Τα υγειονομικά προβλήματα των προσφύγων του 1922

«Η φυματίωση, μάστιγα και του γηγενούς πληθυσμού, βρήκε μεταξύ των προσφύγων ευνοϊκές συνθήκες»

 90 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

Τα υγειονομικά προβλήματα 
των προσφύγων του 1922

Του ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Α.ΡΗΓΑΤΟΥ

Γιατρού - συγγραφέα. επικ. καθηγητή Ιατρικής  

Επίτ. δρος. Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. Πανεπιστημίου  Αθηνών

Ενενήντα ολόκληρα χρόνια έχουν περάσει ατό τη Μικρασιατική Καταστροφή και το προσφυγικό κύμα που την ακολούθησε. Οι μνήμες -ευτυχώς- παραμένουν ακόμα ζωντανές. Με την ευκαιρία των 90 χρόνων έγιναν και εξακολουθούν να γίνονται εκδηλώσεις  και δημοσιεύματα.  Ας δούμε εδώ μερικά οπό τα υγειονομικά προβλήματα των προσφύγων του 1922.

Η δεκαετία του 1920 ήταν μια ταραχώδης περίοδος για την Ελλάδα. Απόπειρα δολοφονίας κατά του Ελευθερίου Βενιζέλου στο Παρίσι προκαλεί σοβαρά επεισόδια στην Αθήνα, που έμειναν γνωστά ως «Ιουλιανά».. Ο πολίτικος διχασμός απλώνεται σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και ανάμεσα στους γιατρούς, φθάνει δε ωε και την αμιγώς επιστημονική (κατά το καταστατικό της) Ιατρική Εταιρεία Αθηνών. Το 1922 συντελείται η Μικρασιατική Καταστροφή. Η συμπλήρωση ενός αιώνα ζωής (1821-1920) και η αρχή του δεύτερου αιώνα ελεύθερου εθνικού βίου βρίσκει τη χώρα αντιμέτωπη με μια τεράστια εθνική καταστροφή. Οι προσφυγές είχαν να αντιμετωπίσουν προβλήματα εγκατάστασης, στέγασης, προσαρμογής, εργασίας, αποδοχής από τους γηγενείς και τεράστια υγειονομικά προβλήματα. Οι επιδημίες που μάστιζαν τους προσφυγές, σύμφωνα με τα στοιχεία της εποχής, ήταν ο τυφοειδής πυρετός (τύφος και παράτυφος), η χολέρα, ο εξανθηματικός τύφος, σε ορισμένες δε περιοχές αναφέρεται και η πανώλη. Συνεργεία μιας διεθνούς αποστολής εφάρμοζαν εμβολιασμούς με το εμβόλιο Tetra  για τυφοειδή, παράτυφο Α, παράτυφο Β και χολέρα. Έκαναν ακόμα εμβολιασμό για εξανθηματικό τύφο, αν και με μικρή αποτελεσματικότητα, καθώς και δαμαλισμό για πρόληψη της ευλογιάς. Επικεφαλής της  επιτροπής  αυτής ήταν ο γάλλος υγιεινολόγος  A. Gauthier που εργάστηκε στην Αθήνα το 1922 και το 1923. Όσο για τη στέγαση των προσφύγων χρησιμοποιήθηκαν εκκλησιές, παράγκες, αντίσκηνα και διάφορα αυτοσχέδια καταλύματα σε περιοχές κατοικημένες ή στις παρυφές της  πόλης ή σε μέρη ακατοίκητα που, σε ορισμένες περιπτώσεις, ήταν και ανθυγιεινά (ελώδεις  περιοχές κ.λ.π.).

Ο Γεώργιος Σκλαβούνος, καθηγητής της  Ανατομικής στο Πανεπιστήμιο, πρόεδρος  της  Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών και εξέχων κοινωνικός παράγων, προσπάθησε από πολλές πλευρές να συμπαρασταθεί στους πρόσφυγες. Τον Μάιο 1922 δημοσιεύει στην εφημερίδα «Πρωτεύουσα»  προσωπική του επιστολή απευθυνόμενος προς  το ιατρικό κοινό των συμμάχων κρατών, προσπαθώντας να κινήσει το ενδιαφέρον υπέρ των προσφύγων. Στις 7 Μαΐου καταθέτει το ίδιο κείμενο στην τακτική συγκέντρωση των μελών της Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών και κατορθώνει να  γίνει αυτό αποδεκτό, ώστε να αποσταλεί προς όλες τις αντίστοιχες εταιρείες διαφόρων χωρών. Η διαμαρτυρία κατέληγε ως εξής:

«Εν ονόματι της  αληθείας, της ελευθερίας, του δικαίου και της ιατρικής  επιστήμης της υπεράγαν φιλάνθρωπου και εν ονόματι του θείου Ιπποκράτους, πατρός της ιατρικής επιστήμης  κληθέντος, υψώσατε παρακαλούμεν  και υμείς  φωνήν  διαμαρτυρίας  δια τα διαπραττόμενα αδικήματα εναντίον της ελευθερίας, του δικαίου και του πολιτισμού».

Μιλήσαμε για τα Λοιμώδη νοσήματα που πρόσβαλαν τους πρόσφυγες και προκαλούσαν ανάμεσα τους μικρότερες  ή  μεγαλύτερες  επιδημίες. Μεταξύ των νοσημάτων πρέπει να αναφερθεί και η φυματίωση, μάστιγα και του γηγενούς  πληθυσμού, που μεταξύ των προσφύγων βρήκε ευνοϊκές συνθήκες. Η ανθυγιεινή κατοικία, ο συγχρωτισμός πολλών ατόμων σε μικρούς  χώρους, ο υπερβολικός εργασιακός μόχθος, η ανεπαρκής τροφή και άλλοι παράγοντες συνέβαλαν στην εξάπλωση του νοσήματος.

Το 1923 επιδημία εξανθηματικού τύφου πλήττει ολόκληρη τη χώρα και προκαλεί πολλούς θανάτους. Μεταξύ των θυμάτων της επιδημίας, σύμφωνα με τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει το υπουργείο Υγείας, είναι και 17 (τουλάχιστον) γιατροί, τρεις από τους οποίους είναι κάτοικοι Πειραιά (Δημητριάδης, Καμπανάος και Ξανθόπουλος). Ο ιατρικός κόσμος συγκινείται βαθιά  από την αναγγελία της είδησης αυτής  από τις  αρχές της χώρας.

Τα υγειονομικά προβλήματα καταγράφονται σε πολλά λογοτεχνικά κείμενα που αναφέρονται στη ζωή των προσφύγων. Η Βέρα Βαγγελατου στο μυθιστόρημα της «Άγρια κύματα» (1984) περιγράφει με χαρακτηριστικό τρόπο ορισμένα από αυτά:

«Ψείρες... ψείρες..  με τσιμπούν ψείρες»  φωνάζει η Διδώ κι  όλο ξύνεται... ξύνεται. Γέμισαν ψείρες. Όλοι. Τα τρία παιδιά κι η μάνα. Εκεί στον προσφυγικό καταυλισμό.....

Αλλά και ο τύφος περιγράφεται σε άλλο σημείο του ίδιου μυθιστορήματος:

«Ο Γιώργος αρρώστησε ξαφνικά. Αρρώστησε άσκημα. Έπαθε τύφο!

Μέσα σε λίγες μέρες έχασαν το παιδί τους. Έχασε το σακάτικο της η μάνα. Τις τελευταίες στιγμές ο Γιώργος την κοίταξε, όλο την κοίταζε στα μάτια, «Φοβάμαι... μη μ' αφήνεις, μαμά»

Τρύπα άνοιξε τότε στην καρδιά  της, γλίστρησε  το αίμα κι η αντοχή.

Μπρος στα μάτια της πετάριζε μια σκιά  που 'κανε κύκλους και πάλι γύριζε κατά πάνω της... «μη μ' αφήνεις, μαμά...».

Από κοντά και η κάθε είδους εκμετάλλευση παιδιών και έφηβων, τις  επιπτώσεις των οποίων (εγκυμοσύνες, αμβλώσεις, αφροδίσια) συχνά καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γιατροί.

από "ΤΟ ΠΑΡΟΝ"