Βιβλιοθήκες για τον 21ο αιώνα

 

Βιβλιοθήκες για τον 21ο αιώνα

Σκεφτήκατε ποτέ ότι μπορεί κάποιος να πάει εκεί για να ακούσει μουσική; Ή για να μάθει να εκτυπώνει σε 3D; Ή ακόμη για μια επιχειρηματική συνάντηση ή ένα video game; Ξενάγηση στις βιβλιοθήκες-πρότυπα του σήμερα εν αναμονή της υπερσύγχρονης εγκατάστασης στο Φάληρο

του Αλκη Γαλδαδα

algaldadas@yahoo.gr 

Το παλαιό στερεότυπο «βιβλιοθήκη-αποθήκη βιβλίων» πεθαίνει. Αντικαθίσταται από ένα νέο είδος «πολυβιβλιοθήκης» που εξελίσσεται σε κόμβο συνάντησης για όλες τις ηλικίες και όλα τα γούστα. Σε αυτές δεν θα πάτε μόνο για να διαβάσετε. Θα πάτε επίσης για να ακούσετε μουσική, να δείτε ταινίες αλλά και να γνωρίσετε ανθρώπους που έχουν τα ίδια ενδιαφέροντα με τα δικά σας (επιχειρηματικά, καλλιτεχνικά κ.ά.). Πρωτοπόροι στον δρόμο αυτό οι βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας, του Πανεπιστημίου του Σικάγο, του Μπέρμιγχαμ και του Ντελφτ. Στη χώρα μας, χάρη στις προσπάθειες φωτισμένων ανθρώπων, κάποιες βιβλιοθήκες συγκεντρώνουν όλα τα προσόντα για να τις ακολουθήσουν: Η Βιβλιοθήκη της Βουλής, που μεταφέρθηκε στο παλιό Καπνεργοστάσιο της οδού Λένορμαν, και η πολυαναμενόμενη νέα Εθνική Βιβλιοθήκη που θα εγκαινιαστεί στο Φάληρο το 2016 χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Οπως και για όλες τις βιβλιοθήκες βεβαίως, το μεγάλο στοίχημα δεν έχει να κάνει ούτε με τον αριθμό των τόμων που φιλοξενούν ούτε με τις τεχνολογίες που προσφέρουν αλλά με τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας θελκτικής για το κοινό.

Από την εποχή της εφεύρεσης της τυπογραφίας βιβλία επί βιβλίων συσσωρεύονται επάνω στη Γη και οι άνθρωποι για αιώνες απλώς προσπαθούσαν να τα αποθηκεύσουν και να τα συντηρήσουν όσο καλύτερα μπορούσαν. Τώρα όμως, σε κάποιες χώρες, μερικές από αυτές τις αποθήκες βιβλίων αρχίζουν να αλλάζουν ρόλο και να αποκτούν πρωτοφανή ζωή. Κάτι ανάλογο και πολύ ενδιαφέρον πρόκειται να συμβεί και εδώ στην Ελλάδα. Πριν από εκατό χρόνια ακριβώς ο γερμανός συγγραφέας και επιστήμονας Kurd Lasswitz (1848 -1910) σε ένα διήγημα επιστημονικής φαντασίας περιέγραφε τη Συμπαντική Βιβλιοθήκη, που θα περιείχε βιβλία γραμμένα με 100 το πολύ διαφορετικά γράμματα και σημεία στίξης, με 1 εκατομμύριο χαρακτήρες να υπάρχουν στο καθένα και σε όλους τους δυνατούς συνδυασμούς. Αποδεικνυόταν ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια τέτοια βιβλιοθήκη αλλά θα χρειάζονταν αρκετά εκατομμύρια Σύμπαντα σαν το δικό μας για να χωρέσουν όλα αυτά τα βιβλία. Ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες ξαναδούλεψε την ιδέα του Lasswitz και παρουσίασε το 1941 σε ένα συγκλονιστικό διήγημα, τη «Βιβλιοθήκη της Βαβέλ» (εκδ. «Το Βήμα» - Βιβλιοθήκη), μια ακόμη πιο αγωνιώδη προσπάθεια για τη διατήρηση των βιβλίων έστω και με τις (μεταφυσικές) συνθήκες αποθήκευσης σε έναν δυσπρόσιτο λαβύρινθο και με την εφιαλτική σκέψη πως: «η βεβαιότητα ότι τα πάντα έχουν γραφτεί μας ακυρώνει ή μας μετατρέπει σε φαντάσματα»!

Γνώση και Βιβλιοθήκες

Εβδομήντα χρόνια μετά το διήγημα του Μπόρχες, ένα λογοτεχνικό έργο αξιοπρόσεκτης αλλά απραγματοποίητης επιστημονικής φαντασίας, και καθώς πλέον βαδίζουμε στην ψηφιακή εποχή, οι Βιβλιοθήκες σε κάποια σημεία επάνω στη Γη παύουν να είναι (μόνο) λαβύρινθοι αποθηκευμένων βιβλίων. Μια πόλη και ο χώρος που την περιβάλλει μεταμορφώνονται, στα μάτια σοβαρών μελετητών, χάρη στην ψηφιακή τεχνολογία. Η αρχή γίνεται από τη λεγόμενη «Πληροφοριοποιημένη Πόλη». Σε αυτήν η ροή πληροφορίας κεφαλαίων και ισχύος θεωρούνται εξίσου ή και περισσότερο σημαντικά από τους φυσικούς χώρους. Αποκτά πλέον ενδιαφέρον όχι μόνον ο φυσικός της χώρος αλλά και ένας «χώρος ροής»: χρήματος, ισχύος και πληροφοριών. Η ίδια η πόλη εξετάζεται και κατατάσσεται ως προς το αν είναι «Εξυπνη» και αυτό σημαίνει αν εκμεταλλεύεται τις ευκαιρίες για να λειτουργεί με πράσινες, οικολογικά αποδεκτές λειτουργίες, αν είναι «Πόλη του Κόσμου», δηλαδή αν υπάρχουν οι υποδομές δικτύων και τηλεπικοινωνιών για την αμφίδρομη, παγκόσμια και ανεμπόδιστη ροή των πληροφοριών και τέλος, αν είναι «Πόλη της Γνώσης». Μια έννοια (την έχουν επεξεργαστεί και Ελληνες σε εργασίες τους, π.χ. Εργαζάκης, Μεταξιώτης, Ψαρράς, 2006) που απαιτεί την ύπαρξη πανεπιστημιακών σχολών και επιστημονικών πάρκων στην περιοχή. Μέσα λοιπόν σε αυτόν τον περίγυρο η Βιβλιοθήκη κατατάσσεται στους «ήπιους παράγοντες» για τη διαβίωση σε μια πόλη. Οπου οι μεν «σκληροί» περιλαμβάνουν τις τιμές γης, τις υποδομές, τις συγκοινωνίες και τις αμοιβές των εργαζομένων ενώ οι ήπιοι είναι το κλίμα, η εικόνα της πόλης και η ύπαρξη βιβλιοθήκης. Σε άλλες χώρες, όπου έχουν γίνει μετρήσεις, τη βιβλιοθήκη τη θεωρούν πόλο προσέλκυσης μορφωμένων εργαζομένων αλλά και αιτία συγκέντρωσης στην περιοχή γύρω από αυτήν ανθρώπων, οπότε γίνεται και σημείο με ενδιαφέρον για το εμπόριο. Εχουν διαπιστώσει επίσης ότι μπορεί, όταν υπάρχει, να μη θεωρείται υπερβολικά θετικό στοιχείο έλξης για όσους σκέπτονται να μετακομίσουν στην πόλη αλλά η απουσία της την ίδια στιγμή βαθμολογείται αρνητικά.

Από τη στιγμή που θα αρχίσουμε να εξετάζουμε τους χώρους της Βιβλιοθήκης εμφανίζονται οι νέες αντιλήψεις για αυτήν. Ως «χώροι» της πλέον δεν είναι μόνο οι διάφορες αίθουσες με τα βιβλία αλλά και άλλοι που ονομάζονται «ψηφιακοί» και άλλοι που ονομάζονται «υπηρεσίες». Με άλλα λόγια, η Βιβλιοθήκη σαν αποθήκη βιβλίων γίνεται μόλις ένα ακόμη χαρακτηριστικό στη νέα διανοητική σύλληψη των ανθρώπων για αυτήν. Μετρήστε άλλα στοιχεία που πρέπει να περιλαμβάνει για να καταλάβετε: χώροι μαθημάτων, από υπολογιστές μέχρι 3D-Printing, χώροι ακρόασης μουσικής, χώροι ερασιτεχνικού θεάτρου, δημιουργίας βίντεο τέχνης και ταινιών τεκμηρίωσης, χώροι εργασίας για όποιον θέλει να δουλεύει ανενόχλητος αλλά όχι μέσα στους τοίχους του σπιτιού του, όποιον θέλει να διαβάζει σε περιβάλλον όπου υπάρχουν και άλλοι, άρα να μην είναι μόνος, χώρος άντλησης πληροφοριών για εμπορικές επιχειρήσεις, χώρος για υπηρεσίες Web 2.0, για ανάγνωση μέσα από tablets. Υπάρχουν βιβλιοθήκες που δανείζουν ακόμη και κινητά για κάποιον που δεν έχει για να επικοινωνήσει ή διευκολύνουν στην αποστολή e-mail. Χώροι για τα παιδιά, παιχνιδομηχανές, i-Pod-πολυθρόνες με ενσωματωμένη οθόνη, δυνατότητες συναντήσεων επαγγελματιών που εργάζονται επάνω σε κάποιο επιχειρησιακό πλάνο. Ηδη έχει γίνει, με βάση τα κριτήρια αυτά, μια πρώτη κατάταξη βιβλιοθηκών σε 31 πόλεις του κόσμου. Στις τρεις πρώτες θέσεις βρίσκονται το Βανκούβερ, το Μόντρεαλ, το Σικάγο και στις τρεις τελευταίες η Φρανκφούρτη, το Λονδίνο, το Ντουμπάι!

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ

Αλλο ένα θαύμα

Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας εγκαινιάστηκε το 2002 και αποτελούσε την πιο προχωρημένη μορφή βιβλιοθήκης μέχρι την προηγούμενη δεκαετία

Τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, όσο και αν αυτό φαίνεται παράδοξο, μπορείς να τη δεις και από ένα γραφείο στον 4ο όροφο του Οικονομικού Πανεπιστημίου, που βρίσκεται σε πάροδο της οδού Πατησίων! Εστω και αν δεν είναι πολύ ψηλά και η θέα καθηλώνεται από τα γύρω κτίρια. Από εκεί ο καθηγητής Εμμανουήλ Γιαννακουδάκης έχει τον τρόπο να σε μεταφέρει ως την άλλη πλευρά της Μεσογείου. Εχοντας σπουδάσει Οργάνωση Υπολογιστών στην Αγγλία, ήταν από το ξεκίνημα του σχεδιασμού της βιβλιοθήκης στην Αλεξάνδρεια και ξέρει για αυτήν. Ενα έργο που τελείωσε το 2002, κόστισε 220 εκατομμύρια δολάρια και είχε προδιαγραφές κυκλώπειες. Σε 85.405 τετραγωνικά μέτρα 1.350.000 τόμοι, που έχουν στεγαστεί σε 13 ορόφους με το ξεκίνημα της Βιβλιοθήκης, αναγνωστήριο για 2.000 άτομα, τρία μουσεία, πλανητάριο, έξι εξειδικευμένες βιβλιοθήκες, κέντρο έρευνας, τμήματα προστασίας από τους ιούς των υπολογιστών, αρχείο όλων των ιστοσελίδων από το 1996, κανονικά ψηφιοποιημένα βιβλία, ηλεκτρονικές παραδόσεις μαθημάτων, που έχουν προσφέρει δωρεάν διάσημοι επιστήμονες και ο ιστότοπός της (www.bibalex.org/Home/Default_EN.aspx) εξαιτίας αυτών να  δέχεται εκατοντάδες χιλιάδες επισκέψεις.

Ολα αυτά σε ένα κτίριο καρφωμένο στην καμπύλη παραλία του παλιού λιμανιού, μιας λαμπρής άλλοτε πόλης, φτιαγμένο από νορβηγό αρχιτέκτονα, που προσπάθησε να συνταιριάσει περισσότερο το παρόν με το παρελθόν της βιβλιοθήκης, όταν από το 320 π.Χ. ως το 300 μ.Χ. στέγαζε περίπου 700.000 κυλίνδρους με έργα από την εποχή του Πλάτωνα ως την εποχή του Ευκλείδη και του Πτολεμαίου.

Ο καθηγητής Πληροφορικής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του ΔΣ του Συλλόγου των Φίλων της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας  κ. Εμμανουήλ Γιαννακουδάκης

Ο καθηγητής κ. Γιαννακουδάκης, που είναι και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου των Φίλων της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, λόγω και της μιας από τις πολλές ειδικότητές του, όντας καθηγητής Πληροφορικής, θεωρεί πως το σχήμα του κτιρίου θυμίζει τους κυλίνδρους από κρυσταλλικό πυρίτιο. Από αυτούς κόβονται εκείνες οι λεπτότατες «φέτες» που θα καταλήξουν να γίνουν τα διάφορα ολοκληρωμένα κυκλώματα με την εκπληκτική συμπύκνωση, ώστε να προσφερθεί έτσι τεράστια υπολογιστική ισχύ σε απίστευτα μικρό χώρο. Ανάλογα συμπυκνωμένη είναι και η γνώση που έχει εναποτεθεί όχι μόνο στα ράφια με τα βιβλία αλλά και στις μνήμες των υπολογιστών της Βιβλιοθήκης, που όμως έχουν συντονιστεί τόσο καλά στην ανεύρεση και την ανταπόκριση στις αιτήσεις των αναγνωστών ώστε να παραδίδουν περίπου 1.000 φωτοτυπημένες σελίδες σε 25 λεπτά. Με την ευκαιρία, λοιπόν, μιλώντας και για τα δικά μας εδώ, αφού ετοιμαζόμαστε για μια νέα βιβλιοθήκη, λέει: «Δεν χρειαζόμαστε πια βιβλιο-αποθήκες αλλά κέντρα πληροφοριών και γι' αυτό τα προγράμματα των δικών μας ΑΕΙ, ΤΕΙ και γενικά των σχολών Βιβλιοθηκονομίας είναι αναχρονιστικά, έχουν μείνει πολύ πίσω». Ο αναγνώστης, όπως εξηγεί ο κ. Γιαννακουδάκης, πλέον χρειάζεται όχι μόνο να βρίσκει τα βιβλία τα σχετικά με το θέμα που ψάχνει αλλά και βοήθεια για να αξιολογήσει αυτό που βρήκε. Εναν «θησαυρό», όπως αποκαλείται κάτι τέτοιο στην Πληροφορική. Δηλαδή μια ιεραρχία όρων και σχέσεων μεταξύ τους, στοιχεία που να επιτρέπουν τον ακριβή ορισμό μιας έννοιας καθώς επίσης και του βαθμού της μέσα στην ιεραρχία. Και βέβαια έχουν σημασία αυτά να γίνουν και για τις βιβλιοθήκες που ήδη υπάρχουν και θα πρέπει να τις εκσυγχρονίσουμε αν θέλουμε να τις χρησιμοποιήσουν νέοι αναγνώστες και κυρίως οι μαθητές των σχολείων. Διότι, επιστρέφοντας στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, ανάμεσα στις εξειδικευμένες βιβλιοθήκες που αναφέραμε υπάρχει και μια ειδικά για παιδιά και τώρα τα παιδιά δεν ξέρουν και λίγα σχετικά με τους υπολογιστές ενώ είναι εξοικειωμένα και ζουν με τις ταχύτητες του Διαδικτύου.

Φεύγοντας από το γραφείο του κ. Γιαννακουδάκη, από όπου άνοιξε για λίγο ένα παράθυρο προς τα πίσω και προς τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, έρχονται στο μυαλό τα λόγια του Μπόρχες:

«Οχι χωρίς μια κατανοητή πίκρα / πιστεύω πως οι απαραίτητες λέξεις / που με εκφράζουν είναι εκεί, σ'εκείνες τις σελίδες / που δεν γνωρίζουν ποιος είμαι, ούτε σε αυτές που έγραψα εγώ ο ίδιος».

ΒΟΥΛΗ

Η Βιβλιοθήκη των πρόθυμων ανθρώπων

Ο διευθυντής της Βιβλιοθήκης της Βουλής κ. Ευάγγελος Δρακόπουλος

Ακολουθώ ένα ολόκληρο πρωινό τον διευθυντή της Βιβλιοθήκης της Βουλής κ. Ευάγγελο Δρακόπουλο καθώς περνάει από τη μία αίθουσα στην άλλη στο αχανές κτίριο, που ήταν κάποτε καπνεργοστάσιο, στην οδό Λένορμαν, στα σύνορα της Αθήνας με το Περιστέρι. Ως επισκέπτης μένω κατάπληκτος και από τον πλούτο των σπάνιων βιβλίων που εμφανίζονται σε κάθε βήμα και σε προθήκες στους διαδρόμους αλλά και από το ότι ο διευθυντής της βιβλιοθήκης αυτής ξέρει ένα προς ένα όλα τα βιβλία της και καθώς περνώντας από αναρίθμητα βιβλιοστάσια είναι σε θέση να εντοπίζει ποιο βιβλίο από τις πολλές χιλιάδες λείπει και να ζητεί πληροφορίες για το πού βρίσκεται αυτή τη στιγμή!

Το πρώην καπνεργοστάσιο στην οδό Λένορμαν στεγάζει ένα μεγάλο μέρος από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής που είναι σήμερα η μεγαλύτερη ενεργή Βιβλιοθήκη στην πρωτεύουσα και διαθέτει χώρους και για άλλες δραστηριότητες

Η Βιβλιοθήκη, αντίθετα από ό,τι μπορεί να νομίζει πολύς κόσμος, δεν στεγάζεται μόνο στο κεντρικό κτίριο της Βουλής, δεν περιλαμβάνει μόνο υλικό κοινοβουλευτικού ενδιαφέροντος ούτε είναι μόνο για τους βουλευτές. Είναι για όλους. Εχει ένα εξαιρετικό αρχείο παλαιών εφημερίδων περασμένων σε φιλμ από το 1821 ως το 2007(!), άλλες ελληνικές και ξένες σε απλό αρχείο ως σήμερα, μεγάλης αξίας χάρτες, όπως ένα από τα λίγα σωζόμενα αντίτυπα της Χάρτας του Ρήγα, παλαιά έγγραφα, όπως αυτά που περιλαμβάνονται στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, και βιβλία από τις αρχές του περασμένου αιώνα, βιβλιοθήκες παλαιών πολιτικών όπως ο Ιωάννης Μεταξάς, ο Γεώργιος Καφαντάρης, σημαντικών προσωπικοτήτων της επιστήμης, όπως ο Γιάννης Ψυχάρης, και το πιο σπουδαίο, κατά τη γνώμη μου, υπαλλήλους εξαιρετικά πρόθυμους, έτοιμους όχι μόνο για να βοηθήσουν σε μια απλή αναζήτηση βιβλίου. Διότι η Βιβλιοθήκη της Βουλής αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη και πιο ενεργή, ενώ κανονικά οι εκδότες υποχρεούνται (από τον νόμο 3149/2003) να στέλνουν και σε αυτήν από ένα αντίτυπο κάθε έκδοσης που πραγματοποιούν (άλλο αν μερικοί δεν το κάνουν).

Η βιβλιοθήκη αυτή όχι μόνο περιβάλλεται από πολυάνθρωπες συνοικίες, όπου αν ανοιγόταν προς τους κατοίκους, διαθέτοντας πολλούς ακόμη αχρησιμοποίητους χώρους, με επιπλέον δραστηριότητες αυτές θα ήταν πολύ ωφέλιμες για εκείνους αλλά μπορεί να συνδεθεί και με ολόκληρη την Ελλάδα μέσα από τα δίκτυα της Βουλής. Ηδη παρέχει υπηρεσίες εξ αποστάσεως σε όποιον θα ήθελε να εντοπίσει ένα βιβλίο. Ισως η δοκιμαστική σύνδεση με ένα ή δυο σχολεία την επόμενη χρονιά θα την έβαζε στο πνεύμα των νέων ρόλων, που άλλες βιβλιοθήκες έχουν ήδη επωμιστεί και θα την έβγαζε από το γκέτο που πολλοί πολίτες μπορεί να εξακολουθούν συνειδητά ή ασυνείδητα να την τοποθετούν.

ΦΑΛΗΡΟ

Η Βιβλιοθήκη που αναδύεται από τη θάλασσα

Ο κ. Γιάννης Τροχόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της ΑΕ Κέντρο Πολιτισμού-Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Ο κ. Γιάννης Τροχόπουλος με τη δουλειά του και έπειτα από 24 χρόνια ζωής μέσα στον χώρο της βιβλιοθήκης συνεισέφερε ώστε η Βιβλιοθήκη της Βέροιας να πρωτεύσει στον σχετικό διαγωνισμό και να παραλάβει το βραβείο πρόσβασης στη γνώση για το 2010 από το Ιδρυμα Bill and Melinda Gates. Το βραβείο συνοδεύτηκε από 1 εκατ. δολάρια. Τον Ιούνιο του 2012 από τη θέση πλέον του διευθύνοντος συμβούλου της ΑΕ Κέντρο Πολιτισμού - Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ), συμμετέχει στην υλοποίηση της μεγάλης δωρεάς και συνεργάζεται στενά με την Εθνική Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος για τη μετάβαση και τη λειτουργία τους στο ΚΠΙΣΝ, στο Φάληρο μέσα στο 2016. Παίρνουμε θέσεις στο ίδιο τραπέζι, για να ακούσω τις ιδέες του σχετικά με τις βιβλιοθήκες. Προτού μιλήσει ανοίγει την τσάντα του, βγάζει μια χάρτινη μικρή σακούλα και από αυτήν ένα συνηθισμένο κουλούρι. «Η κατοχή του», μου λέει, «δεν έχει πλέον τόση σημασία, ούτε φυσικά αν μείνει μέσα στην τσάντα μου. Η εμπειρία έχει για εμένα αξία, όταν το καταναλώσω. Βιβλία, βίντεο, CD, τι να τα κάνεις αυτά ως (σκέτα) αντικείμενα; Μπορούμε ίσως να διασώσουμε τις βιβλιοθήκες ως φυσικές οντότητες. Ομως αυτό που θα καθορίσει τη δυναμική των βιβλιοθηκών δεν είναι μόνον οι συλλογές, ούτε οι υπηρεσίες που προσφέρουν αλλά κυρίως ο κόσμος που τις επισκέπτεται και τις χρησιμοποιεί. Ο κόσμος που θα έρχεται στη βιβλιοθήκη μάς ενδιαφέρει και αξίζει αυτή τη μεγάλη δωρεά του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος» (ΙΣΝ).

Μια βιβλιοθήκη του μέλλοντος δημιουργείται από το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Θα παραδοθεί στο ελληνικό κράτος σε δύο χρόνια και θα στεγάσει τα βιβλία της Εθνικής Βιβλιοθήκης μαζί με όλες τις δραστηριότητες που υπαγορεύει η νέα σύλληψη περί Βιβλιοθηκών

Και οι ενήλικοι και τα νέα παιδιά τον ενδιαφέρουν. Αλλά ως προς το ότι χρειάζεται να αποκτήσουν νέες δεξιότητες. Και ιδρύματα όπως αυτή η βιβλιοθήκη οφείλουν, κατά τη γνώμη του, να συνδράμουν, μεταξύ άλλων, στις τωρινές κρίσιμες ώρες. Να καλύπτουν, όπως έχει πει στο παρελθόν, την ανάγκη για κοινωνικότητα, να γίνονται καταφύγιο και για πολλούς ανθρώπους που ζουν και δουλεύουν μόνοι ή πάσχουν από κατάθλιψη. «Το μαγικό κλειδί», λέει, «είναι να μπορέσεις να δημιουργήσεις ένα περιβάλλον που να εξυπηρετεί τις ανάγκες των ανθρώπων και να εξάπτει την περιέργειά τους. Ελπίζω να δούμε στο δημόσιο δανειστικό τμήμα της Εθνικής Βιβλιοθήκης όλες τις ηλικίες των ανθρώπων, κυρίως νέους, να πειραματίζονται, να μελετούν, να φορτίζουν τα κινητά τους, να επικοινωνούν, να δημιουργούν. Αυτά που εξασφαλίζουν επιτυχία είναι η συνολική προσπάθεια και η εμπιστοσύνη που θα αναπτυχθεί. Να μοιράζεσαι πράγματα και να μην τα επιβάλλεις». Η δωρεά του ΙΣΝ δίνει τη δυνατότητα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της χώρας μας όχι μόνο να λύσει για πάντα το πρόβλημα με την αποθήκευση των συλλογών της, αλλά πολύ περισσότερο να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της στον 21ο αιώνα για τη στήριξη και ανάπτυξη ενός βιώσιμου δικτύου βιβλιοθηκών σε εθνικό επίπεδο.

Από τον Βορρά στον Νότο, ο δύσκολος δρόμος

Στη Βέροια, η βιβλιοθήκη που οργάνωσε έφθασε να προσελκύει απίστευτο αριθμό κοινού που κυρίως τα Σάββατα συνωστίζεται δημιουργώντας μια πρωτόγνωρη εικόνα για τα ελληνικά δεδομένα. Ετσι άλλαξε σε αρκετούς Ελληνες τη γνώμη σχετικά με το τι μπορούν να κάνουν οι βιβλιοθήκες. Κατά τη γνώμη του, η απόπειρα δημιουργίας σχολικών βιβλιοθηκών ήταν λάθος. «Ολα λάθος», όπως λέει, «η ζωή στην Ευρωπαϊκή Ενωση μας έδινε την εντύπωση ότι μπορούμε να μεταφέρουμε μοντέλα από το εξωτερικό και εδώ». Τώρα είναι σίγουρος ότι οι διοικούντες την Εθνική Βιβλιοθήκη θα βάλουν τον πήχη για τη νέα βιβλιοθήκη όχι χαμηλότερα από τους 1.500 με 2.000 επισκέπτες την ημέρα. Η ελληνική πολιτεία θεωρεί ότι θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων και θα στηρίξει ακόμη περισσότερο την προσπάθεια που γίνεται. Η πρόκληση δεν θα είναι πάντως μόνο να προσελκύσει μεγάλο κοινό αλλά επίσης να δημιουργηθεί μοντέλο που θα είναι βιώσιμο. Από τώρα οργανώνονται εκδηλώσεις σε δημοτικές βιβλιοθήκες, στο πλαίσιο της δράσης «Ταξίδι προς το Κέντρο Πολιτισμού - Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος», που δίνουν μια μικρή γεύση για το τι θα γίνεται το 2016.

Ο δρόμος είναι σίγουρα μακρύς και δύσκολος. Κυριακή μεσημέρι, κόσμος στις καφετέριες, με δυσκολία βρήκα κάποιον να με κατατοπίσει επιτέλους για το πού βρίσκεται η Βιβλιοθήκη. Οι αναγνώσεις θα γίνονταν από γνωστούς ηθοποιούς στη βιβλιοθήκη του Δήμου Κερατσινίου -Δραπετσώνας. Και όταν με τα πολλά φθάνω εκεί, ζήτημα αν ήταν είκοσι πέντε δημότες της πολυάνθρωπης αυτής περιοχής. Ο ίδιος είναι αισιόδοξος, λέει: «Μη νομίζετε ότι σε ανάλογες εκδηλώσεις στο εξωτερικό ο κόσμος είναι περισσότερος. Αυτό που έχουν όμως και λείπει από εμάς είναι η διάρκεια και σε αυτό θα εντείνουμε τις προσπάθειες που κάνουμε». Σε μια εκδήλωση όπου οι ηθοποιοί κάθε άλλο παρά έκαναν αγγαρεία. Αντιθέτως έδωσαν ζωή στις σελίδες του Χειμωνά, του Πούσκιν, της Κιτσοπούλου, του Ντοστογέφσκι ενώ ο κ. Σταύρος Ζουμπουλάκης έφερε δάκρυα στα μάτια του κόσμου διαβάζοντας σελίδες από τον Μπάσεβιτς - Σίνγκερ. Ηταν εξαιρετικά.

Ο κ. Τροχόπουλος έχει εξοικειωθεί απόλυτα με τις νέες συμπεριφορές στις πιο προχωρημένες από τις βιβλιοθήκες αλλά είναι ρεαλιστής και εργάζεται μεθοδικά με αυτό που πιστεύει: «Το γεγονός ότι η ελληνική πολιτεία δεν πρόσφερε στους Ελληνες μέχρι σήμερα τις δυνατότητες για μια σύγχρονη βιβλιοθήκη δεν σημαίνει ότι δεν την έχουν ανάγκη. Ο κόσμος στην Ελλάδα έχει τις ίδιες ανάγκες με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους». Εχει όμως επίσης δηλώσει: «Το 2013 κατακτήθηκε η εμπιστοσύνη. Το 2014 είναι η χρονιά της συνεργασίας και στη συνέχεια της αποκάλυψης». Πάντως δεν θεωρεί δεδομένο ότι όλο αυτό μετά και την ανάληψη της διεύθυνσης από την πολιτεία θα στεφθεί από επιτυχία. Σημειώνει με έμφαση ότι «θα χρειασθεί προσπάθεια και συνεργασία με όλους για να πετύχουμε αυτό που μοιάζει ανέφικτο». Νομίζω πως του ταιριάζει μια φράση (από ποίημα της Κικής Δημουλά), που σημείωσα εκείνη την Κυριακή στη Βιβλιοθήκη: «Εγώ συνήθως δεν ζητώ ούτε και παίρνω τίποτα απ' όσα φορτικά επιμένει να δίνει η ελπίδα».

Οι βιβλιοθήκες πάντως στην Ελλάδα πρέπει να οργανωθούν έτσι ώστε να μας αφήνουν κάποια ελπίδα για πιο δημιουργικές ημέρες. Οι παλιοί τοίχοι ανατινάζονται, η παραδοσιακή απαγόρευση για τον θόρυβο στο εσωτερικό τους πάει περίπατο, νέα περιβάλλοντα αναδύονται: η βιβλιοθήκη δρα σαν φάρμακο για τη μοναξιά αλλά και την απουσία δημιουργικότητας.

Μια πρόταση για να μη χάνουμε χρόνο
Για τα σχολεία και τις βιβλιοθήκες τους μπορεί και να μην είναι αργά. Αν υπάρχει διάθεση και από την πλευρά του υπουργείου Παιδείας να γίνουν μερικά βήματα. Διότι υπάρχει η δυνατότητα να συνδεθούν σχολεία έστω προς το παρόν με τη Βιβλιοθήκη της Βουλής και σε δυο χρόνια και με τη νέα Βιβλιοθήκη. Με ελάχιστα έξοδα. Ξεχνάμε τις παλιές σχολικές βιβλιοθήκες και θα είναι ξαφνικά σαν όλα τα σχολεία να έχουν αποκτήσει μια, κοινή μεν, αλλά τεράστια ηλεκτρονική Βιβλιοθήκη. Οι άνθρωποι στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, αν βέβαια θα έχουν και την έγκριση  του Προέδρου της, δείχνουν να είναι σε θέση να δεχθούν, με τις απαραίτητες - πολύ μικρές είναι η αλήθεια - προσθήκες σε ειδικευμένο προσωπικό, να εξυπηρετούν τους μαθητές ενός σχολείου και για τις εργασίες της τάξης τους αλλά και για δανεισμό εξωσχολικών κειμένων. Και μαζί να υπάρχουν online μαθήματα φωτογραφίας, μουσικής, πληροφορικής, θεατρολογίας, κινηματογράφου. Επίσης υπάρχει η διάθεση από τον οργανισμό Future Library που υποστηρίζεται από το Ιδρυμα Σ. Νιάρχος για παροχή τεχνογνωσίας γύρω από θέματα οργάνωσης ενός τέτοιου έργου. Ας μην καθήσουμε λοιπόν με τα χέρια σταυρωμένα και μόνο να περιμένουμε.

Τρεις βιβλιοθήκες της νέας εποχής
Τα όσα αναφέρουμε, κάπως θεωρητικά, για τους νέους ρόλους μιας δημόσιας βιβλιοθήκης, μπορεί όποιος θέλει να τα παρακολουθήσει ακόμη και μέσα από το Διαδίκτυο - αν βρεθεί στο περιβάλλον μερικών από τις πιο εξελιγμένες σύγχρονες βιβλιοθήκες. Διαλέξαμε τρεις, διαφορετικές μεταξύ τους, και παρουσιάζουμε κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά:  Σικάγο, Μπέρμιγχαμ, Ντελφτ.

Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Ηνωμένες Πολιτείες 

Δεν πρόκειται για δημόσια Βιβλιοθήκη αλλά αξίζει να δούμε πού έχει φθάσει η τεχνολογία. Χάρη σε μια δωρεά 25 εκατομμυρίων δολαρίων από το Ιδρυμα του Joe & Rica Mansueto, ενός παλαιού διευθυντή στη «Morningstar», όλα τα βιβλία βρίσκονται αποθηκευμένα σε υπόγειους ορόφους πυκνά τοποθετημένα σε μεγάλα ομοιόμορφα κουτιά, καταλαμβάνοντας μόλις το ένα έβδομο από τον χώρο που θα απαιτούσαν αν ήταν σε συμβατικό ράφι. Και πρόκειται για 3,5 εκατομμύρια βιβλία. Ο επισκέπτης στο ισόγειο από τους ειδικούς υπολογιστές δίνει εντολή για το βιβλίο που ψάχνει και κινητοποιείται ένας ρομποτικός μηχανισμός. Βρίσκει σε ποιον όροφο, διάδρομο, ράφι, κουτί βρίσκεται το βιβλίο, φέρνει στην επιφάνεια το κουτί και σε 20 το πολύ λεπτά ο επισκέπτης έχει μπροστά του το βιβλίο.

Μπέρμιγχαμ, Αγγλία 

 

Εκεί εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2013 η νέα βιβλιοθήκη της πόλης. Κόστισε σχεδόν 250 εκατομμύρια ευρώ και όπως αναφέρει ο διευθυντής της, είχαμε έναν αρκετά μεγάλο καβγά για το αν θα την ονομάζαμε βιβλιοθήκη. Εννοώντας πως οι νέες δραστηριότητες μέσα στους τοίχους της είναι τόσο πολλές. Εκτός από το 1 εκατομμύριο βιβλία, όπου τα 400.000 απ' αυτά είναι απευθείας προσβάσιμα στο κοινό, στους εννέα ορόφους της που χωρούν 3.000 επισκέπτες ταυτόχρονα, έχει προσωπικό 170 άτομα, υπάρχουν 200 υπολογιστές διαθέσιμοι, θέσεις εξοπλισμένες με iPad, αμφιθέατρα, δωμάτια για μουσική εξάσκηση, αίθουσα για φωτογραφικές εκθέσεις, διότι οι προσδοκίες είναι να προσελκύει 3 εκατομμύρια επισκέπτες τον χρόνο.

Ντελφτ, Ολλανδία 

Είναι μια πόλη μόλις 100.000 κατοίκων, που όμως εκείνοι θεωρούν ότι έχει την πιο προχωρημένη βιβλιοθήκη στον κόσμο. Καταλαμβάνει 4.300 τετραγωνικά μέτρα, μόλις το 14% είναι γραφεία, συγχωνεύθηκε μαζί με μια μουσική βιβλιοθήκη και με μια βιβλιοθήκη εικαστικών τεχνών, διαθέτει 110.000 βιβλία, χιλιάδες DVD, 200 συνδρομές σε περιοδικά, χιλιάδες παρτιτούρες, 4.000 έργα τέχνης, για να γίνεις μέλος πληρώνεις 35 ευρώ τον χρόνο, φοιτητές, μαθητές, συνταξιούχοι δεν πληρώνουν, όλοι όμως οι μαθητές είναι μέλη και πώς να μην είναι αφού ποντάρισε πολύ η βιβλιοθήκη στην προσέλκυσή τους με το να έχουν τη δυνατότητα να παίζουν εκεί σε παιχνιδομηχανές(!). Τελικά όμως έτσι κατάφεραν και ταυτόχρονα το 70% των μαθητών να δανείζεται και βιβλία. Εχουν 500.000 επισκέπτες τον χρόνο και μια ομάδα που καθημερινά σκέφτεται τι καινούργιο θα παρουσιάζεται για να κρατάει το ενδιαφέρον του κοινού. Οι τυχεροί.

http://www.tovima.gr/science/article/?aid=588102