Οικογενειακά έθιμα της Τυρινής

Οικογενειακά έθιμα της Τυρινής

Η ευωχία πριν από τη Μεγάλη Νηστεία: αναζωογόνηση και ενίσχυση των ανθρώπινων δεσμών

Τα έθιμα της αποκριάς, της μεγάλης ανοιξιάτικης γιορτής που κρατάει ουσιαστικά τρεις βδομάδες, έχουν πολλές προεκτάσεις. Δεν είναι μόνο ο ανανεωτικός, γονιμικός και θρησκευτικός χαρακτήρας τους. Έχουν και έναν βαθύτατα κοινωνικό χαρακτήρα. Η από κοινού διασκέδαση, η συμμετοχή σε συλλογικές εκδηλώσεις, ενισχύουν τη συνοχή των ανθρώπινων δεσμών. Το κύριο χαρακτηριστικό της γιορτής είναι η δημιουργία της ψυχολογικής εκείνης κατάστασης που, στους κοινωνιολόγους και τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους, είναι γνωστή ως Communitas, με την αντιστροφή των κοινωνικών ρόλων των δύο φύλων, της ηλικίας, της κοινωνικής τάξης και ιεραρχίας. Αυτό άλλωστε σηματοδοτούν, πέραν των άλλων, και οι μεταμφιέσεις.

Ιδιαίτερα τα έθιμα της τελευταίας Αποκριάς, της Τυρινής, έχουν και ένα σημαντικό κοινωνικό/οικογενειακό χαρακτήρα. Παλαιότερα περισσότερο, αλλά ακόμα και σήμερα, σε πολλές περιοχές της ελληνικής υπαίθρου, η τελευταία μεγάλη Αποκριά δίνει την ευκαιρία να αναζωογονηθούν και να ενισχυθούν οι οικογενειακοί και γενικότερα οι συγγενικοί δεσμοί, να εκφραστεί ο σεβασμός των νεοτέρων προς τους ηλικιωμένους, ιδιαίτερα των νυφάδων προς τα πεθερικά, να σμίξουν απομακρυσμένοι συγγενείς και να περάσουν ευχάριστα λίγο πριν από τη μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής.

Οικογενειακό πανηγύρι

Πανελλήνιο ήταν και είναι το έθιμο της τελευταίας Κυριακής των Αποκριών, της Τυρινής (επειδή παραδοσιακά δεν επιτρεπόταν η κατανάλωση κρέατος αλλά μόνο τυριού, γάλακτος, ζυμαρικών και των παραγώγων τους), να συγκεντρώνονται οι συγγενείς σε συγγενικό σπίτι, να τρώνε και να διασκεδάζουν όλοι μαζί, συνήθως το βράδυ της Τυρινής, αν και παλιότερα συνηθιζόταν και τις προηγούμενες Κυριακές, την Κρεατινή αλλά και την αμέσως προηγούμενη. Όμως η αστική ανάπτυξη περιόρισε το έθιμο στην τελευταία ημέρα των Αποκριών. Η χαλάρωση των οικογενειακών και συγγενικών σχέσεων επηρέασε αρνητικά και αυτά τα έθιμα.

Συνήθως, η συγκέντρωση γινόταν στο σπίτι των πιο ηλικιωμένων, που δεν ήταν εύκολο να μετακινηθούν, δηλαδή των γονιών/πεθερικών. Αν είχαν αποβιώσει, η συγκέντρωση γινόταν εκ περιτροπής σε συγγενικά σπίτια. Μαζεύονταν μέχρι και δέκα οικογένειες, δηλαδή παντρεμένα παιδιά με τις οικογένειας τους, και «αποκρεύανε» -έτρωγαν, τραγουδούσαν, μεταμφιέζονταν, χόρευαν ως το ξημέρωμα.

Έφερναν  μαζί τους τα φαγώσιμα που είχαν περισσέψει από το μεσημέρι και επίσης φρούτα, γλυκά, πίτες, αυγά. Η συγκέντρωση ήταν σχεδόν υποχρεωτική, έρχονταν ακόμα και παιδιά παντρεμένα σε γειτονικό χωριό. Το θεωρούσαν «γρουσουζιά» να μη βρεθούν στο οικογενειακό πανηγύρι.

Το κατ' εξοχήν φαγητό της τελευταίας Αποκριάς είναι τα μακαρόνια ή «μακαρούνες». Παλαιότερα τα μακαρόνια έπρεπε οπωσδήποτε να είναι σπιτικά, τα έφτιαχναν οι νοικοκυρές με μεγάλη τέχνη και δεξιότητα. Αν και ο  κανόνας ήταν τα φαγητά να τα φέρνουν από τα σπίτια, σε ορισμένα μέρη τη μακαρονάδα την έφτιαχνε απαραιτήτως η γιαγιά με δικά της έξοδα.

Πριν αρχίσει το φαγητό, ή και κατόπιν, οι συγγενείς ζητούσαν συγχώρεση από τους πιο ηλικιωμένους κι αλληλο συγχωρούνταν ώστε να αρχίσουν τη Σαρακοστή με καθαρή καρδιά και ήσυχη συνείδηση. Επομένως, η συνάντηση αυτή των συγγενών -αλλά και των φίλων και γειτόνων, που δεν έλειπαν από τη συγκέντρωση- απέβλεπε στην αμοιβαία αποδοχή και στην ανανέωση των συγγενικών και φιλικών δεσμών.

Το γλέντι γινόταν με επίκεντρο το «τραπέζι». Το γέμιζαν με όλα τα αγαθά και, πριν αρχίσει το φαγητό, οι πιο ηλικιωμένοι το σήκωναν με τα χέρια τους και έλεγαν ευχές, π.χ. «άξια η τάβλα μας, άξια και τιμημένη» κ.ά. Δεν έπρεπε να ξεστρωθεί μέχρι την άλλη μέρα. Όλη τη νύχτα έτρωγαν σ' αυτό και διασκέδαζαν. Στη Μήλο λένε πως το τραπέζι πρέπει να μείνει όλη τη νύχτα στρωμένο, για να «πάει να φάει το στοιχειό του σπιτιού».

Ανάμεσα στα αποκριάτικα τραγούδια τους, ήταν και το γνωστό «πώς το τρίβουν το πιπέρι / του διαβόλου οι καλόγεροι», τραγούδι με έντονο σεξουαλικό και γονιμικό συμβολισμό, και στο χορό τους θεωρούνταν καλό να συμμετέχουν και οι ηλικιωμένοι -στην Καρωτή του Διδυμοτείχου π.χ. πιστεύουν πως «είναι καλό» να χορέψουν και να φωνάξουν οι γέροι κι οι γριές «για να γεννούν τα μπαμπάκια».

Έλεγαν αστεία, ανέκδοτα, ιστορίες και τραγούδια ακόμα αισχρά —«το καλεί η ημέρα», λένε-, συνήθεια με έντονο διονυσιακό χαρακτήρα και συμβολισμό, όπως οι περισσότερες αποκριάτικες εκδηλώσεις άλλωστε.  

Έκαναν μαντείες για να δουν τους τυχερούς της Σαρακοστής και όλης της χρονιάς. Π.χ. οι ανύπανδρες κοπέλες έπαιρναν ένα μακαρόνι ή ψίχουλα απ' το τραπέζι και τα έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι για να δουν ποιον θα παντρευτούν. Στην Ηλεία οι ανύπανδροι, νέοι και νέες, έπαιρναν ένα αβγό, έβγαιναν και το ξεφλούδιζαν έξω, κοιτάζοντας τα άστρα, κι αν έβλεπαν κάποιο τους να κινείται, πιστεύανε πως θα παντρευτούν μέσα στον χρόνο και μάλιστα προς τη μεριά του αστεριού.

Ευετηρικά έθιμα

Το πιο διασκεδαστικό και πανελλήνια γνωστό έθιμο ήταν του «χάσκα», «χάσκαρη», «χάψαρου»,  «χάψαλου», ένα παιχνίδι με αβγό καθαρισμένο, σπανιότερα ακαθάριστο. Έδεναν το αβγό με μια κλωστή από το ταβάνι και κάποιος το στριφογύριζε. Όποιος το έπιανε με το στόμα ήταν ο τυχερός. Αλλού το αυγό το έδεναν με κλωστή σε ένα μακρύ ξύλο που το κουνούσε ο νοικοκύρης. Αλλού πάλι προσπαθούσαν να το πιάσουν τα παιδιά με το στόμα, γονατιστά  και με δεμένα τα χέρια. Θεωρούσαν καλό να «βουλώσουν» το στόμα τους με αβγό και να το «ξεβουλώσουν» το Πάσχα, πάλι με αβγό. Στην Κοζάνη πιστεύουν ότι το «αντέτι», δηλ. το έθιμο με το αβγό, το κάνουν «για να γίνουν η βρύζα και το στάρι». Αυτό εξηγείται από την αναζωογονητική δύναμη του αβγού ως φορέα ζωής. Σε ορισμένες περιοχές κυλούσαν αβγά πάνω στο τραπέζι και εύχονταν να κυλήσει η Σαρακοστή εύκολα, όπως τα αυγά. Διασκεδαστικό ήταν και ένα έθιμο στην Πυλία της Μεσσηνίας: μέσα σε ένα ανοιχτό δοχείο με γιαούρτι έριχναν ένα νόμισμα που οι συναγωνιζόμενοι έπρεπε να το πιάσουν με τα δόντια. Φυσικά πασαλείβονταν με γιαούρτι, προκαλώντας τη γενική ιλαρότητα. Γενικά τα περισσότερα έθιμα έχουν και ένα ευετηρικό χαρακτήρα, όπως και τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς.

Ένα ιδιαίτερο έθιμο γινόταν στην Κρήτη. Η νοικοκυρά το τυρί που περίσσευε από την Τυρινή το φυλούσε και το έπαιρνε μαζί της στην Ανάσταση, κι όταν ο παπάς έλεγε το «Χριστός Ανέστη» το μοίραζε στους συγγενείς για να μη βγάζουν καλόγερους (δοθιήνες).

Ακόμα, πολλοί μεταμφιέζονταν στο γλέντι της Τυρινής και επισκέπτονταν φιλικά σπίτια. Γινόταν μεγάλη φασαρία με γέλια και αστεία, οι επισκέψεις ανταποδίδονταν κι ύστερα όλοι ξαναγύριζαν στο δικό τους γλέντι για να συνεχίσουν μέχρι τα ξημερώματα.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ /ΤΟΜΟΣ μζ/ ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ - ΧΕΙΜΩΝΑΣ

ΕΠΤΑΗΜΕΡΕΣ-Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ