ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΞΕΣΗΚΩΣΑΝ ΣΑΛΟ ΜΕ ΣΗΜΕΙΑ ΤΡΙΒΗΣ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ, ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ, ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΤΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΕΞ
Διαγράφεται ο Τσίρκας, διότι δεν «αποκήρυξε»
Η εκκλησία ζητεί τη δίωξη Καζαντζάκη
Βιβλία που άνοιξαν τους ασκούς του Αιόλου
ΘΑΝΑΣΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ - - ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ
Τα «Ευαγγελικά»
Ευαίσθητη, αν όχι καχύποπτη, η ελληνική κοινωνία, στις αρχές του αιώνα μας έχει προηγηθεί η οικονομική κατάρρευση του 1893 και η ταπεινωτική ήττα του 1897, ενώ ο Πανσλαβισμός βρίσκεται στην κορύφωση της δράσης του έχει κλειστεί ερμητικά στο «εθνοκεντρικό» κέλυφός της, αντιμετωπίζοντας εχθρικά, κάθε νεωτερισμό, κάθε προσπάθεια προσαρμογής στην καθημερινότητα.
Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή η δημοσίευση, σε συνέχειες, από την εφημερίδα «Ακρόπολις» (άρχισε στις 9 Σεπτεμβρίου 1901), μετάφρασης του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου σε ανυποχώρητη Δημοτική από τον «Αρβανίτη του Δημοτικισμού», Αλέξανδρο Πάλλη, πυροδότησε τις «τυφλές» λαϊκές αντιδράσεις με υποκινητές τους «γλωσσαμύντορες» αλλά και μερίδα του Τύπου, που συσχέτισε την ενέργεια του Αλέξανδρου Πάλλη, με την προ έτους απόπειρα της βασίλισσας Όλγας να μεταγλωττιστεί η Καινή Διαθήκη στην καθομιλούμενη.
Στην ενέργεια των ανακτόρων είχε διαβλεφθεί «σλαβικός δάκτυλος» και υποχθόνια σχέδια εις βάρος του Ελληνισμού, λόγω της ρωσικής καταγωγής της βασίλισσας. Η έξαψη της κοινής γνώμης κορυφώθηκε, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας και η Θεολογική Σχολή καταδίκασαν τη μετάφραση του Πάλλη.
Η κατάσταση έγινε εκρηκτική, όταν στις 5 Νοεμβρίου η «Ακρόπολις» δημοσίευσε βίαιο άρθρο εναντίον καθηγητών της Θεολογίας.
Ακολούθησαν διαδηλώσεις φοιτητών, κληρικών, επαγγελματιών, επιθέσεις κατά των γραφείων της «Ακροπόλεως», ενώ το Πανεπιστήμιο κατελήφθη και οχυρώθηκε από τους σπουδαστές.
Ομάδες διαδηλωτών, με επικεφαλής ιερωμένους, κατευθύνθηκε και προς το σπίτι του Κωστή Παλαμά, ο οποίος εθεωρείτο «ηγέτης των μαλλιαρών», όπως αποκαλούσαν τότε τους οπαδούς της Δημοτικής.
Στις 8 Νοεμβρίου, οργανώνεται μεγάλο συλλαλητήριο στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Οι διαδηλωτές ζητούν να εκδοθεί αφορισμός «κατά των βεβηλωσάντων το κείμενο του ιερού ημών Ευαγγελίου» και να κατασχεθούν τα αντίτυπα της μετάφρασης.
Η μάζα των διαδηλωτών κινείται προς το μητροπολιτικό μέγαρο, για να επιδώσει το ψήφισμα. Εκεί συγκρούεται με την αστυνομία. Ακολουθεί μάχη. Αστυνομικοί και διαδηλωτές βάλλουν εναντίον αλλήλων, ενώ ο πρωθυπουργός, Γ. Θεοτόκης, πυροβολείται ανεπιτυχώς προ της οικίας του. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας βάφονται με το αίμα οκτώ νεκρών και ογδόντα τραυματιών.
Την επομένη παραιτούνται η κυβέρνηση του μετριοπαθούς Κερκυραίου πολιτικού, ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος και ο αρχηγός της αστυνομίας. Ο συντηρητισμός θριαμβεύει. Η Σύνοδος με εγκύκλιό της απαγορεύει κάθε είδους μετάφραση της Αγίας Γραφής.
Μέσα στην ατμόσφαιρα αυτή η δημοσίευση, σε συνέχειες, από την εφημερίδα «Ακρόπολις» (άρχισε στις 9 Σεπτεμβρίου 1901), μετάφρασης του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου σε ανυποχώρητη Δημοτική από τον «Αρβανίτη του Δημοτικισμού», Αλέξανδρο Πάλλη, πυροδότησε τις «τυφλές» λαϊκές αντιδράσεις με υποκινητές τους «γλωσσαμύντορες» αλλά και μερίδα του Τύπου, που συσχέτισε την ενέργεια του Αλέξανδρου Πάλλη, με την προ έτους απόπειρα της βασίλισσας Όλγας να μεταγλωττιστεί η Καινή Διαθήκη στην καθομιλούμενη.
Στην ενέργεια των ανακτόρων είχε διαβλεφθεί «σλαβικός δάκτυλος» και υποχθόνια σχέδια εις βάρος του Ελληνισμού, λόγω της ρωσικής καταγωγής της βασίλισσας. Η έξαψη της κοινής γνώμης κορυφώθηκε, όταν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδας και η Θεολογική Σχολή καταδίκασαν τη μετάφραση του Πάλλη.
Η κατάσταση έγινε εκρηκτική, όταν στις 5 Νοεμβρίου η «Ακρόπολις» δημοσίευσε βίαιο άρθρο εναντίον καθηγητών της Θεολογίας.
Ακολούθησαν διαδηλώσεις φοιτητών, κληρικών, επαγγελματιών, επιθέσεις κατά των γραφείων της «Ακροπόλεως», ενώ το Πανεπιστήμιο κατελήφθη και οχυρώθηκε από τους σπουδαστές.
Ομάδες διαδηλωτών, με επικεφαλής ιερωμένους, κατευθύνθηκε και προς το σπίτι του Κωστή Παλαμά, ο οποίος εθεωρείτο «ηγέτης των μαλλιαρών», όπως αποκαλούσαν τότε τους οπαδούς της Δημοτικής.
Στις 8 Νοεμβρίου, οργανώνεται μεγάλο συλλαλητήριο στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Οι διαδηλωτές ζητούν να εκδοθεί αφορισμός «κατά των βεβηλωσάντων το κείμενο του ιερού ημών Ευαγγελίου» και να κατασχεθούν τα αντίτυπα της μετάφρασης.
Η μάζα των διαδηλωτών κινείται προς το μητροπολιτικό μέγαρο, για να επιδώσει το ψήφισμα. Εκεί συγκρούεται με την αστυνομία. Ακολουθεί μάχη. Αστυνομικοί και διαδηλωτές βάλλουν εναντίον αλλήλων, ενώ ο πρωθυπουργός, Γ. Θεοτόκης, πυροβολείται ανεπιτυχώς προ της οικίας του. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας βάφονται με το αίμα οκτώ νεκρών και ογδόντα τραυματιών.
Την επομένη παραιτούνται η κυβέρνηση του μετριοπαθούς Κερκυραίου πολιτικού, ο μητροπολίτης Αθηνών Προκόπιος και ο αρχηγός της αστυνομίας. Ο συντηρητισμός θριαμβεύει. Η Σύνοδος με εγκύκλιό της απαγορεύει κάθε είδους μετάφραση της Αγίας Γραφής.
Τα «Ορεστειακά»
Δύο χρόνια αργότερα κι ενώ το Κίνημα του Δημοτικισμού, φορέας πολιτικού, κοινωνικού και οικονομικού εκσυγχρονισμού, ανδρωμένο και με πλήρη αυτοπεποίθηση, επιζητεί και καλλιεργεί ριζικές ρήξεις μέχρι του σημείου να καθίσταται προκλητικός με τις ακραίες γλωσσικές προτάσεις του, το μέτωπο του συντηρητισμού καιροφυλακτεί και αναζητεί την ευκαιρία της αντεπίθεσης.
Το Εθνικό (Βασιλικό, τότε) Θέατρο, υπό τη φωτισμένη καθοδήγηση του Στέφανου Στεφάνου, ανεβάζει τον Νοέμβριο του 1903 την «Ορέστεια» του Αισχύλου, μεταφρασμένη σε απλή νεοελληνική γλώσσα από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου, Γεώργιο Σωτηριάδη.
Ο άκρως συντηρητικός και εν πολλοίς γραφικός συνάδελφός του στο πανεπιστήμιο, Γεώργιος Μιστριώτης, με φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής, που ασπάζονται τις γλωσσικές ιδέες του, περικυκλώνει το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου το Εθνικό Θέατρο.
Οι φοιτητές κρατούν αναμμένους δαυλούς και είναι εφοδιασμένοι με δοχεία πετρελαίου. Απειλούν να πυρπολήσουν το κτίριο κι ενώ στο εσωτερικό του ακουγόταν ο «θείος λόγος» του Αισχύλου.
Η κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη απορρίπτει το αίτημα των φοιτητών να διακοπούν οι παραστάσεις και να επιπληχθεί ο μεταφραστής της τριλογίας. Κινητοποιεί στρατιωτικές δυνάμεις, κυρίως σπαθοφόρους ιππείς, και απωθεί τους διαδηλωτές από την περιοχή του θεάτρου προς την πλατεία της Ομόνοιας και την οδό Σταδίου.
Το τρίγωνο των Χαυτείων μετατρέπεται σε πεδίο μάχης. Οι στρατιώτες πυροβολούν στο «ψαχνό». Δύο διαδηλωτές πέφτουν νεκροί και επτά τραυματίζονται.
Την επομένη, με παρέμβαση του βασιλιά Γεωργίου, οι παραστάσεις της «Ορέστειας» διακόπτονται.
«Να εκβληθώσιν και να καώσιν...»
Τις πρωινές ώρες της 2ας Νοεμβρίου 1920, η λογική της «μικράς και εντίμου Ελλάδος» θριαμβεύει επί του οράματος της «Ελλάδος των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών».
Οι δημιουργοί της «Μεγάλης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης» (1917-1920), Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτρης Γληνός, Κουντουράς κ.ά. περιφέρουν την ανησυχία τους για την τύχη του «αγώνα και της αγωνίας» τους για την Παιδεία.
Και οι φόβοι τους δεν αργούν να επαληθευτούν. Ο παλιός κόσμος της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως», μετά την επαναφορά του Κωνσταντίνου στον θρόνο, στρέφουν τη λυσσώδη μανία τους στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τα αντίτυπα του «Αλφαβητάριου», το καμάρι του Δελμούζου και του Γληνού, κατάσχονται με την υπόδειξη του υπουργείου Παιδείας, «ίνα εκβληθώσιν και καώσιν». Οι φλόγες καταπίνουν λαίμαργα το δημιουργικό έργο μιας φωτισμένης γενιάς του Ελληνισμού.
Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται σαράντα χρόνια αργότερα. Ο οραματιστής της Παιδείας μας, παιδαγωγός Ευ. Παπανούτσος, ευαγγελίζεται το 1964 την αναγέννηση του τόπου «μέσα από μια αναγεννημένη Παιδεία».
Οι δημιουργοί της «Μεγάλης εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης» (1917-1920), Αλέξανδρος Δελμούζος, Δημήτρης Γληνός, Κουντουράς κ.ά. περιφέρουν την ανησυχία τους για την τύχη του «αγώνα και της αγωνίας» τους για την Παιδεία.
Και οι φόβοι τους δεν αργούν να επαληθευτούν. Ο παλιός κόσμος της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως», μετά την επαναφορά του Κωνσταντίνου στον θρόνο, στρέφουν τη λυσσώδη μανία τους στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Τα αντίτυπα του «Αλφαβητάριου», το καμάρι του Δελμούζου και του Γληνού, κατάσχονται με την υπόδειξη του υπουργείου Παιδείας, «ίνα εκβληθώσιν και καώσιν». Οι φλόγες καταπίνουν λαίμαργα το δημιουργικό έργο μιας φωτισμένης γενιάς του Ελληνισμού.
Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται σαράντα χρόνια αργότερα. Ο οραματιστής της Παιδείας μας, παιδαγωγός Ευ. Παπανούτσος, ευαγγελίζεται το 1964 την αναγέννηση του τόπου «μέσα από μια αναγεννημένη Παιδεία».
Επί έξι χρόνια γίνονταν συζητήσεις για τις «Ακυβέρνητες πολιτείες» του Στρατή Τσίρκα
Οι πολιτικές ή ιδεολογικές απόψεις, όπως εκφράζονταν μέσα από μυθιστορήματα, ποιητικά έργα, μαρτυρίες ή ντοκουμενταρισμένες προσωπογραφίες αποτέλεσαν συχνά αφορμή για έντονες αντιπαραθέσεις με ευρύτατο αντίκτυπο.
Η σημαντικότερη περίπτωση είναι εκείνη του Τσίρκα, που απασχόλησε την Αριστερά της δεκαετίας του '60, αλλά υπήρξε προφητική και για τις μεγάλες πολιτικοκοινωνικές αλλαγές στην Ευρώπη μετά το '80. Όλα άρχισαν με τη μυθιστορηματική τριλογία του «Λέσχη» (1960), «Αριάγνη» (1962) και «Νυχτερίδα» (1965) που διαδραματίζεται στην Αίγυπτο (κυρίως) κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και όπου μέσα από τους αγώνες, τη δράση, τις διαπλοκές, τους έρωτες και τα οράματα Ελλήνων, Αιγυπτίων και Ευρωπαίων ηρώων, περιγράφονται αριστοτεχνικά οι νοοτροπίες, τα ήθη, οι προβληματισμοί και οι συγκρούσεις μιας ολόκληρης εποχής. Από τα σπουδαιότερα νεοελληνικά μυθιστορήματα ή Τριλογία γίνεται αφορμή να ξεσπάσει μια ανεκδήλωτη ως τότε ιδεολογικοπολιτική διαμάχη ανάμεσα στις δογματικές και στις ανανεωτικές δυνάμεις της Αριστεράς. Μια διαμάχη που κράτησε έξι χρόνια και που με τη σειρά της διαμόρφωσε καταστάσεις. Η αρχή έγινε με τη διαγραφή του Τσίρκα από το Κ.Κ. Αλεξανδρείας το 1961 επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τη «Λέσχη», που κατά τους κομματικούς αρχηγούς του «συκοφαντούσε τους λαϊκούς αγωνιστές». Ακολουθούν κομματικές συνεδριάσεις, κριτικές, άρθρα κ.λπ. με πρωταγωνιστές από τη μία τον Μάρκο Αυγέρη που κατηγορεί τον Τσίρκα για μηδενισμό και από την άλλη τον Δημήτρη Ραυτόπουλο και τον Γ.Μ. Καλλιόρη. Τίθεται πλέον ανοιχτά το θέμα της σταλινικής πρακτικής μέσα στην κομματική λειτουργία, τίθεται το αίτημα της ελεύθερης κριτικής και το πρόβλημα της δημιουργίας σε σχέση με τη στράτευση, μέχρι που το 1966 ο Αυγέρης υπαναχωρεί με ένα mea culpa. Έναν χρόνο αργότερα, οι δικτάτορες απαγορεύουν την Τριλογία που ανακηρύσσεται ωστόσο στη Γαλλία, «καλύτερο ξένο μυθιστόρημα».
* Λίγα χρόνια αργότερα τρία άλλα βιβλία γίνονται αφορμή για μια δριμύτατη επίθεση της αριστερής διανόησης εναντίον της Δεξιάς. Ήταν η «Πολιορκία» του Αλέξανδρου Κοτζιά, με πρωταγωνιστή έναν ταγματασφαλίτη, τα «Δόντια της μυλόπετρας» του Νίκου Κάσδαγλη, με πρωταγωνιστή έναν χίτη και η «Τειχομαχία» του Θ. Δ. Φραγκόπουλου, με πρωταγωνιστή κάποιον που εκτελέστηκε από τους κομμουνιστές. Τα βιβλία αυτά χαρακτηρίστηκαν «μαύρη λογοτεχνία» παρότι οι ήρωές τους δεν εξωραΐζονταν έπειτα από σειρά άρθρων και εκπομπών ακόμα και στο Βουκουρέστι. Και χρειάστηκε να περάσουν 30 χρόνια για να γράψει ο Τίτος Πατρίκιος πως «τότε μπερδέψαμε τον αγγελιοφόρο με το μήνυμα».
Η σημαντικότερη περίπτωση είναι εκείνη του Τσίρκα, που απασχόλησε την Αριστερά της δεκαετίας του '60, αλλά υπήρξε προφητική και για τις μεγάλες πολιτικοκοινωνικές αλλαγές στην Ευρώπη μετά το '80. Όλα άρχισαν με τη μυθιστορηματική τριλογία του «Λέσχη» (1960), «Αριάγνη» (1962) και «Νυχτερίδα» (1965) που διαδραματίζεται στην Αίγυπτο (κυρίως) κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και όπου μέσα από τους αγώνες, τη δράση, τις διαπλοκές, τους έρωτες και τα οράματα Ελλήνων, Αιγυπτίων και Ευρωπαίων ηρώων, περιγράφονται αριστοτεχνικά οι νοοτροπίες, τα ήθη, οι προβληματισμοί και οι συγκρούσεις μιας ολόκληρης εποχής. Από τα σπουδαιότερα νεοελληνικά μυθιστορήματα ή Τριλογία γίνεται αφορμή να ξεσπάσει μια ανεκδήλωτη ως τότε ιδεολογικοπολιτική διαμάχη ανάμεσα στις δογματικές και στις ανανεωτικές δυνάμεις της Αριστεράς. Μια διαμάχη που κράτησε έξι χρόνια και που με τη σειρά της διαμόρφωσε καταστάσεις. Η αρχή έγινε με τη διαγραφή του Τσίρκα από το Κ.Κ. Αλεξανδρείας το 1961 επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει τη «Λέσχη», που κατά τους κομματικούς αρχηγούς του «συκοφαντούσε τους λαϊκούς αγωνιστές». Ακολουθούν κομματικές συνεδριάσεις, κριτικές, άρθρα κ.λπ. με πρωταγωνιστές από τη μία τον Μάρκο Αυγέρη που κατηγορεί τον Τσίρκα για μηδενισμό και από την άλλη τον Δημήτρη Ραυτόπουλο και τον Γ.Μ. Καλλιόρη. Τίθεται πλέον ανοιχτά το θέμα της σταλινικής πρακτικής μέσα στην κομματική λειτουργία, τίθεται το αίτημα της ελεύθερης κριτικής και το πρόβλημα της δημιουργίας σε σχέση με τη στράτευση, μέχρι που το 1966 ο Αυγέρης υπαναχωρεί με ένα mea culpa. Έναν χρόνο αργότερα, οι δικτάτορες απαγορεύουν την Τριλογία που ανακηρύσσεται ωστόσο στη Γαλλία, «καλύτερο ξένο μυθιστόρημα».
* Λίγα χρόνια αργότερα τρία άλλα βιβλία γίνονται αφορμή για μια δριμύτατη επίθεση της αριστερής διανόησης εναντίον της Δεξιάς. Ήταν η «Πολιορκία» του Αλέξανδρου Κοτζιά, με πρωταγωνιστή έναν ταγματασφαλίτη, τα «Δόντια της μυλόπετρας» του Νίκου Κάσδαγλη, με πρωταγωνιστή έναν χίτη και η «Τειχομαχία» του Θ. Δ. Φραγκόπουλου, με πρωταγωνιστή κάποιον που εκτελέστηκε από τους κομμουνιστές. Τα βιβλία αυτά χαρακτηρίστηκαν «μαύρη λογοτεχνία» παρότι οι ήρωές τους δεν εξωραΐζονταν έπειτα από σειρά άρθρων και εκπομπών ακόμα και στο Βουκουρέστι. Και χρειάστηκε να περάσουν 30 χρόνια για να γράψει ο Τίτος Πατρίκιος πως «τότε μπερδέψαμε τον αγγελιοφόρο με το μήνυμα».
* Σε αντίστοιχο μήκος κύματος κινήθηκε στα μέσα του '80 η συζήτηση που προκάλεσε η «Ελένη» του Νίκολας Γκέιτζ, μια βιογραφία ντοκουμενταρισμένη της μητέρας του συγγραφέα που εκτελέστηκε από τον Δημοκρατικό Στρατό. Το βιβλίο περιείχε έντονα αντικομμουνιστικά κηρύγματα που προκάλεσαν αντιδράσεις στην Αριστερά.
* Πιο πρόσφατα, το μυθιστόρημα «Ορθοκωστά» του Θανάση Βαλτινού (1995) χτυπήθηκε έντονα επειδή στέκεται στη σκοπιά των ταγματασφαλιτών.
* Από το «στρατόπεδο» της Δεξιάς αντίθετα προκλήθηκε μεγάλος θόρυβος στα τέλη του 1997, με αφορμή το βιβλίο του Γρηγόρη Φαράκου για τον Άρη Βελουχιώτη. Όταν ο βουλευτής της Ν.Δ. τότε Γ. Σουφλιάς πήγε στην παρουσίασή του και δήλωσε ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε τον σημαντικό ρόλο του Άρη, 57 βουλευτές της Ν.Δ. κατέθεσαν επερώτηση στη Βουλή διαμαρτυρόμενοι για την υπέρμετρη κατά την άποψή τους προβολή του Βελουχιώτη από τα κρατικά κανάλια. Όμως η όλη υπόθεση εκτονώθηκε πολύ σύντομα.
* Το 1997 πάλι ξέσπασε μεγάλος θόρυβος στους κόλπους του ΠΑΣΟΚ αυτή τη φορά με το βιβλίο της Δήμητρας Παπανδρέου «Δέκα χρόνια και 54 μέρες». Επί ένα δίμηνο βουλευτές και παράγοντες του κυβερνώντος κόμματος τοποθετούνταν δημόσια για το αν καλώς ή κακώς έγραψε τα όσα έγραψε η κ. Λιάνη-Παπανδρέου. Η αιτία ήταν πολιτική λόγω των κρίσεων που αποδίδει το βιβλίο στον Ανδρέα Παπανδρέου σχετικά με βασικά στελέχη του κόμματος.
Η ιστορία μιας κοπέλας που γίνεται πόρνη διά χειρός Γρηγορίου Ξενοπούλου (το 1926 στην «Καθημερινή») προκάλεσε αντιδράσεις και τη διακοπή δημοσίευσης του μυθιστορήματός του
Στην συντριπτική τους πλειονότητα, τα βιβλία που προκάλεσαν θόρυβο θέτοντας περισσότερο ή λιγότερο ουσιαστικά ζητήματα, φέρουν την υπογραφή μεγάλων μορφών της πνευματικής μας ζωής.
* Πιο πρόσφατα, το μυθιστόρημα «Ορθοκωστά» του Θανάση Βαλτινού (1995) χτυπήθηκε έντονα επειδή στέκεται στη σκοπιά των ταγματασφαλιτών.
* Από το «στρατόπεδο» της Δεξιάς αντίθετα προκλήθηκε μεγάλος θόρυβος στα τέλη του 1997, με αφορμή το βιβλίο του Γρηγόρη Φαράκου για τον Άρη Βελουχιώτη. Όταν ο βουλευτής της Ν.Δ. τότε Γ. Σουφλιάς πήγε στην παρουσίασή του και δήλωσε ότι δεν μπορούμε να αρνηθούμε τον σημαντικό ρόλο του Άρη, 57 βουλευτές της Ν.Δ. κατέθεσαν επερώτηση στη Βουλή διαμαρτυρόμενοι για την υπέρμετρη κατά την άποψή τους προβολή του Βελουχιώτη από τα κρατικά κανάλια. Όμως η όλη υπόθεση εκτονώθηκε πολύ σύντομα.
* Το 1997 πάλι ξέσπασε μεγάλος θόρυβος στους κόλπους του ΠΑΣΟΚ αυτή τη φορά με το βιβλίο της Δήμητρας Παπανδρέου «Δέκα χρόνια και 54 μέρες». Επί ένα δίμηνο βουλευτές και παράγοντες του κυβερνώντος κόμματος τοποθετούνταν δημόσια για το αν καλώς ή κακώς έγραψε τα όσα έγραψε η κ. Λιάνη-Παπανδρέου. Η αιτία ήταν πολιτική λόγω των κρίσεων που αποδίδει το βιβλίο στον Ανδρέα Παπανδρέου σχετικά με βασικά στελέχη του κόμματος.
Η ιστορία μιας κοπέλας που γίνεται πόρνη διά χειρός Γρηγορίου Ξενοπούλου (το 1926 στην «Καθημερινή») προκάλεσε αντιδράσεις και τη διακοπή δημοσίευσης του μυθιστορήματός του
Στην συντριπτική τους πλειονότητα, τα βιβλία που προκάλεσαν θόρυβο θέτοντας περισσότερο ή λιγότερο ουσιαστικά ζητήματα, φέρουν την υπογραφή μεγάλων μορφών της πνευματικής μας ζωής.
Χαρακτηριστική περίπτωση ο Καζαντζάκης. Το 1930 οι δικαστικές αρχές της Αθήνας ασκούν δίωξη εναντίον του για αθεϊσμό εξαιτίας της «Ασκητικής», αλλά τελικά η δίκη ματαιώνεται. Το 1949-50 γράφει τον «Καπετάν Μιχάλη». Εκεί υπάρχει μια ερωτική σκηνή χριστιανού με μουσουλμάνα, όπου τίθεται το ζήτημα του τριαδικού συστήματος όποτε το «Θέμα Καζαντζάκη» μπαίνει στην Ιερά Σύνοδο και γίνεται λόγος για πιθανό αφορισμό του.
Το 1951 ακολουθεί ο «Τελευταίος Πειρασμός» που κατά τον Πρεβελάκη «μυθοποιεί τον αγώνα του Θεανθρώπου να νικήσει την ανθρώπινη φύση του για να αφιερωθεί στον θεϊκό προορισμό του».
Όμως η Εκκλησία έχει διαφορετική γνώμη και ζητά τον διωγμό του. Το ίδιο και ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ το 1953, ενώ το Βατικανό εγγράφει το 1954 αυτό το βιβλίο στον Index, τον πίνακα των απαγορευμένων βιβλίων.
Επί μια επταετία, άνθρωποι του κλήρου, κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες κινούμενοι από υπέρμετρο ζήλο, από κοντόθωρη αντίληψη των φιλοσοφικών του θέσεων, από δυσαρέσκεια για τα αριστερά φρονήματά του, έθεταν συστηματικά θέμα αφορισμού του. Αλλά και το Παλάτι δεν έμεινε αμέτοχο αφού υπέρ του Καζαντζάκη μίλησε στη Φρειδερίκη η διάσημη ψυχαναλύτρια πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη. Ο Καζαντζάκης τελικά δεν αφορίστηκε γιατί ούτε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ούτε η Εκκλησία της Κρήτης θέλησαν να αναλάβουν τη σχετική ευθύνη.
Όμως οι σκοταδιστές που τον καταδίωκαν δεν πτοήθηκαν ούτε καν από την παγκόσμια απήχηση του έργου του.
Μόλις πρόπερσι, ο σχολικός σύμβουλος Λαρίσης Α. Πιτσίλκας, με εγκύκλιό του ζητούσε από τους Θεολόγους καθηγητές να αποτρέπουν τους μαθητές από το να διαβάζουν τον «αιρετικό» Καζαντζάκη. Έναν μήνα αργότερα και μόλις το θέμα έφθασε στα ΜΜΕ αυτή η απόπειρα λογοκρισίας ναυάγησε. Τουλάχιστον επισήμως...
Αφορισμός του Λασκαράτου
Το 1951 ακολουθεί ο «Τελευταίος Πειρασμός» που κατά τον Πρεβελάκη «μυθοποιεί τον αγώνα του Θεανθρώπου να νικήσει την ανθρώπινη φύση του για να αφιερωθεί στον θεϊκό προορισμό του».
Όμως η Εκκλησία έχει διαφορετική γνώμη και ζητά τον διωγμό του. Το ίδιο και ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Μιχαήλ το 1953, ενώ το Βατικανό εγγράφει το 1954 αυτό το βιβλίο στον Index, τον πίνακα των απαγορευμένων βιβλίων.
Επί μια επταετία, άνθρωποι του κλήρου, κοινωνικοί και πολιτικοί παράγοντες κινούμενοι από υπέρμετρο ζήλο, από κοντόθωρη αντίληψη των φιλοσοφικών του θέσεων, από δυσαρέσκεια για τα αριστερά φρονήματά του, έθεταν συστηματικά θέμα αφορισμού του. Αλλά και το Παλάτι δεν έμεινε αμέτοχο αφού υπέρ του Καζαντζάκη μίλησε στη Φρειδερίκη η διάσημη ψυχαναλύτρια πριγκίπισσα Μαρία Βοναπάρτη. Ο Καζαντζάκης τελικά δεν αφορίστηκε γιατί ούτε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ούτε η Εκκλησία της Κρήτης θέλησαν να αναλάβουν τη σχετική ευθύνη.
Όμως οι σκοταδιστές που τον καταδίωκαν δεν πτοήθηκαν ούτε καν από την παγκόσμια απήχηση του έργου του.
Μόλις πρόπερσι, ο σχολικός σύμβουλος Λαρίσης Α. Πιτσίλκας, με εγκύκλιό του ζητούσε από τους Θεολόγους καθηγητές να αποτρέπουν τους μαθητές από το να διαβάζουν τον «αιρετικό» Καζαντζάκη. Έναν μήνα αργότερα και μόλις το θέμα έφθασε στα ΜΜΕ αυτή η απόπειρα λογοκρισίας ναυάγησε. Τουλάχιστον επισήμως...
Αφορισμός του Λασκαράτου
* Η προσβολή των «Θείων» ήταν πάντα ένα προσφιλές επιχείρημα για τους εκκλησιαστικούς, αλλά και τους κοινωνικούς παράγοντες εναντίον βιβλίων που εξέφραζαν αμφισβήτηση ή κριτική του status quo. Έναν αιώνα νωρίτερα, ο Ανδρέας Λασκαράτος αφορίστηκε για τα «Μυστήρια της Κεφαλλονιάς» (1856), μια δηλητηριώδη σάτιρα του τρίπτυχου οικογένεια-θρησκεία-πολιτική, που προκάλεσε γενική κατακραυγή. Παρότι ο ίδιος ήταν υπέρμαχος ενός συντηρητικού πολιτικού προγράμματος, ο αφορισμός του δεν ήρθη παρά το 1900. Την ίδια άλλωστε περίοδο, το 1866 αφορίζεται και διώκεται δικαστικά ο 30χρονος τότε Εμμανουήλ Ροΐδης για ένα από τα βιβλία-σταθμούς της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Την «Πάπισσα Ιωάννα» που επίσης γράφηκε στον Index των καθολικών. Διότι μέσα από τις περιπέτειες μιας γυναίκας που λέγεται ότι τον 9ο μ.Χ. αιώνα έγινε αρχηγός της Καθολικής Εκκλησίας, ο Ροΐδης σατιρίζει τον κλήρο και την ελληνική πραγματικότητα της εποχής.
Τα «Εγχειρίδιο του Καλού Κλέφτη»
Από την προσβολή της θρησκείας, εύκολα περνά κανείς στην προσβολή των χρηστών ηθών και της κοσμικής εξουσίας, που ανέκαθεν ήταν επίσης προσφιλείς δικαιολογίες των αντιδραστικών ή οπισθοδρομικών δυνάμεων, εναντίον της ελευθερίας του πνεύματος και του λόγου.
* Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη του Ηλία Πετρόπουλου που προκάλεσε τριγμούς στα θεμέλια της κοινωνίας. Το λεξικό του «Καλλιαρντά» η πρώτη καταγραφή της γλώσσας των ομοφυλοφίλων, απαγορεύεται επί χούντας (1971) για προσβολή της δημοσίας αιδούς και λίγο πριν (1968) η μελέτη του «Τα Ρεμπέτικα» που έθιγε ένα θέμα ταμπού: την υποκουλτούρα των ρεμπέτηδων. Αλλά ο μεγάλος σάλος δημιουργείται από το 1979 μέχρι και τον Μάιο του 1981, όταν απαγορεύεται το «Εγχειρίδιο του Καλού Κλέφτη» και καταδικάζονται ο μεν συγγραφέας σε 18μηνη φυλάκιση, ο δε εκδότης του Γιάννης Δουβίτσας σε 10μήνη εξαγοράσιμη κράτηση για προσβολή της δημοσίας αιδούς, και εξύβριση της δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας. Το θέμα παίρνει διαστάσεις γιατί έθετε ζήτημα δημοκρατικών θεσμών και υπέρ του Πετρόπουλου εμφανίζονται ως μάρτυρες ο Μ. Αναγνωστάκης, ο Κ. Ταχτσής, ο Γ. Ιωάννου, ο Σπ. Πλασκοβίτης, ο Θ. Αγγελόπουλος κ.ά. Το βιβλίο ωστόσο συνέχισε να πουλιέται «σαν τρελό».
* Την ίδια περίπου περίοδο, ξεκινά και η δικαστική διαμάχη για τα ερωτογραφικά κείμενα. Το 1979 απαγορεύεται η κυκλοφορία της «Φιλοσοφίας του Μπουντουάρ» του Σαντ... και της «Αυτοβιογραφίας» της τραβεστί Μπέτι και λίγο αργότερα (1981-82) το σκηνικό επαναλαμβάνεται με πολιτικές όμως διαστάσεις για τις «120 Μέρες στα Σόδομα» του Σαντ. Με μάρτυρα κατηγορίας έναν χωροφύλακα, συντηρητικοί δικαστικοί καταγγέλλουν το βιβλίο, βάζοντας έτσι μια τρικλοποδιά στο νέο πνεύμα που κόμιζε το ΠΑΣΟΚ. Το δικαστήριο συγκαλεί μια Γνωμοδοτική Επιτροπή πέντε προσωπικοτήτων μεταξύ τους ο Γιάννης Μόραλης, ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος αλλά και ο Ευάγγελος Παπανούτσος που είναι ο μόνος ο οποίος τάσσεται υπέρ της καταδίκης του βιβλίου. Πράγματι το βιβλίο απαγορεύεται παρά τη δυσαρέσκεια που εξέφρασαν και η Μελίνα Μερκούρη και ο Γ.-Α. Μαγκάκης ως υπουργοί Πολιτισμού και Δικαιοσύνης και μόνον το 1991 αίρεται τυπικά αυτή η απαγόρευση.
* Εκείνη την εποχή (1990-1991) κυκλοφορούν οι πρώτοι δύο τόμοι του ερωτογραφήματος «Μέγας Ανατολικός» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Το βιβλίο προκαλεί εκτεταμένες ανταλλαγές απόψεων στον Τύπο διχάζοντας τον πνευματικό κόσμο, αλλά όχι και την επέμβαση του εισαγγελέα παρότι αυτή είχε ζητηθεί μέσα από τις στήλες του περιοδικού «Πολιτικά Θέματα».
* Και εδώ όμως υπάρχουν προηγούμενα. Οι αγανακτισμένοι αναγνώστες θεώρησαν πολύ προχωρημένη την ιστορία μιας κοπέλας που γίνεται πόρνη και με επιστολές τους στην «Καθημερινή» προκάλεσαν το 1926 διακοπή του μυθιστορήματος «Ο Κατήφορος» που δημοσίευε εκεί σε συνέχειες ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Το μυθιστόρημα συνεχίστηκε ωστόσο στη «Νέα Ημέρα» και ο Ξενόπουλος ουδόλως πτοήθηκε.
* Εκείνη την εποχή (1990-1991) κυκλοφορούν οι πρώτοι δύο τόμοι του ερωτογραφήματος «Μέγας Ανατολικός» του Ανδρέα Εμπειρίκου. Το βιβλίο προκαλεί εκτεταμένες ανταλλαγές απόψεων στον Τύπο διχάζοντας τον πνευματικό κόσμο, αλλά όχι και την επέμβαση του εισαγγελέα παρότι αυτή είχε ζητηθεί μέσα από τις στήλες του περιοδικού «Πολιτικά Θέματα».
* Και εδώ όμως υπάρχουν προηγούμενα. Οι αγανακτισμένοι αναγνώστες θεώρησαν πολύ προχωρημένη την ιστορία μιας κοπέλας που γίνεται πόρνη και με επιστολές τους στην «Καθημερινή» προκάλεσαν το 1926 διακοπή του μυθιστορήματος «Ο Κατήφορος» που δημοσίευε εκεί σε συνέχειες ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Το μυθιστόρημα συνεχίστηκε ωστόσο στη «Νέα Ημέρα» και ο Ξενόπουλος ουδόλως πτοήθηκε.
Η δίκη των τόνων
Σε πιο κλειστό κύκλο, φιλολόγων ή γενικότερα διανοουμένων, εκτονώθηκαν αντίθετα κάποιες άλλες διαμάχες με αφορμή σημαντικά ωστόσο βιβλία.
Το 1941-42 γίνεται η περίφημη «Δίκη των Τόνων», όπου ο 40χρονος τότε διαπρεπής αρχαιοελληνιστής καθηγητής στη Φιλοσοφική Αθηνών Ι. Κακριδής περνάει από Πειθαρχική Δίκη επειδή υπερασπιζόταν και στη διδασκαλία του την καθιέρωση της δημοτικής, την απλοποίηση της ορθογραφίας και την κατάργηση του τονικού συστήματος. Αφορμή τα βιβλία του «Ελληνική Κλασσική Παιδεία» αλλά και «Σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη», στα οποία αποδόθηκε αντεθνικός χαρακτήρας και προσπάθεια κλονισμού από μέρους του της αξίας του αρχαίου πολιτισμού. Η υπόθεση προκάλεσε σάλο στους φιλολογικούς κύκλους, όμως παρά τις παρεμβάσεις σπουδαίων φιλολόγων ο Ι. Κακριδής τιμωρήθηκε «επιεικώς» με δίμηνη αποβολή από το Πειθαρχικό Συμβούλιο διότι κρίθηκε ότι ως επιστήμονας είναι ελεύθερος να έχει οποιαδήποτε γνώμη, όμως δεν έχει δικαίωμα ως πανεπιστημιακός δάσκαλος να «επιβάλλει αυθαίρετα» αυτές τις γνώμες του στους φοιτητές του. Ο διαπρεπής φιλόλογος βέβαια δεν «συνετίστηκε» και αποχώρησε από τη Φιλοσοφική Αθηνών για να περάσει έπειτα στην (πολύ πιο ανοιχτόμυαλη και σήμερα) Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης απ' όπου παραιτήθηκε επί Δικτατορίας. Όσο για τις απόψεις του, αυτές δικαιώθηκαν και με τον νόμο έπειτα από... 35 χρόνια.
* Φιλόλογοι, λογοτέχνες και κριτικοί εμπλέκονται μισό αιώνα αργότερα, το 1996 σε έναν μεγάλο διάλογο σχετικά με τη μεταγλώττιση του Παπαδιαμάντη σε παιδικά βιβλία και από εκεί στη μετάφραση κλασικών κειμένων της καθαρεύουσας στην ομιλουμένη γλώσσα. Την αφορμή δίνουν οι εκδόσεις χριστουγεννιάτικων και πασχαλινών διηγημάτων του Παπαδιαμάντη από την ΑΓΚΥΡΑ όπου πρόκειται για «απόδοση», αλλά και η μεταγλώττιση της Ιστορίας του Παπαρρηγόπουλου, του Σάθα και του Τρικούπη. Το θέμα διχάζει ακόμα και είναι χαρακτηριστική η σχετική αντιπαράθεση Κουμανταρέα - Νόλα και άλλων μόλις πέρσι.
* Μια από τις πλέον παθιασμένες διαμάχες που εκτονώθηκε όμως στον στενό κύκλο των διανοουμένων προκάλεσε πέρσι το βιβλίο των καθηγητών Σοκάλ και Μπρικμόν «Πνευματικές Απάτες», που πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική και θέτει υπό αμφισβήτηση τα ιερά τέρατα της γαλλικής μεταμοντέρνας σκέψης (Ντεριντά, Μποντριγιάρ, Κρίστεβα, Ντελέζ, αλλά και Λακάν κ.ά.). Ο διάλογος που άνοιξε από τις στήλες περιοδικών και εφημερίδων, ενέπλεξε κορυφαίους Έλληνες διανοητές που επί ένα εξάμηνο αντήλλασσαν πυρά. Στην αρχή τέθηκε το ζήτημα της σημασίας της μεταμοντέρνας σκέψης. Γρήγορα όμως το θέμα «άνοιξε» για να τεθούν ζητήματα ηθικής και θεωρίας της ανάγνωσης. Και τελικά για να κριθεί η ευθύνη των φορέων του θεωρητικού λόγου απέναντι στον μέσο ακροατή ή αναγνώστη.
ΤΑ ΝΕΑ , 06/06/1998 , Σελ.: P04
Σε πιο κλειστό κύκλο, φιλολόγων ή γενικότερα διανοουμένων, εκτονώθηκαν αντίθετα κάποιες άλλες διαμάχες με αφορμή σημαντικά ωστόσο βιβλία.
Το 1941-42 γίνεται η περίφημη «Δίκη των Τόνων», όπου ο 40χρονος τότε διαπρεπής αρχαιοελληνιστής καθηγητής στη Φιλοσοφική Αθηνών Ι. Κακριδής περνάει από Πειθαρχική Δίκη επειδή υπερασπιζόταν και στη διδασκαλία του την καθιέρωση της δημοτικής, την απλοποίηση της ορθογραφίας και την κατάργηση του τονικού συστήματος. Αφορμή τα βιβλία του «Ελληνική Κλασσική Παιδεία» αλλά και «Σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη», στα οποία αποδόθηκε αντεθνικός χαρακτήρας και προσπάθεια κλονισμού από μέρους του της αξίας του αρχαίου πολιτισμού. Η υπόθεση προκάλεσε σάλο στους φιλολογικούς κύκλους, όμως παρά τις παρεμβάσεις σπουδαίων φιλολόγων ο Ι. Κακριδής τιμωρήθηκε «επιεικώς» με δίμηνη αποβολή από το Πειθαρχικό Συμβούλιο διότι κρίθηκε ότι ως επιστήμονας είναι ελεύθερος να έχει οποιαδήποτε γνώμη, όμως δεν έχει δικαίωμα ως πανεπιστημιακός δάσκαλος να «επιβάλλει αυθαίρετα» αυτές τις γνώμες του στους φοιτητές του. Ο διαπρεπής φιλόλογος βέβαια δεν «συνετίστηκε» και αποχώρησε από τη Φιλοσοφική Αθηνών για να περάσει έπειτα στην (πολύ πιο ανοιχτόμυαλη και σήμερα) Φιλοσοφική Θεσσαλονίκης απ' όπου παραιτήθηκε επί Δικτατορίας. Όσο για τις απόψεις του, αυτές δικαιώθηκαν και με τον νόμο έπειτα από... 35 χρόνια.
* Φιλόλογοι, λογοτέχνες και κριτικοί εμπλέκονται μισό αιώνα αργότερα, το 1996 σε έναν μεγάλο διάλογο σχετικά με τη μεταγλώττιση του Παπαδιαμάντη σε παιδικά βιβλία και από εκεί στη μετάφραση κλασικών κειμένων της καθαρεύουσας στην ομιλουμένη γλώσσα. Την αφορμή δίνουν οι εκδόσεις χριστουγεννιάτικων και πασχαλινών διηγημάτων του Παπαδιαμάντη από την ΑΓΚΥΡΑ όπου πρόκειται για «απόδοση», αλλά και η μεταγλώττιση της Ιστορίας του Παπαρρηγόπουλου, του Σάθα και του Τρικούπη. Το θέμα διχάζει ακόμα και είναι χαρακτηριστική η σχετική αντιπαράθεση Κουμανταρέα - Νόλα και άλλων μόλις πέρσι.
* Μια από τις πλέον παθιασμένες διαμάχες που εκτονώθηκε όμως στον στενό κύκλο των διανοουμένων προκάλεσε πέρσι το βιβλίο των καθηγητών Σοκάλ και Μπρικμόν «Πνευματικές Απάτες», που πρωτοκυκλοφόρησε στην Αμερική και θέτει υπό αμφισβήτηση τα ιερά τέρατα της γαλλικής μεταμοντέρνας σκέψης (Ντεριντά, Μποντριγιάρ, Κρίστεβα, Ντελέζ, αλλά και Λακάν κ.ά.). Ο διάλογος που άνοιξε από τις στήλες περιοδικών και εφημερίδων, ενέπλεξε κορυφαίους Έλληνες διανοητές που επί ένα εξάμηνο αντήλλασσαν πυρά. Στην αρχή τέθηκε το ζήτημα της σημασίας της μεταμοντέρνας σκέψης. Γρήγορα όμως το θέμα «άνοιξε» για να τεθούν ζητήματα ηθικής και θεωρίας της ανάγνωσης. Και τελικά για να κριθεί η ευθύνη των φορέων του θεωρητικού λόγου απέναντι στον μέσο ακροατή ή αναγνώστη.
ΤΑ ΝΕΑ , 06/06/1998 , Σελ.: P04
http://www.alfavita.gr/history/history16.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου