ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ : ΚΑΘΕ ΑΙΩΝΑ ΚΙ ΕΝΑΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΕΙΣΜΟΣ

Το φρικώδες ξημέρωμα 

της 4ης Φεβρουαρίου 1867 

 

«Ενθυμού ω διαβάτα 
Τρομεράν σεισμού φοβέραν 
Πρόσεχε μη λησμονήσης 
Την φρικώδη εκείνην ημέρα 
Του Ιανουαρίου τας 23 
Που τότε κατεστράφη 
Η ατυχής πατρίς 1867»

Καταστροφές στην περιοχή του Ληξουρίου, όπως αποτυπώθηκαν σε λιθογραφία μετά τους σεισμούς.

Δεξιά η εντοιχισμένη πλάκα σε σπίτι στο Ληξούρι για τον σεισμό.

Γράφει ο Τ. Κατσιμάρδος

Το στιχούργημα αποτυπώνεται σ΄ εντοιχισμένη επιγραφή, που σώζεται μέχρι σήμερα στην πλατεία Μηνιατών στο Ληξούρι. Θυμίζει τον πιο τρομερό, ίσως , σεισμό, που έπληξε την Κεφαλονιά στις 4 Φεβρουαρίου (23 Ιανουαρίου με το παλιό ημερολόγιο) 1867. Πρόκειται για τον πιο ισχυρό σεισμό, μεγαλύτερο ακόμη κι από κείνον του 1953. Περισσότερο καταστρεπτικό κι από παλιότερο, που ισοπέδωσε τη βενετοκρατούμενη τότε περιοχή, έναν ακριβώς αιώνα νωρίτερα αφήνοντας πίσω του 250 νεκρούς (Ιούλιος 1767).

Οι τρεις σεισμοί, που τους χωρίζουν τρεις διαφορετικοί αιώνες, έχουν σημαδέψει τη συλλογική μνήμη των κατοίκων του νησιού και την ιστορική διαδρομή του. Οι μνήμες του 1953 «ζωντάνεψαν» αυτές τις μέρες με τη δραματική κατάσταση που προκάλεσαν οι νέοι σεισμοί. Τότε είχαν «ζωντανέψει» οι μαύρες μέρες του 1867.

Μαρτυρία

Λιθογραφία της εποχής με ερειπωμένα σπίτια από τον σεισμό της 4ης Φεβρουαρίου 1867.

Στα τυπικά χρονικά, που έχουν καταρτίσει οι σεισμολόγοι, το μέγεθος του σεισμού το 1867 εκτιμάται στους 7,2-7,3 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ. Οι μεγαλύτερες εντάσεις, σύμφωνα με τους ειδικούς, που βασίζονται σ' ευρήματα, μαρτυρίες της εποχής και μεταγενέστερες περιγραφές, παρατηρήθηκαν στη χερσόνησο της Παλικής, όπου βρίσκεται και το Ληξούρι (2 μόνο σπίτια δεν καταστράφηκαν). Ολοκληρωτική καταστροφή επήλθε στα χωριά Κατωή, Ανωή, Νισοχώρι, Θυννιός, Δελλαπορτάτα, Κουραλάτα, Μεταξάτα, Καλιγάτα, Αγία Θέκλα, Σχοινιά, Ποριοράτα και Βαρόσκες. Τουλάχιστον 224 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 2.612 σπίτια κατέρρευσαν.

Παρατηρήθηκαν φαινόμενα ρευστοποίησης του εδάφους, διαρρήξεις στο έδαφος, βραχοπτώσεις και μικρό θαλάσσιο κύμα βαρύτητας. Μικρότερες καταστροφές προκλήθηκαν στη Λευκάδα και την Ιθάκη. Κλασική πηγή για τον σεισμό αποτελούν τα «Κεφαλληνιακά Σύμμεικτα» του σημαντικού ιστοριοδίφη Ηλία Τσιτσέλη (1850-1927). Ο Κεφαλονίτης «δημοσιογράφος και λαογράφος», όπως αυτοαποκαλείται, συγκέντρωσε και απέδωσε λακωνικά αρκετές πρωτογενείς πηγές, με διαφωτιστικά στοιχεία. Επισημαίνει ότι είχαν προηγηθεί πολλοί προσεισμοί κατά την προηγούμενη χρονιά, «σφοδροτάτη τρικυμία, που έμεινε παροιμιώδης» κι άλλα περίεργα φαινόμενα. Ανάμεσά τους και «ρηχίες», δηλαδή απόσυρση της θάλασσας, που επαναλήφθηκαν και μετά τους σεισμούς.

Η χειρόγραφη μαρτυρία του μοναχού σε σελίδα Ευαγγελίου για τον σεισμό του 1867.

Η πρώτη κύρια δόνηση ήταν οριζόντια (παλματίας), ενώ η δεύτερη με κατακόρυφη ταλάντωση (βρασματίας) και η τρίτη δινοειδής, όπως ονομαζόταν τότε η δόνηση που προκαλεί περιστροφή κτιρίων και κατασκευών. Ο σεισμός έγινε αισθητός σε μια εκτεταμένη περιοχή που εκτεινόταν από το Δυρράχιο ως τη νότια Πελοπόννησο και από τον Παγασητικό κόλπο ως το Οτράντο της Ιταλίας.

Στο Ληξούρι και τη γύρω περιοχή εκτιμάται ότι η ένταση ήταν 10 βαθμοί της δωδεκαβάθμιας κλίμακας. Ολοι σχεδόν οι κάτοικοι της Παλικής αναγκάστηκαν να διαμένουν μακριά από τα σπίτια τους κάτω από το δριμύ ψύχος και τις συνεχείς βροχές μέχρι να σταματήσουν οι μετασεισμοί (τέλη Απριλίου).

Σύμφωνα με μια πρώτη «έκθεση» στην εφημερίδα «Αιών», με ημερομηνία 25 Ιανουαρίου, ο «φρικώδης σεισμός ανέσυρε το έδαφος δια τρομερωτάτων δονήσεων. Οι άνθρωποι κοιμώμενοι ησύχως έντρομοι δε γενόμενοι εις την φρικώδη ταραχήν, εξήλθον των οικιών ημίγυμνοι Απαντες οι κάτοικοι είναι κυριευμένοι υπό πανικού φόβου, όστις αυξάνει τοσούτω μάλλον καθόσον την πρώτη μεγάλη δόνησιν παρακολουθούσι άλλαι καταρρίπτουσιν βαθμηδόν τας ετοιμορρόπους οικίας Αι πόλεις παριστάνουσι το πλέον σπαραξικάρδιον θέαμα. Ερημοι και κατερειπωμένοι».

Η βοήθεια, που έφθασε τρεις μέρες μετά την καταστροφή, μαζί με την «παρηγορητική» επίσκεψη του βασιλιά Γεωργίου Α', ήταν περιορισμένη.

Αυτοί που έσπευσαν αμέσως ήταν οι Κερκυραίοι (περιγράφονται συγκινητικές εκδηλώσεις αλληλεγγύης όλη την ευρύτερη περίοδο), όπως και ξένα παραπλέοντα πλοία. Καθώς η τραγωδία εξελίσσεται ένα κύμα συμπαράστασης (υλικής και ηθικής) θ΄ αγκαλιάσει το νησί. Οι πληγές επουλώθηκαν αργά και βασανιστικά.

ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

Σε μια σελίδα Ευαγγελίου στο χωριό Ρίφι ένας μοναχός άφησε τη μαρτυρία του για τον σεισμό του 1867: «Οταν άρχισε να φέγγει ολίγο η ανατολή έκαμε μεγάλο σεισμό κατά χριστιανόνε έτσι οπού στα χωριά μάλιστα της Ανώης δεν έμεινε πέτρα πάνω στην άλλη πέτρα ακόμη και τα μεσοχώρια Σε όλη την Παλική χώρα και χωριά όλες (οι εκκλησίες) χάλασαν εκ θεμελίων Δεν γνώριζαν οι άνθρωποι ως καθώς έγινε ο τόπος τα σύνορα του κήπου και της εκκλησίας» Η ανορθόγραφη μαρτυρία έχει διασωθεί και κοσμούσε πέρυσι την αφίσα για τη λιτανεία που γίνεται κάθε χρόνο στη μαύρη επέτειο.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ

Μία από τις πρώτες έγκυρες περιγραφές που είδε το φως στον αθηναϊκό Τύπο ανήκει στον βουλευτή Α. Αννινο, που έζησε τον σεισμό: «Αι οικίαι πάσαι του Αργοστολίου σχεδόν άνευ εξαιρέσεως διερράγησαν (ουδείς) τολμά να εισέλθη εις αυτάς Η καταστροφή (στο Ληξούρι) υπήρξε μεγαλυτέρα, διότι και τα οικήματα ήσαν παλαιότερα. Η πόλις είναι σήμερον σωρός ερειπίων Οι κάτοικοι ήγειραν παραπήγματα, όπου εύρον καταφύγιον, άλλοι δε εις τα πλοία. Εν γένει το θέαμα είναι φρικώδες ? Και άλλοτε ιδίως προ εκατόν ετών και το 1833 εγένοντο σεισμοί, αλλά ούτε σύγκρισιν έχοντες προς τους σημερινούς».

ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ

Χάθηκαν τα ίχνη δρόμων και σπιτιών

«1867, Ιανουαρίου 23, ημέρα Δευτέρα, ώρα 6 π.μ. (έτους νέου, 4 Φεβρουαρίου). Ο καταστρεπτικώτατος σεισμός της νήσου, διαρκέσας 25'' ? 30''... Οι σφοδρώτατοι τιναγμοί ήσαν τρεις, επαλλήλως συμβάντες... Αλλά και έτεροι δύο σεισμοί, εκτός των ακαταπαύστων βοών, βρόμων (τριγμών) και μηκυθμών (βρόντων) του εδάφους, συνέβησαν την αυτήν ημέραν ισχυρότατοι: ο μεν τη 7 και 15 , ο δε τη 11η π.μ. Εκτοτε δε οι σεισμοί, ασθενέστεροι , εξηκολούθησαν μέχρι τέλους Απριλίου...

Παρά τω χωρίων Δελλαπορτάτα, 100 μέτρα άνω της θαλάσσης, από τινος ρήγματος ανηνέχθη ιλύς κυανίζουσα... Πολλά και παράδοξα ήσαν τα μηχανικά του σεισμού τούτου αποτελέσματα. Εις τίνα χωρία σκεύη οικιών ευρέθησαν μακράν. Εν Αγία Θέκλη κανοδόχοι και στέγαι οικιών μετεκινήθησαν...

Πλείστα εζημιώθη η Παλική, διότι ολόκληρα χωρία ανετράπησαν εκ θεμελίων, οι κάτοικοι δε απώλεσαν τα ίχνη των οικιών και των δρόμων. Λυπηροτάτη η θέα του Ληξουρίου, κατηρειπιωμένου και ερήμου, διότι οι κάτοικοι, ως εν Αργοστολίω και εν ταις κώμαις (τα χωριά) κατέφυγον οι μεν των παραλίων εις πλοία, οι δε άλλοι εις προχείρους σκηνάς ή υπό τα δένδρα, εν μέσω δριμυτάτου ψύχους και ημερών βροχερωτάτων, των πάντων στερούμενοι, διότι οι κλίβανοι (φούρνοι) κατέπεσαν και τα παντοπωλεία και κρεωπωλεία ηρειπιώθησαν και τα εν αυτοίς ερρίφθησαν φύρδην ? μίγδην επί των οδών...

Απελπισία τελεία κατέλαβε τους πάντας... Εδέοντο (προσεύχονταν) οι άνθρωποι περιμένοντες καταποντισμόν, διότι συν τοις άλλοις παντοίαι διαδόσεις περί επικειμένων μειζόνων καταστροφών και φήμαι των προληπτικών και των οιωνοσκόπων ενέβαλον εις τρόμον τους ατυχείς κατοίκους... Αι ζημίαι υπολογίζονται εις 15.500.000 δρχ. Κατά τους πιθανωτέρους δε υπολογισμούς περί τας 3.000 οικίαι εβλάβησαν, ισάριθμοι σχεδόν εκρημνίσθησαν...

Πλην των απειραρίθμων τραυματιών 224 άνθρωποι εύρον οικτρόν θάνατον υπό τα ερείπια, ισάριθμοι δε περίπου οι μείνατες ακρωτηριασμένοι φρικωδώς...» (Πηγή: Η. Τσιτσέλης, «Κεφαλληνιακά σύμμεικτα», τόμος 2, σελ. 356) .

Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63960569