Februarius – Φεβρουάριος – Φλεβάρης

Februarius – Φεβρουάριος – Φλεβάρης

Ο ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ, ο δεύτερος μήνας του έτους, έχει διάρκεια 28 ημερών στα κοινά έτη και 29 στα δί­σεκτα. Όπως ο Ιανουάριος, προστέθη­κε και αυτός στο αρχαίο δεκάμηνο ρωμαϊκό ημερολόγιο γύρω στο 700 π.Χ. α­πό τον Νουμά Πομπίλιο, αρχικά ως ο 12ος μήνας. Ήταν ο τελευταίος μήνας του ρωμαϊκού έτους, συνεπώς μήνας «διαβατήριος» και αποκαθαρκτικός, μήνας μετάβασης από ένα έτος σε άλλο, και γι' αυτό αποκαθαρτικός. Οταν το 153 π .Χ. ο Ιανουά­ριος ορίστηκε πρώτος μήνας του πολι­τικού έτους, ο Φεβρουάριος καθιερώ­θηκε ως ο δεύτερος και σε αυτή τη θέση διατηρήθηκε και στο Γρηγοριανό ημερολόγιο. Στη διάρκειά του οι Ρωμαίοι διοργάνωναν τελετές καθαρμών και εξαγνισμών.

Το όνομα του προέρχεται από το λα­τινικό ρήμα februare (= εξαγνίζω, κα­θαιρώ),λόγω των θρησκευτικών εορ­τών καθαρμού και εξαγνισμού. Η λατινική λέξη februa σημαίνει καθάρσιος - καθαρκτικός και το ουδέτερο πληθυντικού februa, σήμαινε όχι μόνο καθαρτήριος, αλλά και συγκεκριμένα ειδική γιορτή που γίνονταν τον μήνα Φεβρουάριο στη Ρώμη στις 19 προς τιμήν των νεκρών (Feralia = Θανατούσια) και στις 21 προς τιμήν του θεού του Αδη-Φέβρου (Februus) ή της χθόνιας θεότητας Februara (Ηρα). Επίσης, στις 15 εορτάζονταν τα Λουπερκάλια (Lupercalia), αρχαιοτάτη ετήσια ποιμενική γιορτή προς τιμήν του Φαύνου (Faunus) ή Λουπερκάλιου (Lupercus). Ο Φαύνος, που αργότερα ταυτίστηκε με τον ελλη­νικό Πάνα, εθεωρείτο πατέρας του Λα­τίνου, μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων. Την προσωνυμία Λουπερκάλιος, από το lupus (=λύκος), έλαβε είτε ως προ­στάτης των ποιμνίων και διώκτης των λύκων είτε ως χθόνιος θεός με σύμβολο τον λύκο.Ο μήνας λοιπόν που περιλάμβανε τους καθαρμούς ονομάστηκε Februarious mensis και μετά από παράλειψη του mensis (μήνας) έμεινε η λέξη Φεβρουάριος.

Η γιορτή συνδυάστηκε με την αρ­χαία παράδοση των Ρωμαίων, κατά την οποία στο σπήλαιο Λούπερκαλ (Lupercal) του Παλατίνου λόφου της Ρώμης γαλουχήθηκαν ο Ρώμος και ο Ρωμύλος από μια λύκαινα. Γι' αυτόν τον λόγο στο σπήλαιο αυτό ετελείτο ι­διαίτερη γιορτή αφιερωμένη στη γονι­μότητα. Η γιορτή των Λουπερκαλίων προς τιμήν του Φαύνου/Πανός συνδυάστηκε αργότερα και με την Ήρα, και έτσι η μεγάλη θεά -εξαιτίας της γιορτής της στα μέσα του Φεβρουαρίου- ονομάστηκε Februara ή Februalla.

Στη διάρκεια των Λουπερκαλίων θυσιάζονταν κατσίκια, αλλά και σκυ­λιά, για την προστασία των κοπαδιών. Στη συνέχεια, δύο νεαροί ευγενούς καταγωγής έτρεχαν δεξιά και αριστερά, χτυπώντας με λωρίδες από δέρμα κατσίκας όσες γυναίκες βρίσκονταν μπροστά τους, για να τους μεταδώσουν γονιμότητα.

Η αρχαιότατη αυτή ρωμαϊκή γιορτή διατηρήθηκε μέχρι το 494 μ.Χ., οπότε καταργήθηκε από τον πάπα Γελάσιο Α' (492-96). Για να ακριβολογούμε μάλλον η Δυτική Εκκλησία οικειοποιήθηκε τη γιορτή και την τελετουργία, ιδρύοντας τη γιορτή του Εξαγνισμού. Μάλιστα η ισχυρή λαϊκή παράδοση «υποχρέωσε» την Καθολική Εκκλησία να θεσπίσει, στις αντίστοιχες αρχαϊκές  γιορτές της γονιμότητας και της εκλογής συντρόφου, τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου, στις 14 Φεβρουαρίου, ως προστάτη των ερωτευμένων.

Στις 17 Φεβρουαρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Φορνακάλια (Fornacalia), σε ανάμνηση της θεότητας Φόρναξ (Fornax), που εφεύρε τους φούρνους για το ψήσιμο του ψωμιού και των φαγητών. Με αφετηρία την ίδια ημερομηνία, πανηγυριζόταν η ιδιαίτερη γιορτή του Ρωμύλου, τα Κυρηνάλια (Quirinalia).

Στις 20 γιορτάζονταν τα Χαρίστια (Charistia), συμπόσια τελούμενα κατ’ έτος μεταξύ συγγενών για διασκέδαση, αλλά και για την εξάλειψη των τυχόν μεταξύ τους διαφορών.

Η 23η ήταν αφιερωμένη στα Τερμινάλια (Terminalia), γιορτή των Ορίων, προς τιμήν του Τερμίνους (Terminus). Μετά την ημερομηνία αυτή ακολουθούσε συνήθως ο εμβόλιμος μήνας Μερκεδόνιος (Mercedonius), που συ­ντόνιζε το σεληνιακό έτος με το αντίστοιχο ηλιακό, πριν από τη θέσπιση του Ιουλιανού ημερολογίου. Πράγματι έως το 45 π.Χ., οι Ρωμαίοι ακολουθούσαν σεληνο-ηλιακό ημερολόγιο, με εμ­βόλιμο μήνα ούτως ώστε να συμβαδίζει το ηλιακό τροπικό έτος με το αντίστοι­χο σεληνιακό των δώδεκα συνοδικών μηνών των φάσεων της Σελήνης.

Από το 45 π.Χ., έτος της ημερολογιακής μεταρρύθμισης του Ιουλίου Καίσαρα, ο Φεβρουάριος αρχικά είχε διάρκεια 29 ημέρες στα κοινά έτη, και  30 στα δίσεκτα. Όμως το 4 π.Χ. ο αυτο­κράτορας Οκταβιανός Αύγουστος α­φαίρεσε από τον Φεβρουάριο μια ημέ­ρα, την οποία πρόσθεσε στον μήνα Αύγουστο, που ήταν αφιερωμένος στο πρόσωπό του. Έκτοτε ο Φεβρουάριος έχει 28 ημέρες στα κοινά έτη και 29 ημέρες στα δίσεκτα. Θυμίζουμε ότι δίσε­κτα είναι τα έτη εκείνα που στο Ιουλια­νό (παλαιό) ημερολόγιο διαιρούνται α­κριβώς δια του 4. Στο Γρηγοριανό (Νέο) Ημερολόγιο ή στο Νέο Διορθω­μένο Ιουλιανό, ο κανόνας του Ιουλια­νού ημερολογίου διατηρείται για όλα τα έτη, με εξαίρεση όσα δείχνουν αιώνες και τα οποία είναι δίσεκτα, εάν ο α­ριθμός τους διαιρείται ακριβώς διά του 400.

Αυτή είναι η αστρονομική συνεισφο­ρά του Φεβρουαρίου, που τον κάνει να διαφέρει από τους άλλους μήνες, λόγω της μεταβλητής -ανά τετραετία- διάρ­κειας του. Η επιπλέον δίσεκτη ημέρα του προστίθεται στο έτος εν γένει ανά τετραετία για να το προσαρμόσει στο ηλιακό τροπικό. Την εποχή της θέσπισης του ημερολογίου, η ημέρα αυτή προστίθετο μετά την 24^η  Φεβρουαρίου, που - σύμφωνα με το ρωμαϊκό σύστημα αρίθμησης των ημερών του μήνα- ονομαζό­ταν dies sextus ante Calendas Martias, δη­λαδή η 6η ήμερα πριν από τις Καλένδες (πρωτομηνιά) του Μαρτίου. Οι Ρωμαίοι θεωρούσαν ότι ο Φεβρουάριος έπρεπε να έχει πάντοτε 28 ημέρες, πιστεύοντας ότι έτσι απέφευγαν την ασέβεια προς τους χθόνιους θεούς και τη μνήμη των νεκρών. Έτσι δεν αριθμούσαν τη «δυσοίωνη» αυτή εμβόλιμη ημέρα στο έτος ως 5η πριν από τις Καλένδες Μαρτίου, αλλά από θεοσέβεια μετρούσαν δύο φορές την 24η Φεβρουαρίου ως δις-έκτη (bis-sextus). Συνεχίζοντας αυτή την παράδοση, ακόμη και σήμερα ονομάζουμε δίσε­κτο το έτος που έχει μια πρόσθετη ημέρα, που όμως την προσθέτουμε στο τέλος του Φεβρουαρίου ως 29η ημέρα του.

Η Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος αναφέρει ότι ο Φέβρουος ήταν ο θεός των νεκρών και η  Φεβρούα ήταν η θεά που επόπτευε τους καθαρμούς και τους εξαγνισμούς.Ο μήνας Φεβρουάριος ήταν αφιερωμένος λοιπόν από τους Ρωμαίους στον εξαγνισμό και επιπρόσθετα, επειδή ήταν πολύ βροχερός τον είχαν αφιερώσει στον Ποσειδώνα.

Ο Φεβρουάριος αντιστοιχούσε προς τον αττικό μήνα Ανθεστηριώνα. Με την καθιέρωση του Ιουλιανού ημερολόγιου (46 π.χ.) περιορίστηκαν οι μέρες του μήνα αυτού από 30 που ήταν ως τότε σε 29, και την εποχή του αυτοκράτορα Αυγούστου του αφαιρέθηκε μια ακόμη ημέρα, που προστέθηκε στον μήνα Αύγουστο προς τιμήν του Αυτοκράτορα.

Ονομασίες λαϊκές για το μήνα Φεβρουάριο

Για να συντονιστεί το ημερολόγιο των 365 ημερών προς το ηλιακό έτος, καθιερώθηκε η αύξηση των ημερών του Φεβρουαρίου κατά μια, κάθε τέσσερα χρόνια.

Στην Ελλάδα ο Φεβρουάριος έχει πολλές λαϊκές ονομασίες, που συνήθως σχετίζονται με τη μικρή διάρκεια του: Μικρός, Κουτσός, Κουτσοφλέβαρος, Φλιάρης και Γκουζούκης. Λέγεται Φλεβάρης, από τη συσχέτιση του με τις «φλέβες», δηλαδή τα υπόγεια νερά, που τότε αναβλύζουν λόγω των πολ­λών βροχών, και Κλαδευτής, καθώς θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για το κλάδεμα των δέντρων. Σε περιοχές της πατρίδας μας καλείται Αΐ-Τρύφωνας, από τη γιορτή του Αγίου Τρύφω­να την 1η Φεβρουαρίου. Οι τρεις πρώ­τες ημέρες του λέγονται «Συμόγιορτα», λόγω των εορτών του Αϊ-Τρύφωνα, της Υπαπαντής του Χριστού και του Αγίου Συμεών του Θεοδόχου.

Ο λαός μας τον αποκάλεσε Κουτσοφλέβαρο, επειδή έχει 28 ημέρες και κάθε τέσσερα χρόνια 29. Κάθε τέσσερα χρόνια που έχουμε δίσεκτο έτος, ο λαός μας πιστεύει ότι είναι κακότυχο. Το δίσεκτο έτος  δεν πρέπει να φυτεύουν αμπέλια οι γεωργοί ούτε να γίνονται γάμοι ούτε να χτίζονται σπίτια.

Λέγεται επίσης Φλιάρης,  Ληψομήνας, Κουτσός, Κουτσούκης ή Μικρός (Κύπρος), και Γκουζούκης. Στον Πόντο τον Φεβρουάριο τον ονόμαζαν συνήθως Κούντουρος, γιατί έχει κοντή ουρά, αφού είναι λειψός σε σχέση με τους άλλους. Επίσης σε κάποια μέρη λεγόταν Κούτσουρος, διότι κατά κάποιο τρόπο είναι κουτσουρεμένος.

Οι δύο λέξεις Φεβρουάριος, Φλεβάρης δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους άσχετα αν συμπτωματικά ταιριάζουν τόσο ώστε η μια να προέρχεται από την άλλη. Το ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ είναι ρωμαϊκό από τους Ρωμαίους θεούς Φεβρούα των καθαρμών και Φέβρουο των νεκρών. 

Το ΦΛΕΒΑΡΗΣ βγαίνει από τη λαϊκή ελληνική παράδοση και έχει σχέση με τις φλέβες της γης. Ο λαός μας κατά τον Δ.Σ. Λουκάτο, παρετυμολόγησε τον μήνα και τον ονόμασε Φλεβάρη, επειδή «ανοίγει τις φλέβες του» και γεμίζει τη γη νερά. Κατ’ άλλους λέγεται Φλεβάρης, γιατί παγώνει τις φλέβες της γης. Στη Θράκη υπάρχει το ρήμα φλεβαρίζω= πλημμυρίζω, επειδή τα χωράφια «φλεβαρίζουν από τις βροχές

Λέγεται και τρυγητής γιατί στον αγροτικό βίο, ο Φλεβάρης είναι ο μήνας των αμπελιών. Τότε γίνεται το κλάδεμα, το καθάρισμα και το τσάπισμα των αμπελιών. Τότε βάζουν και καταβολάδες, δηλαδή φυτεύουν αμπέλια (εκτός και αν είναι δίσεχτος ο χρόνος). Για αυτό του το περιεχόμενο ο Φλεβάρης λέγεται όπου είναι ανεπτυγμένη η αμπελουργία και Κλαδευτής.

Για τον άστατο καιρό, ο Φλεβάρης λέγεται επίσης και Μεθυσμένος, γιατί δεν ξέρει τι κάνει.

Το κείμενο ανήκει στους Στράτο Θεοδοσίου και Μάνο Δανέζη,Επικ. καθηγητών Αστροφυσικής Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών και συμπληρώθηκε με στοιχεία της κας Άλκη Κυριακίδου-Νέστορος

Πηγές:

 www.paidika.gr

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - ΤΟΜΟΣ ΜΓ - ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ - ΧΕΙΜΩΝΑΣ