Οι ιοί στη μάχη για τη θεραπεία του καρκίνου

Η Ελληνίδα επικεφαλής των ερευνών, γιατρός και καθηγήτρια oγκολογίας, Ευανθία Γαλάνη μιλάει στην «Κ» για τις νέες μεθόδους

Της Ασπασιας Δασκαλοπουλου

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει μεγάλα βήματα στη θεραπεία του καρκίνου και εμπνευσμένοι επιστήμονες, σχεδιάζοντας νέες θεραπείες και ακολουθώντας επαναστατικές προσεγγίσεις, έχουν ήδη καταφέρει να θεραπεύσουν κάποια είδη καρκίνων. Παρ’ όλα αυτά, εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν από την απειλητική αυτή ασθένεια. Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην αντιμετώπισή της, όμως, είναι ότι ο καρκίνος δεν είναι μία, αλλά πολλές διαφορετικές ασθένειες και για να «χτυπηθεί», δεν αρκεί συνήθως μία θεραπεία, αλλά χρειάζεται ένας συνδυασμός μεθόδων.

Σε πειραματικό στάδιο 

Η ιοθεραπεία, μια θεραπευτική μέθοδος που βρίσκεται ακόμα σε πειραματικό στάδιο στον δυτικό κόσμο, χρησιμοποιεί ιούς στρέφοντάς τους εναντίον των καρκινικών κυττάρων.

Οι ιοί, οι ζωντανοί αυτοί οργανισμοί που πολλαπλασιάζονται κατακυριεύοντας και σκοτώνοντας υγιή κύτταρα, σύμφωνα με πρόσφατες δοκιμές σε ανθρώπους, αυξάνουν τις ελπίδες των επιστημόνων για την αποτελεσματική θεραπεία κάποιων μορφών καρκίνου.

Στη Mayo Clinic της Μινεσότα των Ηνωμένων Πολιτειών βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα βασικής και κλινικής έρευνας για την ιοθεραπεία στον κόσμο. Εκεί, η Ελληνίδα γιατρός και καθηγήτρια oγκολογίας Ευανθία Γαλάνη έχει αφιερώσει την καριέρα της στο να φέρει κοντά τη βαθιά κατανόηση των μηχανισμών της καρκινογένεσης με τον σχεδιασμό καινοτόμων θεραπειών. Ενα από τα όπλα της, από το 1994, είναι οι ιοί, τους οποίους τροποποιεί και στρέφει εναντίον των καρκινικών κυττάρων.

Από την Καρδίτσα 

Η Γαλάνη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καρδίτσα, σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα και ειδικεύτηκε στην αιματολογία-ογκολογία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα είναι διευθύντρια του τμήματος Μοριακής Ιατρικής και επικεφαλής του προγράμματος Γενετικής Θεραπείας και Ιοθεραπείας του Κέντρου για τον Καρκίνο της Mayo Clinic, καθώς και σύμβουλος του Οργανισμού Τροφίμων και Φαρμάκων των Ηνωμένων Πολιτειών (FDA) σε θέματα καινοτόμων θεραπευτικών μεθόδων.

Το ανοσοποιητικό σύστημα «ξυπνά» με την ιοθεραπεία 

– Πώς γεννήθηκε η ιδέα να χρησιμοποιηθούν ιοί στη θεραπεία του καρκίνου;
– Η ιδέα στηρίζεται κατά κύριο λόγο στη γνώση του τρόπου με τον οποίο δρουν οι ιοί. Οταν ένας ιός προσβάλλει ένα κύτταρο, χρησιμοποιεί τους κυτταρικούς μηχανισμούς για να αναπαραχθεί και τελικά συνήθως σκοτώνει το κύτταρο. Κατά τον ίδιο τρόπο τροποποιημένοι ιοί μπορούν να εξουδετερώσουν αποτελεσματικά τα καρκινικά κύτταρα.
Η χρήση των ιών στη θεραπεία του καρκίνου ενθαρρύνθηκε σημαντικά από μαρτυρίες που ανέφεραν ότι φυσιολογικές λοιμώξεις από ιούς οδήγησαν σε εξάλειψη καρκινικών όγκων. Για παράδειγμα, κατά τη δεκαετία του ’70 αναφέρθηκαν στην Αφρική περιπτώσεις παιδιών με λευχαιμία ή λέμφωμα που προσβλήθηκαν φυσιολογικά από τον ιό της ιλαράς και θεραπεύθηκαν από τον καρκίνο.

– Πότε ξεκίνησαν οι προσπάθειες σχεδιασμού ιοθεραπειών;
– Αρχίζοντας από τη δεκαετία του ’50 κάποιοι γιατροί άρχισαν να χορηγούν στελέχη ιών, συχνά αδιευκρίνιστης προέλευσης, σε ασθενείς με καρκίνο, οι οποίοι είχαν εξαντλήσει κάθε άλλη θεραπευτική επιλογή. Για παράδειγμα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, στην Ιαπωνία, δοκίμασαν να χρησιμοποιήσουν στελέχη του ιού της παρωτίτιδας στη θεραπεία διαφόρων ειδών καρκίνου, αναφέροντας θετικά αποτελέσματα. Επειδή όμως αυτά τα πρώτα στελέχη ιών δεν χορηγούνται σε καθαρή μορφή, και λόγω άλλων μειονεκτημάτων στον σχεδιασμό αυτών των ερευνών, οι δοκιμές δεν κατάφεραν να πείσουν για την αποτελεσματικότητά τους. Σήμερα, μόνο στην Κίνα έχει δοθεί έγκριση για κλινική χρήση ιοθεραπειών.

– Τι γίνεται διαφορετικά σήμερα σε σχέση με 50 χρόνια πριν;
– Σήμερα είμαστε σε θέση να τροποποιούμε γενετικά τους ιούς ώστε αυτοί να στοχεύουν εκλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα και να τα καταστρέφουν, επηρεάζοντας ελάχιστα τους υγιείς ιστούς. Επιπλέον, η διαδικασία και μεθοδολογία παραγωγής κλινικών παρασκευασμάτων ιοθεραπείας εξελίσσεται με πολύ γρήγορους ρυθμούς.

– Δεν υπάρχει κίνδυνος οι ασθενείς να νοσήσουν από τον ιό;
– Θα σας δώσω ένα παράδειγμα από τον τροποποιημένο ιό της ιλαράς που πρώτη η ομάδα μας δοκίμασε σε ανθρώπους. Ενώ πράγματι το μη τροποποιημένο ή άγριο στέλεχος του ιού μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη γενικευμένη ασθένεια, με σοβαρές επιπλοκές, στην τροποποιημένη εκδοχή που χρησιμοποιήσαμε, καταφέραμε να κάνουμε τον ιό να παρακάμψει τα υγιή κύτταρα και να «χτυπήσει» μόνο τα καρκινικά. Στην ουσία κρατάμε τα χαρακτηριστικά που μας ενδιαφέρουν, όπως τις καταστροφικές ιδιότητες του ιού, αλλά τα στοχεύουμε αποκλειστικά στα καρκινικά κύτταρα.

– Δηλαδή δεν έχει παρατηρηθεί καμία προσβολή από τον ιό;
– Σε κλινικές δοκιμές ιοθεραπείας ανά τον κόσμο, έχουν χορηγηθεί ιοί σε χιλιάδες ασθενείς με καρκίνο, χωρίς να αναπτυχθούν οι ασθένειες που θα προκαλούσαν τα άγρια στελέχη αυτών των ιών. Είναι πιθανό οι ασθενείς, για ένα μικρό διάστημα μετά τη χορήγηση του ιού, να έχουν κάποιες παρενέργειες, όπως πυρετό ή πόνο στους μυς, παρ’ όλα αυτά, η ανεκτικότητα αυτής της θεραπείας είναι καλύτερη και οι παρενέργειες πολύ λιγότερες σε σύγκριση με κάθε είδος χημειοθεραπείας. Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάμε είναι ότι οι ιοί που χρησιμοποιούμε στην ιοθεραπεία δεν είναι ίδιοι με εκείνους που συναντάμε στη φύση, αλλά εξειδικευμένοι για τα καρκινικά κύτταρα.

Προστατευτικός μηχανισμός 

Επιπρόσθετα, τα υγιή κύτταρα έχουν ανεπτυγμένους προστατευτικούς μηχανισμούς απέναντι στους ιούς. Μόλις δηλαδή ο ιός εισβάλει σε ένα υγιές κύτταρο, το κύτταρο αυτό έχει την ικανότητα να αυτοκτονεί, να οδηγείται δηλαδή σε απόπτωση. Με τον θάνατο του κυττάρου ο ιός δεν έχει τη δυνατότητα να αναπαραχθεί και να βλάψει άλλα κύτταρα του οργάνου. Ενας δεύτερος προστατευτικός μηχανισμός των υγιών κυττάρων είναι η διακοπή της παραγωγής πρωτεϊνών σε αυτά, με αποτέλεσμα και πάλι να μην μπορεί ο ιός να αναπαραχθεί. Τα καρκινικά κύτταρα, αντιθέτως, είναι περισσότερο ευάλωτα στους ιούς, διότι δεν έχουν καλά ή καθόλου ανεπτυγμένους τους παραπάνω μηχανισμούς.

– Τι αποτελέσματα έχετε δει από τις κλινικές σας δοκιμές με τον τροποποιημένο ιό της ιλαράς;
– Δοκιμές σε ασθενείς με καρκίνο των ωοθηκών και του εγκεφάλου, αλλά και σε ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα, δείχνουν ότι έχουμε στα χέρια μας μια πολλά υποσχόμενη θεραπευτική μέθοδο.
Για παράδειγμα, στον καρκίνο των ωοθηκών, ασθενείς οι οποίες υποτροπίασαν μετά την εγχείρηση και πολλαπλά σχήματα χημειοθεραπείας, κατάφεραν με την ιοθεραπεία να επιβιώσουν κατά μέσο όρο 26 μήνες. Χωρίς αυτή τη θεραπεία οι γυναίκες θα κατέληγαν μέσα σε έξι έως το πολύ δώδεκα μήνες. Η παράταση ζωής σε συνδυασμό με μια θεραπεία χαμηλής τοξικότητας μας δίνει πολλές ελπίδες.

Ευχάριστη έκπληξη 

Οι κλινικές δοκιμές με τον ιό της ιλαράς, και άλλους ιούς που στοχεύουν σε καρκινικούς όγκους, μας επιφύλασσαν και μια ακόμα ευχάριστη έκπληξη. Πρόσφατα, παρατηρήσαμε ότι η ιοθεραπεία «ξύπνησε» το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνοντάς το να αναγνωρίσει ξανά τα καρκινικά κύτταρα ως ξένα. Με αυτόν τον τρόπο ο ίδιος ο οργανισμός ανέλαβε να πολεμήσει μόνος του τον καρκίνο. Το πώς όμως ο ιός καταφέρνει να προκαλέσει μια τέτοια αντίδραση, είναι κάτι που διερευνούμε τώρα στο εργαστήριο και στις κλινικές μας έρευνες.

– Πώς χορηγείτε τους ιούς στους ασθενείς;
– Οι τρόποι χορήγησης είναι πολλοί και εξαρτώνται από τον ιό αλλά και από το είδος του καρκίνου. Για παράδειγμα, σε καρκίνους των ωοθηκών ή του εγκεφάλου, οι οποίοι συνήθως υποτροπιάζουν τοπικά, η χορήγηση γίνεται απευθείας στην περιοχή των καρκινικών όγκων.
Παρ’ όλα αυτά, στις περισσότερες περιπτώσεις καρκίνων, η υποτροπή της ασθένειας επηρεάζει ολόκληρο το σώμα, με την εμφάνιση μεταστάσεων. Εχουμε λοιπόν αναπτύξει μεθόδους που μας επιτρέπουν να χορηγούμε τους ιούς ενδοφλέβια, μέσω του αίματος. Το μεγαλύτερο όμως εμπόδιο σε μια τέτοια προσπάθεια το βάζει το ίδιο το ανοσοποιητικό μας σύστημα, το οποίο αναγνωρίζει τους ιούς και τους καταστρέφει.

– Πόσα χρόνια πιστεύετε ότι θα χρειαστεί να περάσουν μέχρι να εγκριθεί κάποιο σκεύασμα ιοθεραπείας στον Δυτικό κόσμο;
– Στην ιοθεραπεία έχουμε να κάνουμε με ζωντανούς οργανισμούς που αναπαράγονται, με αποτέλεσμα να αυξάνονται κατά πολύ οι νομοθετικοί περιορισμοί και η περιπλοκότητα των δοκιμών σε ανθρώπους. Εντούτοις, πιστεύουμε ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα μέσα στο 2014 να εγκριθεί στις ΗΠΑ το πρώτο κλινικό φάρμακο ιοθεραπείας για ασθενείς με μελάνωμα.

http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathciv_1_19/01/2014_536406