Τα φιλολογικά σαλόνια-κάποτε

Αναφορά σε δύο -των Κατακουζηνών και των Αυγέρη-Αλεξίου- εις μνήμην...

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ

 

«Δες το κατάντημα αυτής της πόλης, αυτής της χώρας: τα περισσότερα πνευματικά και καλλιτεχνικά στέκια έχουν γίνει τράπεζες!» έλεγε σ' έναν περίπατό μας, σε Πανεπιστημίου και Σταδίου, ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου (και μετέφερα σε κείμενο για τα είκοσι χρόνια από το θάνατό του). 

Αριστερά: Αγγελος και Λητώ Κατακουζηνού, με φόντο ένα τμήμα του αρχαίου θεάτρου Επιδαύρου. Δεξιά: Μάρκος Αυγέρης - Ελλη Αλεξίου  

Στα εν λόγω στέκια, όπως είναι γνωστό, συναντιόντουσαν άνθρωποι της τέχνης, συζητούσαν, χαριεντίζονταν, ενώ κάποιοι έγραφαν τα κείμενα που δημοσίευαν σ' εφημερίδες και περιοδικά - είτε επειδή εκεί δεν υπήρχαν γραφεία γι' αυτούς είτε επειδή οι προαναφερόμενοι χώροι τους ενέπνεαν. 

Για τα στέκια εκείνα -καφενεία και σαλόνια-έχουν γράψει βιβλία ο Γιάννης Παπακώστας («Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία της Αθήνας»), ο Γιάννης Καιροφύ-λας («Η Αθήνα και οι Αθηναίοι»), ο Αχιλλέας Χατζόπουλος («Τα καφενεία του ελληνισμού») κ.ά. Βιβλία που αφορούν ένα παρελθόν που έχει εκλείψει, στην ηλεκτρονική και μοναξιάρικη εποχή μας. 

Οι Κατακουζηνοί 

Θ' αναφερθώ σε δύο κάπως πιο πρόσφατα σαλόνια - που κι αυτά έχουν εκλείψει: του Αγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού και των Μάρκου Αυγέρη και Ελλης Αλεξίου. Αφορμή, το βιβλίο της Λητώς Κατακουζηνού «Αγγελος Κατακουζηνός - Ο Βαλής μου», που ξαναβγήκε (εκδ. «Μικρή Αρκτος»), συμπληρωμένο με νέο υλικό και ανέκδοτες φωτογραφίες. 

Νευρολόγος-ψυχίατρος διεθνούς εμβέλειας, γεννημένος το 1902 στη Λέσβο, με σπουδές σε Σμύρνη, Αθήνα και Παρίσι ο Αγγελος. Γεννημένη το 1909 στον Πειραιά από ευκατάστατη οικογένεια η Λητώ. Γνωρίστηκαν το 1932, παντρεύτηκαν το 1934 και δέσποσαν στην αθηναϊκή κοινωνική και πολιτιστική ζωή πάνω από σαράντα χρόνια. Ο Αγγελος πέθανε το 1982 (στα 80 του), η Λητώ το 1997 (στα 88 της). 

Το σπιτικό τους στο κέντρο της Αθήνας -αρχικά στην οδό Πινδάρου και στη συνέχεια στη λεωφόρο Αμαλίας (με θέα τη Βουλή και τον Εθνικό Κήπο) έγινε φιλόξενος πόλος έλξης της αθηναϊκής κοσμικής και πνευματικής Αθήνας. Εκεί οι εκθέσεις έργων (για πρώτη φορά Θεόφιλος) και κυρίως οι συνάξεις των επιφανέστερων λογίων και καλλιτεχνών της εποχής -της περίφημης γενιάς του '30- και όχι μόνο: Σεφέρης, Ελύτης, Εμπειρίκος, Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Βενέζης, Τερζάκης, Δημαράς, Νικολάου, Κατσίμπαλης, Καραντώνης, Τσαρούχης, Βασιλείου, Απάρτης, Παπανούτσος, Χάρης, Θεοτοκάς, Παναγιωτόπουλος, Νικολάου, Καλλιγάς, Πικιώνης κ.ά. Κι από ξένους: Σαγκάλ, Φόκνερ, Καμί, Κοέν. 

Η εντύπωση ότι οι παρέες αυτές ήταν κυρίως από τη λεγόμενη συντηρητική πνευματική ελίτ είναι, αν κρίνουμε από το βιβλίο της Λητώς, λαθεμένη. Γιατί στις συμπάθειές της αναφέρονται και οι: Βάρναλης, Ρίτσος, Μερκούρη, Καρούσος, Καββαδίας, Χειμωνάς, Σαμαράκης, Καμπανέλλης, Βασιλικός, Κουμανταρέας. Παράλληλα, το ζευγάρι δεν έμεινε ασυγκίνητο και αμέτοχο στα δεινά του τόπου (όχι πάντως όπως οι άνθρωποι της Αριστεράς): δικτατορία Μεταξά, Κατοχή, Εμφύλιος, χούντα. 

Στον «Βαλή» (χαϊδευτικό του Αγγελου), που δεν είναι το μόνο βιβλίο της Λητώς (προηγήθηκαν άλλα πέντε), καταγράφονται πτυχές μιας ολόκληρης εποχής, ενώ διάχυτη είναι η έμφαση του ισχυρού ερωτικού δεσμού του ζευγαριού, που δεν απέκτησε παιδιά. Φεύγοντας από τη ζωή η Λητώ φρόντισε το επιβλητικό διαμέρισμα της λεωφόρου Αμαλίας να μεταβληθεί σε σπίτι-μουσείο, που φροντίζει ίδρυμα που φέρει το όνομα του ζευγαριού. 

Πρόσφατα έγινε μια σημαντική έκθεση με την παρουσίαση της συλλογής τους με έργα τέχνης -Ελλήνων και ξένων δημιουργών- καθώς και φωτογραφικού αρχείου με προσωπικότητες που πέρασαν από εκεί. 

Αυγέρης-Αλεξίου 

Στον αντίποδα, θα μπορούσε να ειπωθεί, του φιλολογικού σαλονιού των Κατακουζηνών, υπήρξε το φιλολογικό σαλόνι του Μάρκου Αυγέρη (1883-1973) και της Ελλης Αλεξίου (1894-1988), στην οδό Αλωπεκής, στο Κολωνάκι (μετά το θάνατο της Γαλάτειας Καζαντζάκη, αδελφής της Αλεξίου και συζύγου του Αυγέρη). Βραχύβιο βέβαια, αφού κράτησε μόνο κάποια χρόνια της δεκαετίας του '60, αλλά τακτικό - κάθε Πέμπτη απόβραδο. Εκεί οι συμμετέχοντες ανήκαν στο χώρο της αριστερής διανόησης - τότε που η Αριστερά εμφανιζόταν ενωμένη, με την ΕΔΑ κοινοβουλευτικό εκπρόσωπό της. 

Εκεί: Ο Κώστας Βάρναλης και η σύζυγός του Δώρα Μοάτσου, οι Βασίλης Ρώτας και Βούλα Διαμιανάκου, Ζήσης και Τίτη Σκάρου, Γιάννης και Ρόζα Ιμβριώτη, Νίκος Παπάς και Ρίτα Μπούμη-Παπά, Διδώ και Κώστας Σωτηρίου, Λιλίκα Νάκου, Μέλπω Αξιώτη, Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, Στρατής Δούκας, Δημήτρης Φωτιάδης, Βασίλης Μοσκόβης, Ευγενία Ζήκου κ.ά. Και να συζητούν πάνω σε πνευματικά και πολιτικά θέματα, στα οποία βέβαια κυριαρχούσε το κομμουνιστικό όραμα. 

Με τη δικτατορία σκόρπισε η παρέα, κάποιοι άρχισαν να φεύγουν απ' τη ζωή - και μαζί τους μια ολόκληρη εποχή. Με τα μνημονευόμενα φιλολογικά σαλόνια να είναι τα τελευταία. Ετσι κι αλλιώς, έχουμε περάσει σε άλλους καιρούς...

ghionis@enet.gr

http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=285281