ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ;;

ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ;;

Έρευνες  επιβεβαιώνουν  ότι τα επίπεδα ιχθυόμαζας στις Κυκλάδες είναι από τα χαμηλότερα σε όλη τη Μεσόγειο και παγκοσμίως. Οι θάλασσες μας πεθαίνουν από την υπεραλίευση, μαζί και το επάγγελμα του ψαρά, καθώς οι ψαριές συρρικνώνονται και η αγορά πλημμυρίζει από τους «μεγάλους» . Οι ψαράδες μας ξέρουν καλά τη θάλασσα και θυμώνουν με όλους: με τους λαθραλιείς,  τις ανεμότρατες, «αυτό το τσουνάμι του Αιγαίου» που γδέρνει έως και το βυθό,  με τις ιχθυοκαλλιέργειες και ψαραγορές, με τους πολιτικούς, τα συμφέροντα, τους ξένους  ερασιτέχνες (1.700 μόνο στη Σαντορίνη) που ξανοίγονται με επαγγελματικά εργαλεία και GPS για να πιάσουν ό,τι κινείται. Ακόμη και με τα δελφίνια που τρώνε τα ψάρια...

ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ

Με τα ερωτήματα για την δημιουργία θαλάσσιου πάρκου στην Σαντορίνη να αιωρούνται, πραγματοποιήθηκε στο δημαρχείο  συνάντηση του δημάρχου Νίκου Ζώρζου με τον Πιερ-Υβ Κουστό, τον 30χρονο γιο του θρυλικού εξερευνητή και ιδρυτή του μη κερδοσκοπικού οργανισμού θαλάσσιας προστασίας Cousteau Divers.

Ζητούμενο ήταν η κατ' αρχήν συμφωνία για τη δημιουργία προστατευόμενης ζώνης στη Σαντορίνη. Εκτός από τους φορείς του νησιού στην συνάντηση ήταν παρόντες και ειδικοί επιστήμονες όπως ο ωκεανογράφος - βιολόγος Πέτρος Νικολαΐδης και ο δρ Βιολογίας Μανέλ Γκάθο. Ο τελευταίος μετέφερε την προσωπική εμπειρία του από ένα επιτυχημένο θαλάσσιο πάρκο της Ισπανίας, στις νήσους Μέντες, όπου σε ένα τετρ. χλμ. «μηδενικής αλιείας» τώρα η θαλάσσια ζωή αφθονεί και ο καταδυτικό τουρισμός γνωρίζει δόξες με 66.000 καταδύσεις τη σεζόν. Σήμερα οι ψαράδες στις νήσους Μέντες επωφελούνται από τη διασπορά αλιευμάτων και η τοπική κοινωνία κερδίζει κάθε χρόνο 10 εκατ. ευρώ, εικοσαπλάσια από τα εισοδήματα που αποφέρει η αλιεία. Εύκολα μπορεί κάποιος να φανταστεί πόσες φορές περισσότερα θα μπορούσε να κερδίσει ένας προορισμός παγκόσμιας κλάσης, όπως είναι η Σαντορίνη. Όταν μία εξόρμηση με μπουκάλες στοιχίζει έως και 90 ευρώ κατ΄ άτομο, εύκολα αντιλαμβάνεται κάποιος για τι οικονομικά μεγέθη μιλάμε, πολλαπλασιάζοντας επί εκατοντάδες χιλιάδες, στο χρονικό πλαίσιο μιας σεζόν που αρχίζει από τον Απρίλιο και λήγει τέλη Οκτωβρίου.

Επί τέσσερις ώρες πίσω από την κλειστή πόρτα του δημαρχιακού γραφείου, δύο διαφορετικοί κόσμοι προσπάθησαν να έρθουν πιο κοντά. Ο ένας εκπροσωπήθηκε από τον συνδικαλιστή ψαρά κ. Πρέκα, που ζητεί χειροπιαστές εγγυήσεις. Ο άλλος, από τον διάσημο Γάλλο, ο οποίος καλείται να πείσει για τις καλές προθέσεις του. Σε ρόλο μεσολαβητή βρέθηκε η δημοτική αρχή, η οποία διαβλέπει ότι σε καιρό κρίσης το τουριστικό προϊόν της Σαντορίνης κινδυνεύει με υποτίμηση: πολλές αιτήσεις αδειών για σουβλατζίδικα, πέφτουν οι τιμές των δωματίων, στο απροχώρητο φτάνει η κατάσταση με τους επισκέπτες από τα κρουαζιερόπλοια (μέχρι και 23.000 διερχόμενοι σε έξι ώρες μετρήθηκαν πέρυσι!), που προκαλούν φόρτιση στο νησί, ταλαιπωρούνται και το δυσφημούν, για ν' αφήσουν τελικά 20 με 30 ευρώ έκαστος...

«Το θέλουμε το θαλάσσιο πάρκο», λέει ο κ. Ζώρζος. «Προφανείς λόγοι είναι η προστασία του οικοσυστήματος και, βεβαίως, η ενίσχυση του εναλλακτικού και δη ποιοτικού τουρισμού. Απαραίτητη προϋπόθεση, όμως, είναι να συμφωνήσουν οι ψαράδες. Να καταλάβουν τη σημασία του εγχειρήματος και το πως μπορούν να κερδίσουν από την επιτυχία του».

Κατά βάθος οι Κουστό και Πρέκας το ίδιο ακριβώς επιθυμούν: μια θάλασσα υγιή, που να δίνει ψωμί στους ντόπιους και απόλαυση στους επισκέπτες. Όμως, χωρίς τη συνεργασία όλων, το εγχείρημα είναι καταδικασμένο. Όταν τελικά η πόρτα ανοίγει, τα πρόσωπα ήταν συγκρατημένα αισιόδοξα.

Ο ΠΙΕΡ ΚΑΙ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ ΤΟΥ

Στο τέλος της δεκαετίας του '70, ο Ζακ-Υβ Κουστό γύριζε στη Σαντορίνη ένα  ντοκιμαντέρ για τη χαμένη Ατλαντίδα. Τριάντα χρόνια μετά, ο Πιερ Υβ επισκέφτηκε το νησί, βούτηξε στα νερά του και πήρε τα «αστέρια» του ως εκπαιδευτής καταδύσεων. «Τον ερωτεύτηκα τον τόπο», λέει. Η ιδέα για τη δημιουργία ενός θαλάσσιου πάρκου προέκυψε ως φυσική συνέχεια.

Τέλη Αυγούστου του 2011, κι ενώ είχε ήδη εμπλακεί ενεργά στη θαλάσσια προστασία με το ντοκιμαντέρ «Μυστικά της Μεσογείου» για το National Geographic:, ο Πιερ επέστρεφε στη Σαντορίνη, για να εναποθέσει στο βυθό μία πλάκα εις μνήμην του πατέρα του, με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση του. «Τώρα η μπάλα είναι στο γήπεδο μου», έγραφε στο blog του. «Πρέπει να παρουσιάσω μια εμπεριστατωμένη μελέτη για ένα θαλάσσιο πάρκο. Πού να γίνει, πως να προστατευτεί από τη λαθραλιεία, πώς να γίνει οικονομικά βιώσιμο. Το σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους "παίκτες": ψαράδες, λεμβούχους, θαλάσσια ταξί, εκπαιδευτές κατάδυσης, τουριστικά γραφεία. Όλοι πρέπει να παίξουν το ρόλο τους και να δρέψουν τα οφέλη. Μέσα σε πέντε χρόνια προστασίας, η Σαντορίνη μπορεί να γίνει ένας από τους κορυφαίους καταδυτικούς προορισμούς στη Μεσόγειο».

«Η κεντρική ιδέα είναι να προστατεύεις τα ψάρια, για να έχεις περισσότερα. Το οικονομικό όφελος θα προέλθει όχι μόνο από τις καταδύσεις, αλλά και από τις υποβρύχιες περιηγήσεις  με αναπνευστήρα, το καγιάκ, τις ξεναγήσεις με βάρκες γυάλινου πυθμένα και, φυσικά, από το ψάρεμα στις γύρω περιοχές», αυτά λέει ο Πιερ, που παρομοιάζει το βυθό της Σαντορίνης με μια εκπληκτική σκηνή θεάτρου που της λείπει η ζωή. «Έχει ηφαιστειογενείς σχηματισμούς, υποβρύχιες σπηλιές και σχισμάδες, ένα σκηνικό μοναδικό. Αλλά, πού είναι οι ηθοποιοί; Πού είναι τα ψάρια; Έχουν χαθεί...»

Το σημαντικό για τον Κουστό είναι να καταστήσει σαφές πως το θαλάσσιο πάρκο δεν είναι «δικό του» σχέδιο, αλλά ανήκει σε όλους τους κατοίκους του νησιού. «Εμείς, ως οργανισμός, φέρνουμε ειδικούς, εκπονούμε μελέτες, βοηθάμε στην οργάνωση και τη συγκέντρωση πόρων έως ότου η προστατευόμενη ζώνη νομοθετηθεί. Το κάνουμε γιατί πιστεύουμε ότι τέτοιες, τοπικού χαρακτήρα πρωτοβουλίες, που ξεκινούν από τη βάση και όχι με αποφάσεις της κεντρικής εξουσίας, μπορούν να κάνουν τη διαφορά».

ΚΑΤΑΔΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΝΤΕΡΑ

Η επόμενη μέρα της συνάντησης ξεκίνησε με κέφι - ο Πιερ, οι επιστήμονες, οι φίλοι του από το Navy's Waterworld Dive Centre στο Καμάρι ξεκινούν για κατάδυση στην παραλία του Ακρωτηρίου, στην Καλντέρα, σε μια από τις τοποθεσίες που προτείνουν οι αλιείες για πάρκο. Θα φτάσουν τα 25 -30 μέτρα βάθος.

Όπως λέει ο Πέτρος Νικολαΐδης, επαγγελματίας δύτης, που είχε θητεύσει και στο θρυλικό «Καλυψώ» σε αποστολές με τον πατέρα Κουστό οι δύτες θα βρεθούν μπροστά σε γύλους, κατσούλες και λιβάδια ποσειδωνίας. Θα δούνε υποβρύχια ναυάγια και ίχνη προϊστορικών οικισμών που είχαν ζωή τότε που η στάθμη της θάλασσας ήταν τόσο χαμηλά που μπορούσες να περπατήσει από την Πάρο ως τη Νάξο. Ο κ. Νικολαΐδης επισημαίνει  την υψηλή διατροφική αξία των ψαριών και την αξία της θάλασσας και πως οι δύο αυτοί παράγοντες έπαιξαν το ρόλο τους στο ν' αναπτύξουν τα νησιά μοναδικούς πολιτισμούς... Μιλάει επίσης για το Αιγαίο που κρύβει τέτοιο πλούτο και  που μπορεί να εξελιχθεί στα δικά μας Γκαλάπαγκος, ένα δηλαδή μοναδικό στον κόσμο κέντρο έρευνας, αναψυχής, θαλάσσιας ζωής. «Αν το αξιοποιήσουμε σωστάτο θαλάσσιο πάρκο, σε πέντε χρόνια μπορεί να έχουμε βγει από την κρίση... και να τρώμε κι εμείς κάνα ψαράκι».

Η εξόρμηση αποκαλύπτει πραγματικά «ένα τυπικό μεσογειακό θαλάσσιο οικοσύστημα με πολλά είδη ζωής, ποσειδώνια, σφουγγάρια, αχινούς, εξαιρετικό από καταδυτική άποψη, που βρίσκεται  κοντά στην ακτή, με καθαρά νερά, με ορατότητα 20 μέτρων και πολλά "αξιοθέατα" σε μια διαδρομή 40 μόλις λεπτών», λέει ο δρ Γκάθο. Η ομάδα είδε ροφούς, λούτσους, κωλοχτύπες, έναν σπάνιο «μπλε» αστακό, σαργούς και κτενοφόρα, αυτά τα ζελατινώδη ασπόνδυλα πλάσματα της θάλασσας που αποτελούν δείκτη υγείας του οικοσυστήματος.

Η επίσκεψη στη Σαντορίνη αποδείχτηκε... τυχερή. Δύο μέρες μετά, ο Πιερ έλαβε απάντηση από το Ίδρυμα Νιάρχου, το οποίο ενέκρινε δωρεά για την ανάπτυξη της θαλάσσιας προστατευόμενα περιοχής.  

ΠΟΥ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΤΟ ΠΑΡΚΟ;

Η αρχική πρόταση συντάχθηκε με τη συνδρομή του Ισπανού υδροβιολόγου του National Geographic Society Ενρικ Σαλά, ενός από τους πιο δραστήριους υπέρμαχους των προστατευόμενων θαλάσσιων ζωνών στον κόσμο, και της Συλβέν Γιακουμή, του Τμήματος Θαλάσσιων Επιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η οποία, στο πλαίσιο του διδακτορικού της, είχε πραγματοποιήσει δειγματοληψίες περιμετρικά του νησιού, ανά διαστήματα 5 χιλιομέτρων.

Μεταξύ των 27 ειδών ψαριών που εντοπίστηκαν, οι ανώτεροι θηρευτές όπως ο μεσογειακός ροφός αποτελούσαν αμελητέα ποσότητα, μόλις το 1% της συνολικής βιομάζας, ενώ σπάροι και σαργοί ήταν το σαρκοβόρο είδος με τη μεγαλύτερη παρουσία στη βιομάζα (23%). Η τοποθεσία με τη μεγαλύτερη βιομάζα ήταν στην περιοχή του Εξωμύτη (κοντά στη Βλυχάδα), με δεύτερη την Περισσά και, εντός της Καλντέρας, την Οία και το Ημεροβίγλι να ακολουθούν. Δεν είναι όμως τα ψάρια το μοναδικό κριτήριο. «Η περιοχή ανάμεσα στο Καμάρι και την Περισσά εμφανίζει σχετικά υψηλή βιομάζα, ένα ωραίο δάσος του φύκους κυστόσειρα, που αποτελεί οικοσύστημα πολλών ειδών, και ποσειδώνια.

Η εναλλακτική τοποθεσία που προτείνουν οι αλιείς έχει χαμηλότερη βιομάζα ψαριών, αλλά ένα θαυμάσιο λιβάδι ποσειδωνίας.  Η  δρ Γιακουμή  επισημαίνει ότι σε κάθε περίπτωση, χρειάζονται περισσότερες μελέτες. Κατά τη γνώμη της, και οι δύο περιοχές είναι εξίσου σημαντικές και ιδανικά θα έπρεπε να προστατευτούν.

Ο Κουστό παρατηρεί ότι η τοποθεσία ανάμεσα στο Καμάρι και την Περισσά είναι η πρώτη που προτείνεται, γιατί επιτυγχάνει τη χρυσή τομή ανάμεσα στη δυναμική αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής, την ευκολία περιφρούρησης και την ώθηση στον καταδυτικό τουρισμό που θα μπορέσει να φέρει γρηγορότερα οικονομικά οφέλη. «Έχει καταδυτικά κέντρα, ναυαγοσώστες, ορατότητα από την ακτή και τους οικισμούς, συχνή διέλευση θαλάσσιων ταξί και τουριστικών σκαφών, που καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο να μπει κάποιος να ψαρέψει παράνομα. Αν αυτά συνδυαστούν με θερμικές κάμερες που θα παρακολουθούνται από κάποιον φύλακα τις νύχτες ή τη χειμερινή περίοδο, τότε ο έλεγχος διευκολύνεται».

Τι θα γίνει τελικά στο όμορφο νησί της Σαντορίνης, που είναι σύμφωνα με στοιχεία του facebook ο πρώτος τουριστικός προορισμός στην Ελλάδα; Θα αποκτήσει και θαλάσσιο πάρκο σαν ένα άλλο πόλο έλξης τουριστών πέραν από την φυσική μαγεία του τοπίου με το ηφαίστειό της; Ο καιρός θα δείξει.

Διασκευή από το άρθρο «Σαντορίνη : Θαλάσσιο πάρκο με υπογραφή Κουστό» του Γιώργου Τσίρου που δημοσιεύθηκε στις 13 Μαΐου 2012 στο τεύχος 467 του περιοδικού «Κ» της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ