Ο ναός της Αγίας Σοφίας και τα παιχνίδια στην Τραπεζούντα

 Η Αγία Σοφία Τραπεζούντας, ναός με εξέχουσα θέση τόσο ανάμεσα στα μνημεία του Πόντου, όσο και ανάμεσα στα βυζαντινά μνημεία ευρύτερα, οφείλει τη σημασία της στη σύνδεσή της με ποικίλες ιστορικές και αρχαιολογικές παραμέτρους. Πρώτα απ' όλα αποτελεί ένα μνημείο σαφώς συνυφασμένο, ήδη από την ίδρυσή του, με την τοπική αυτοκρατορική δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών. Ταυτόχρονα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται τα επιμέρους στοιχεία της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης, της ζωγραφικής, της ψηφιδωτής και της γλυπτής διακόσμησής του θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ασυνήθιστος και ίσως μοναδικός. Αυτή η μοναδικότητα έγκειται κυρίως στη συνύπαρξη ετερόκλητων επιδράσεων, οι οποίες παραπέμπουν άλλοτε στη Δύση (σε σχέση με τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή) και άλλοτε στην Ανατολή.

Χτισμένος έξω από τα τείχη της Τραπεζούντας, αλλά σε κοντινή τους απόσταση, ο ναός της Αγίας Σοφίας -σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, νάρθηκα και τρία εντυπωσιακά πρόπυλα- αποτελεί το κέντρο ενός ευρύτερου οχυρωμένου οικοδομικού συγκροτήματος. Πλαισιώνεται από έναν πύργο με παρεκκλήσι, καθώς και από κατάλοιπα μιας μικρότερης εκκλησίας, αλλά και άλλων κτισμάτων, κατά πάσα πιθανότητα μοναστηριακών. Φιλολογικές πηγές του 14ου αιώνα μνημονεύουν τη μονή "της του Θεού Λόγου Σοφίας", αλλά και "την μονήν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, ήγουν την Αγίαν Σοφίαν". Επιπλέον, εντυπωσιακά εμφανής και κυρίαρχη στη διαμόρφωση της ταυτότητας του μνημείου είναι η ταφική λειτουργία του, η οποία τεκμαίρεται από τις νεκρικές κόγχες και τις επιτύμβιες επιγραφές που φιλοξενούνται στο ναό. Η λειτουργία πάντως του ναού ως κοιμητηριακού φαίνεται να περιλαμβάνεται στους στόχους της αυτοκρατορικής χορηγίας, όταν ιδρύθηκε είτε από το Μανουήλ Α΄ Μεγάλο Κομνηνό (1238-1263) είτε από τους άμεσους απογόνους του.

O γάμος στην Kανά. Tοιχογραφία από το νάρθηκα της Αγία Σοφίας Τραπεζούντας. Χρονολογείται γύρω στα 1250-1270.

http://www.fhw.gr/choros/trapezounda/gr/webpages/601.html 

 Παιχνίδια στην Τραπεζούντα 

 

Μετά τις όντως γενναίες παραχωρήσεις της Αγκυρας στο ζήτημα της επαναλειτουργίας της Παναγίας Σουμελά, στον Πόντο, που τείνει να γίνει πλέον θεσμός, η κυβέρνηση Ερντογάν έρχεται να μετατρέψει και πάλι τον αυτοκρατορικό ναό της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντας σε ισλαμικό τέμενος.

Για να έχουν οι αναγνώστες μας μια συνοπτική εικόνα του μνημείου, να πούμε ότι ο ναός χτίστηκε από τον Μανουήλ Κομνηνό τον Α’ (1238-1263) και χρησιμοποιήθηκε ως ένας από τους αυτοκρατορικούς ναούς της Τραπεζούντας επί δύο και πλέον αιώνες, μέχρι το τέλος της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών.

Το 1461, με την παράδοση της πόλης στον Μωάμεθ τον Πορθητή, μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος.

Η Αγία Σοφία παρέμεινε ένα από τα πιο λαμπρά κτίρια και αναφέρονται σ’ αυτήν περιώνυμοι ταξιδευτές της εποχής, όπως ο Εβλιγιά Τσελεμπί (1648), ο Τουρνεφόρτ (1701), ο Χάμιλτον (1836), ο Τεξιέ (1864), ο Λιντς (1893) και άλλοι.

Από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά χρησιμοποιήθηκε διαδοχικά ως αποθήκη, κλινική και ισλαμικό τέμενος. Το 1958-1962 επισκευάστηκε από το πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, βυζαντινολόγοι του οποίου αποκάλυψαν τις περίφημες τοιχογραφίες της.

Από το 1964 ο περικαλλής ναός χρησιμοποιείται ως μουσείο, αποτελώντας στις μέρες μας ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία της Τραπεζούντας κυρίως για τους ξένους επισκέπτες.

Από το 2011, η τουρκική κυβέρνηση, με πρωτοβουλία του αντιπροέδρου της Μπουλέντ Αρίντς, άρχισε μια προσπάθεια επανισλαμοποίησης σημαντικών χριστιανικών μνημείων, αρχής γενομένης από τον ιστορικό ναό της Αγίας Σοφίας, στη Νίκαια της Βιθυνίας, ο οποίος, μάλιστα, λειτούργησε ως τέμενος κατά τη διάρκεια του Μπαϊραμιού.

Αμέσως μετά ακολούθησε δήλωση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης, ο οποίος -σημειωτέον- θεωρείται ο κύριος πολιτικός πυλώνας του ιμάμη Γκιουλέν στην κυβέρνηση Ερντογάν, για εκ νέου μετατροπή της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντας σε ισλαμικό τέμενος, για να προκαλέσει την αντίδραση του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, την έκκληση του οποίου δημοσίευσαν αρκετά έντυπα στην Τουρκία, αλλά και στην Ελλάδα.

Τώρα πληροφορούμεθα ότι ο μουφτής Τραπεζούντας ανακοίνωσε ότι η πανίσχυρη Υπηρεσία Θρησκευτικών Υποθέσεων, που αποτελεί το νέο βαθύ κράτος της Τουρκίας, διόρισε ιμάμη στην Αγία Σοφία, πράγμα που σημαίνει ότι μετ’ ου πολύ ο άλλοτε αυτοκρατορικός ναός θα μετατραπεί και πάλι σε ισλαμικό τέμενος.

Εμείς είχαμε προτείνει με άρθρο μας στην εφημερίδα «δημοκρατία» προς τον Ελληνα πρωθυπουργό κ. Σαμαρά, μετά τη συνάντησή του στο Κατάρ με τον Τούρκο ομόλογό του, όπου του ζήτησε να χτιστεί ισλαμικό τέμενος στην Αθήνα με λεφτά της Αγκυρας, να απορρίψει κάθε συζήτηση για το θέμα στη συνάντηση που θα ακολουθούσε στην Κωνσταντινούπολη και αντί να δέχεται άτοπα και απαράδεκτα αιτήματα, να απαιτήσει εκείνος από τον Τούρκο πρωθυπουργό την ανέγερση ορθόδοξης εκκλησίας στην Αγκυρα, για τις ανάγκες των εκατοντάδων ορθόδοξων διπλωματών που υπηρετούν εκεί και τη λειτουργία σε μόνιμη βάση μιας εκκλησίας στην Τραπεζούντα, για τις εκατοντάδες ορθόδοξες Ρωσίδες και Γεωργιανές που κατοικούν μόνιμα και νόμιμα στην άλλοτε πρωτεύουσα των Κομνηνών, αλλά και για άλλους…ευνόητους λόγους.

Επειδή το θέμα είναι σοβαρό και σίγουρα κάτι περισσότερο απ΄ αυτό που φαίνεται, θα αποτολμήσουμε να εξηγήσουμε τη στάση του Ερντογάν!

Κατά την άποψή μας, λοιπόν, η προσπάθεια της τουρκικής κυβέρνησης να επανισλαμοποιήσει σημαντικά και εμβληματικά ιστορικά χριστιανικά μνημεία της Ανατολής, οφείλεται στους εξής λόγους:

Ο ένας σχετίζεται με την επιρροή που ασκεί -και μπορεί να ασκήσει- το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην τουρκική κοινωνία και ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Βιθυνία και ο Πόντος. Επειδή η επιρροή αυτή αυξάνεται και επειδή «όχημα» γι’ αυτό μπορεί να είναι οι ιστορικοί ναοί της Ανατολής, όπως η Αγία Σοφία Νίκαιας και Τραπεζούντας, η κυβέρνηση -θέλοντας να προλάβει το ενδεχόμενο να ζητηθούν από το Πατριαρχείο και να ανοίξουν και πάλι για τους χριστιανούς οι ναοί αυτοί- σπεύδει να τους μετατρέψει σε ισλαμικά τεμένη, κάτι που θα λειτουργήσει απαγορευτικά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.

Ο άλλος λόγος σχετίζεται με τις συνταγματικά κατοχυρωμένες παραχωρήσεις που σπεύδει να κάνει η Τουρκία προς τους Κούρδους, παραχωρήσεις που θα ισχύσουν και για τις άλλες εθνικές ομάδες, όπως Λαζοί, Τσερκέζοι, Αμπχάζιοι, Γεωργιανοί, αρμενόφωνοι και ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι. Ακριβώς για να περιορίσει τις απώλειες από τις παραχωρήσεις αυτές, αλλά και για να εξισορροπήσει τις αντιδράσεις της συντηρητικής σουνιτικής κοινής γνώμης, ο Ερντογάν παρουσιάζεται ως νέος πορθητής, με τη μετατροπή και πάλι τέτοιων ιστορικών μνημείων σε ισλαμικά τεμένη.

Οσο για το αν μπορούμε να πράξουμε κάτι για να αποτρέψουμε αυτές τις εξελίξεις, έχουμε να πούμε ότι οι δυνατότητες είναι περιορισμένες. Το ποιες είναι αυτές καλό είναι να μελετηθεί σωστά από τους αρμοδίους, αλλά και από τον οργανωμένο ποντιακό χώρο, γιατί ελλοχεύει ο κίνδυνος να πάμε για μαλλί και να βγούμε κουρεμένοι, που λέει κι ο λαός μας.

Να μην ξεχνάμε ότι -υποτίθεται- για να προστατέψουμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, στην ουσία θυσιάσαμε την Κύπρο και τον Ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης, θέτοντας στον προθάλαμο της καταστροφής την ελληνική Θράκη!

του Σάββα Καλεντερίδη
http://www.dimokratianews.gr