και ποιες θα είναι οι συνέπειες ή έστω οι αλλαγές που θα υποστούμε. Βέβαια ούτε στις προηγούμενες κοσμοϊστορικές αλλαγές γνωρίζαμε άμεσα τι μας συνέβαινε, για­τί συνήθως τα γεγονότα προσπερνούν την καθημερινότητα. Σίγουρα πάντως αυτοί που επλήγησαν το ένιωσαν έντονα και με πόνο ψυχής. Ποτέ μα ποτέ δεν επετεύχθη αλλαγή χωρίς ψυχικές και υλικές απώλειες.

Σήμερα το παγκόσμιο οικονομικοπολιτικό σύστημα είναι περισσότερο ασταθές από κάθε άλλη φορά. Όταν ανακαλύπτουμε εκ νέου τις Δυτικές Ινδίες, την αχανή Κίνα και τη Λατινική Αμε­ρική, με την ελπίδα ότι αυτές οι αναδυόμενες οικονομίες θα επανεκκινήσουν την παγκόσμια γερασμένη βιομηχανία, τα πράγ­ματα μάλλον δεν είναι εφησυχαστικά για το μέλλον. Όταν μια ανακοίνωση δημοψηφίσματος της μικρής μας χώρας προκαλεί αναταράξεις σε όλα σχεδόν τα χρηματιστήρια του κόσμου, μάλ­λον ο πολιτισμός μας κινείται σε τεντωμένο σχοινί. Ή θα γεννη­θεί κάτι καινούργιο τεχνολογικά, όπως επί παραδείγματι να ανα­καλύψουμε το σωματίδιο της βαρύτητας στο ΟΕΚΝ (αυτό που ονομάζουν «του Θεού») και να απαλλαγούμε από κάθε γνωστή μορφή ενεργειακής εξάρτησης, οπότε θα μιλάμε για έναν νέο ιδανικό κόσμο. Ή κάποιος φιλόσοφος θα σκεφτεί ένα νέο σύ­στημα διακυβέρνησης και οικονομικής πολιτικής, που θα βα­σίζεται προφανώς στην αυτάρκεια και θα φέρει την αρμονία στους λαούς. Ή θα συμβεί κάτι άλλο που δεν μπορώ να φαντα­στώ και θα μας πάει ένα βήμα παραπέρα. Σίγουρα πάντως κά­τι θα γίνει ή έχει ήδη αρχίσει να γίνεται, αλλιώς δεν δικαιολο­γούνται τόσες απώλειες.

Ουδέποτε ανέκαμψε η αλιεία μαργαριταριών με σκοπό την κατασκευή κουμπιών. Η καταστροφή που υπέστησαν οι αλι­είς ήταν ανεπανόρθωτη· Το ίδιο ισχύει και για τα όστρακα. Ενε­νήντα χρόνια μετά τη διακοπή της υπεραλίευσής τους, ο πλη­θυσμός τους κινδυνεύει ακόμα με εξαφάνιση. Μερικά πράγ­ματα δεν διορθώνονται. Δεν αναβιώνουν. Απλώς παύουν.Ή προσαρμόζονται και αλλάζουν οριστικά. Δηλαδή  επιβιώνουν.

Αντώνης Παπανικολάου

Απόσπασμα από το άρθρο " Αναβίωση ή επιβίωση; "

στο GK (τ.48)