Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : ΟΙ ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1984

 Η αναμέτρηση που άλλαξε τα πολιτικά δεδομένα

Αν και προεκλογικά συνηθίζεται η αναζήτηση αναλογιών με εκλογικές αναμετρήσεις του παρελθόντος, δεν είναι βέβαιο ότι η εύρεσή τους συμβάλλει πάντα στην πληρέστερη κατανόηση του παρόντος. Πολύ περισσότερο όταν συγκρίσεις γίνονται με εκλογές που χωρίζουν δεκαετίες και μερικές φορές ριζικά διαφορετικές συνθήκες.

 

Ο αρχηγός της ΝΔ Ευ. Αβέρωφ «έπαιζε» τα ρέστα του στις ευρωεκλογές της 17ης Ιουνίου 1984. Εχασε, αν και το κόμμα του σημείωσε άνοδο (στη φωτογραφία η τελευταία προεκλογική συγκέντρωση της ΝΔ στο Σύνταγμα)

 

Παρ' όλα αυτά, οι ευρωεκλογές του 1984 προσφέρονται για ένα ιστορικό «παιχνίδι» ομοιοτήτων. Οπως οι επικείμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έτσι και πριν από 30 χρόνια διαδραματίστηκε μια «αναμέτρηση εφ' όλης της ύλης».

Πριν ακόμη αρχίσει η προεκλογική περίοδος, είχαν πάρει δημοψηφισματικά χαρακτηριστικά για τους δύο πόλους του δικομματισμού. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ προσέδιδε στις εκλογές χαρακτήρα της συνέχισης και ολοκλήρωσης της «αλλαγής», που είχε αρχίσει το 1981. Η αξιωματική αντιπολίτευση της ΝΔ θεωρούσε την αναμέτρηση ως «απαλλαγή» από την κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Ως επάνοδο στην εξουσία μετά το πράσινο «διάλειμμα».

Το «φως» και το «σκότος»

Η εκστρατεία του ΠΑΣΟΚ στηρίχτηκε σε συνθήματα του τύπου «Πρώτα η Ελλάδα», «Ψηφίστε Ελληνικά», ψήφο για την «Προάσπιση των εθνικών συμφερόντων» . Η ουσία της, όμως, συμπυκνώθηκε στη θέση: «Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια. Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά. Ψηφίστε ΠΑΣΟΚ. Φακελωμένοι και κατατρεγμένοι 40 χρόνια από τη Δεξιά».

Ο Α. Παπανδρέου «ψηφίζει ελληνικά» στην ευρωκάλπη

Η ΝΔ επιχείρησε να προβληθεί ως το μοναδικό «γνήσιο ευρωπαϊκό κόμμα» στο οποίο οφείλεται η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ κ.λπ. Πλην, όμως, τα ευρωπαϊκά συνθήματα υπονομεύονταν από τη βασική κομματική γραμμή. Οπως τη διατύπωσε πολλές φορές ο Ευ. Αβέρωφ, οι πολίτες καλούνταν να διαλέξουν «ανάμεσα στις δυνάμεις της προόδου, της ευημερίας, της δημοκρατίας, της ελευθερίας από τη μια πλευρά και στις δυνάμεις του σκοταδισμού και του ολοκληρωτισμού από την άλλη»!

Αξίζει να σημειωθεί ότι η σύγκρουση του «φωτός» με το «σκότος» δεν υιοθετήθηκε μόνο από τη ΝΔ. Αλλά και από το ΠΑΣΟΚ. Θα επανέλθει, μάλιστα, δριμύτερο και στις βουλευτικές εκλογές του 1985. Το αποτέλεσμά τους, έτσι κι αλλιώς, προεξοφλούνταν ότι θα έχει καθοριστικές εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις. Από τις αρχές ήδη του χρόνου η ΝΔ είχε προαναγγείλει ότι σε περίπτωση νίκης της θα ζητήσει τη διάλυση της Βουλής και την προκήρυξη εκλογών. Τις παραμονές της αναμέτρησης διακήρυσσε ανοικτά τη θέση ότι σε περίπτωση επικράτησης θα καλούσε τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κ. Καραμανλή να διαπιστώσει «δυσαρμονία» και να προκηρύξει εθνικές εκλογές.

Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ψηφίζει στις 17 Ιουνίου 1984. Η έμμεση παρέμβασή του υπέρ της ΝΔ δεν έσωσε τον Ευ. Αβέρωφ

 

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής τη μέρα των εκλογών είχε προβλέψει ότι μετά τα αποτελέσματα ο «καθένας θα τον συμβουλεύει τι πρέπει να κάνει...»

Τα αποτελέσματα πράγματι πυροδότησαν εξελίξεις. Αν κι όχι ακριβώς όπως υπολόγιζαν τόσο τα δύο κόμματα εξουσίας, όσο και ο Κ. Καραμανλής στο προεδροκεντρικό ακόμη κοινοβουλευτικό σύστημα.

Αρχικώς επήλθε ο εξοβελισμός του Ευ. Αβέρωφ από την αρχηγία της ΝΔ. Η συντηρητική παράταξη «απαλλάχτηκε» από έναν παραδοσιακό ούλτρα- δεξιό ηγέτη. Στη θέση του αναδείχτηκε ο Κ. Μητσοτάκης (κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος έως τότε), που θα οδηγήσει το κόμμα προς μια κεντροδεξιά κατεύθυνση, με πιλότο τον νεοφιλελευθερισμό που κυριαρχούσε.

Η σημαντικότερη επίπτωση, όμως, ήταν πως τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών θα δρομολογήσουν την αλλαγή του συστήματος διακυβέρνησης. Από τότε θέτει σε κίνηση ο Α. Παπανδρέου τις διαδικασίες για την προώθηση του πρωθυπουργοκεντρικού συστήματος, την περικοπή των υπερεξουσιών του Προέδρου της Δημοκρατίας και τον διακοσμητικό ρόλο του προεδρικού θεσμού. Επέρχεται η οριστική ρήξη Παπανδρέου- Καραμανλή και η μη επανεκλογή του τελευταίου στο ύπατο αξίωμα.

Οι ευρωεκλογές του 1984 θα σηματοδοτήσουν και αλλαγές τόσο στον χαρακτήρα του ΠΑΣΟΚ, όσο και στις σχέσεις Ελλάδας - ΕΟΚ.

Η αρχή γίνεται με την εγκατάλειψη από την κυβέρνηση του αιτήματος για έξοδο από την ΕΟΚ ή για δημοψήφισμα σχετικά με την παραμονή της. Μετά το 1985 αρχίζει η νέα φάση, με δεδομένη πια την ένταξη στην ΕΟΚ. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα.

Τα εκλογικά ποσοστά

Οι χαμένοι και οι κερδισμένοι

Εναν μήνα περίπου πριν ανοίξουν οι κάλπες τα δημοψηφισματικά χαρακτηριστικά των ευρωεκλογών της 17ης Ιουνίου 1984 ενισχύθηκαν και με την αλλαγή του εκλογικού νόμου. Καταργήθηκε το ασυμβίβαστο μεταξύ βουλευτή και ευρωβουλευτή για τις δυο πρώτες θέσεις στις ευρωλίστες.

Επικεφαλής της νεοδημοκρατικής τέθηκε ο ίδιος ο Ευ. Αβέρωφ, θέλοντας να δείξει ότι πράγματι μιλούσε σοβαρά ότι πρόκειται για δημοψήφισμα κατά της κυβέρνησης. Το ΠΑΣΟΚ σήκωσε το γάντι και η οξύτητα εκτοξεύτηκε. Με τις συνηθισμένες παρενέργειες σ΄ ένα κοινοβουλευτικό σύστημα με χρόνιες δημοκρατικές παθογένειες.

Ετσι, οι ευρωεκλογές από αναμέτρηση «δεύτερης κατηγορίας», όπως ήταν εκείνες του 1981, απέκτησαν «μείζονα σημασία», πράγμα που αποτυπώθηκε στα αποτελέσματα. Ψήφισαν περίπου 6 εκ. πολίτες (το ποσοστό αποχής πλησίασε το 20%). Αν και πήραν μέρος δεκαπέντε κόμματα, μόλις πέντε εκλέξανε ευρωβουλευτή, ενώ τα υπόλοιπα δέκα μοιράστηκαν το 5% των ψήφων.

Λόγω της πόλωσης τα δύο μεγάλα κόμματα συγκέντρωσαν αθροιστικά το 79,7% των ψήφων (ΠΑΣΟΚ 41,6% με 10 έδρες και ΝΔ 38,1% με 9 έδρες). Πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό του δικομματισμού σε ευρωεκλογές (στις κάλπες του 1981 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 71,46%). Τα άλλα, με εξαίρεση το ΚΚΕ, σημείωσαν σχετικά μέτριες επιδόσεις ή εξαφανίστηκαν (ΚΚΕ 11,6% και 3 έδρες, ΚΚΕ εσ. 3,4% και 1 έδρα, φιλοχουντική ΕΠΕΝ 2,9% και 1 έδρα.)

Το ΠΑΣΟΚ σημείωσε άνοδο σε σχέση με τις προηγούμενες ευρωεκλογές κατά 1,4%, ενώ η ΝΔ κατά 6,7%. Ως προς τις βουλευτικές εκλογές του 1981 το μεν ΠΑΣΟΚ είχε μείωση της τάξης του 6,48%, η δε ΝΔ αύξηση κατά 2,17%.

Το ευρωποσοστό του ΠΑΣΟΚ (η ηγεσία του ανέμενε ότι θα ήταν μεγαλύτερο), με αναγωγή του σε βουλευτικές εκλογές μεταφραζόταν σε αυτοδύναμη κυβέρνηση. Αυτό αποτέλεσε και τη βάση για τις μετέπειτα κινήσεις του Α. Παπανδρέου («απαλλαγή» από Κ. Καραμανλή και προεδρικές υπερεξουσίες).

Τα ευρωπαϊκά θέματα στο περιθώριο

Η «εθνικοποίηση» των ευρωεκλογών του 1984 δεν ήταν φαινόμενο αποκλειστικά ελληνικό. Λιγότερο ή περισσότερο τα ζητήματα εσωτερικής πολιτικής κυριάρχησαν και στα δέκα κράτη-μέλη, όπου οι ευρωεκλογές διεξήχθησαν ταυτοχρόνως για πρώτη φορά (εξαίρεση αποτέλεσε η Δανία). Ακόμη και στη Γαλλία είχαν πάρει χαρακτήρα «εθνικού δημοψηφίσματος». Ελληνική αποκλειστικότητα ήταν η ένταση της κομματικής πόλωσης και η όξυνση. Με παράλληλη περιθωριοποίηση όλων των ευρωπαϊκών θεμάτων και την προσέγγισή τους κυρίως με κομματικά κριτήρια.

Οξύτητα και πόλωση με παρενέργειες

Το πολωτικό κλίμα που έδωσαν ΠΑΣΟΚ και ΝΔ στην αναμέτρηση της 17ης Ιουνίου δεν περιορίστηκε μόνο στα προεκλογικά μπαλκόνια και στις δηλώσεις. Τα καφενεία στις περισσότερες περιοχές της χώρας χωρίστηκαν σε μπλε και πράσινα, ενώ οι πλαστικές κομματικές σημαίες γενικεύτηκαν. Ιδιαίτερα στην επαρχία κοσμούσαν τα περισσότερα μπαλκόνια, πράγμα που θα επαναληφθεί στις εκλογές του 1985. Δεν αποφεύχθηκαν, φυσικά, και οι ακρότητες, με πρωταγωνιστές κυρίως στελέχη της νεολαίας της ΝΔ (Κένταυροι, Ρέιντζερς κ.ά.).

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=63988786