Το θρυλικό βενετσιάνικο κάστρο της Χαλκίδας

Πρόσφατα βρέθηκα στην Χαλκίδα για μια σύντομη απόδραση από την Αθήνα και ένιωσα μια τεράστια έκπληξη για ένα ιστορικό γεγονός που γνωρίζουν οι ντόπιοι, άλλα προσωπικά αγνοούσα τις λεπτομέρειες . Ο αιφνιδιασμός ήταν απόλυτος όταν αντίκρισα μια παλιά φωτογραφία που κοσμούσε την τζαμαρία ενός φούρνου σε κάποιο κάθετο δρόμο που οδηγεί στην τσιμεντένια παραλία με θέα τον πορθμό του Ευρίπου.

 

Αυτό είναι το θρυλικό βενετσιάνικο κάστρο της Χαλκίδας. Το πολιόρκησαν οι Τούρκοι και το κατεδάφισαν οι Έλληνες, προς 2,70 δρχ το κυβικό!

Η φωτογραφία απεικόνιζε ένα κάστρο, αλλά αυτό δεν ταίριαζε με το σωζόμενο φρούριο της περιοχής.Τότε κατάλαβα ότι οι περισσότεροι όταν αναφέρονται στο κάστρο της Χαλκίδας μιλάνε πλέον για το μεταγενέστερο κάστρο Καράμπαμπα (1684), που διασώζεται στον απέναντι λόφο των Βοιωτικών ακτών.

Δεν αναφέρονται στο θρυλικό παλιό κάστρο της πόλης που προστάτευε τους κατοίκους για αιώνες, το οποίο χάθηκε οριστικά μετά την κατεδάφισή του το 1890!

Ακούγεται εξωφρενικό , αλλά το φρούριο που πολιορκήθηκε σκληρά από τους Τούρκους, τελικά γκρεμίστηκε από τους Έλληνες και μάλιστα τα οικοδομικά υλικά που προέκυψαν από την κατεδάφιση των πύργων, χρησιμοποιήθηκαν για μπάζα στην κατασκευή του κρηπιδώματος στην παραλία!

Σύμφωνα με μαρτυρίες τα μπάζα αποτιμήθηκαν 2,70 δραχμές το κυβικό, ώστε να αποζημιωθεί ο εργολάβος που ανέλαβε το έργο.

Τόσο κοστολογήθηκε η ιστορία του τόπου. Δήμαρχος τότε ήταν ο Ηρακλής Γαζέπης, ο οποίος μετά από τέσσερις θητείες στο Δήμο, εκλέχτηκε και βουλευτής. Αγνοώ ποιός ήταν ο ακριβής ρόλος του στην κατεδάφιση, αλλά αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι σήμερα δεν σώζονται παρά μόνο ερείπια από τα οχυρωματικά έργα και μια κεντρική οδός με το όνομα του πολιτικού.

Σε σχετικό άρθρο διάβασα ότι το βασικό επιχείρημα υπέρ της κατεδάφισης ήταν η αποταμίευση χρημάτων από την εκποίηση των υλικών της κατεδάφισης, αλλά και η εξασφάλιση οικοπέδων! Επίσης κάποιοι επιχειρηματολογούν λέγοντας  ότι το γκρέμισμα ήταν αίτημα  των κατοίκων που ήθελαν να αποκτήσουν πρόσβαση στη θάλασσα…

Μέσα σε όλη αυτή την θολή πολιτικολογία εμπλέκουν ακόμα και τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ ότι αυτός είχε αποφασίσει πρώτος το γκρέμισμα μετά το πόρισμα της αρμόδιας επιτροπής που έλεγε ότι το κάστρο δεν παρουσιάζει πλέον στρατιωτικό ενδιαφέρον. Ο ίδιος ο  Γεώργιος όμως, σε μια από τις επισκέψεις του στην Χαλκίδα το 1904 δήλωσε ότι η κατεδάφιση του Ενετικού κάστρου είναι » Πράξη Βανδάλων».

Από τους Βυζαντινούς στους  Βενετούς και στον «Νεγρεπόντη»

Σύμφωνα με την  συνθήκη διανομής των εδαφών της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μετά την Άλωση της Πόλης από τους Φράγκους, το κεντρικό τμήμα της Εύβοιας επιδικάσθηκε στο Λατίνο βασιλιά της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο Μομφερρατικό (1204-1207).

Ο Βονιφάτιος κατέκτησε το νησί και το παραχώρησε ως φέουδο στο Φλαμανδό ευγενή Ιάκωβο d” Avesnes (1204), ο οποίος έκτισε το κάστρο της Χαλκίδας και εγκατέστησε σε αυτό φρουρά.

Μετά το θάνατο του Ιακώβου (1205) το νησί παραχωρήθηκε από το Βονιφάτιο σε τρεις βαρόνους από τη Βερόνα της Ιταλίας. Γύρω στα τέλη του 1208, ένας από αυτούς, ο Ravano dalle Carceri, έγινε κύριος ολόκληρου του νησιού.

Τιτλοφορούνταν Dominus Nigropontis,  δηλ. Κύριος της Εύβοιας και  συνήψε συνθήκη συμμαχίας με τη Βενετία, με την οποία αναγνώριζε τη βενετική επικυριαρχία στην Εύβοια. Το όνομα Νεγροπόντη (Negropontis) σημαίνει «Μαύρη Γέφυρα» λόγω του χρώματος της ξύλινης γέφυρας που ένωνε το νησί με τη Στερεά Ελλάδα.

Λίγο καιρό αργότερα διορίστηκε ο πρώτος Βενετός βάιλος (bailus), ο οποίος διοικούσε τις παροικίες που διατηρούσαν οι συμπατριώτες του στο νησί. Ο Βενετός βάιλος έγινε, σταδιακά, ο πραγματικός διοικητής ολόκληρου του νησιού.

Η αιματηρή πολιορκία από τους Τούρκους

Έτσι η πόλη απέκτησε ένα θαυμάσιο βενετσιάνικο κάστρο που παρέμενε απόρθητο και φημισμένο μέχρι την πολιορκία από τους Οθωμανούς το 1470. Οι αμυνόμενοι άντεξαν τρεις εβδομάδες πολιορκίας , αλλά η αποχώρηση της βενετικής επικουρικής δύναμης υπό τον Νικολό Κανάλε, που διοικούσε 53 γαλέρες και 18 μικρότερα πλοία, αποδείχτηκε καθοριστική για την έκβαση της μάχης. Ο Κανάλε εκτιμάται ότι θα μπορούσε να σπάσει τη πολιορκία εάν είχε επιτεθεί στην πλωτή γέφυρα από την οποία εξαρτιόνταν οι Τούρκοι. Αντιθέτως φοβήθηκε τη πανωλεθρία, καθώς ο οθωμανικός στόλος είχε πενταπλάσια δύναμη και κατέφυγε στη Σαμοθράκη περιμένοντας στρατιωτική ενίσχυση από τον Πάπα. Φυσικά οι Βενετοί τον καθαίρεσαν από τα αξιώματά του και τον τιμώρησαν με εξορία, αλλά η Χαλκίδα είχε χαθεί.

Ο  Μωάμεθ Β΄ ο Πολιορκητής, με τον πολυάριθμο στρατό του έκαμψε και την τελευταία άμυνα των Λατίνων και αφού κυρίευσε τη Χαλκίδα μπήκε στην πόλη και έκανε ακατανόμαστες σφαγές.

Ο  αρχηγός της φρουράς  Πάολο Ερίτσο (Paolo Erizzo) παραδόθηκε, αφού έλαβε γραπτή υπόσχεση από τον ίδιο τον Μωάμεθ, «ότι θα κρατούσε το κεφάλι του στους ώμους του».

Ο κατακτητής κατακρεούργησε την κόρη του Άννα Ερίτσο και στη συνέχεια τον έκοψε στα δύο με πριόνι, μπροστά στην υπόλοιπη οικογένεια του.  Στη συνέχεια τους αποκεφάλισε όλους.

Περιγραφή του κάστρου της Χαλκίδας από περιηγητές

Ο Τούρκος Εβλιά Τσελεμπής που επισκέφθηκε τη Χαλκίδα το 1670  περιγράφει με πολλές  λεπτομέρειες στα «Ευβοϊκά» του, την εικόνα της πόλης:

«Το κάστρο του Εγριμπόζ έχει σχήμα πενταγώνου με τρεις σειρές οχυρώματα. Η περιφέρεια του απ” την εξωτερική μεριά του τείχους είναι 6.000 βήματα. Έχει 11 ψηλούς πύργους σαν φρούρια με πιο μεγάλο τον πύργο της γέφυρας, ο οποίος έχει πάνω έναν περίβολο.

Στη θάλασσα υπάρχουν δύο ισχυροί στρογγυλοί προμαχώνες, εξοπλισμένοι με πολλά κανόνια και στην άλλη πλευρά βρίσκονται τρεις πύργοι και ένα ισχυρό τείχος.

Μέσα στο κάστρο υπάρχουν 11 τούρκικοι μαχαλάδες και 11 τζαμιά πιστών σουλτάνων, 5 μαχαλάδες Ρωμιογκιαούρηδων και 5 μικρές εκκλησίες τους, ένας εβραϊκός μαχαλάς και μια χάβρα. Τα σπίτια είναι στενά και πετρόχτιστα, όλα είναι σκεπασμένα με κεραμίδια και με πόρτες με καμάρες. Τα σπίτια των Γκιαούρηδων είναι γεροχτισμένα και με πολλά πατώματα. Μέσα στο κάστρο βρίσκονται 1900 σπίτια και 80 βιοτεχνικά μαγαζιά».

Στοιχεία και φωτογραφικό υλικό αντλήθηκαν από την πολύ καλή ομάδα του facebook «Φωτογραφίες Παλιάς Χαλκίδας», που προσπαθεί να  καταγράψει και να διασώσει την ιστορική μνήμη της περιοχής. Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες που δημοσίευσαν τα μέλη Γιώργος Κοκοπίπης, Κοσμάς Νικολόπουλος , Χρ. Ρούσσης και Νίκος Καρατζάς.

 Χρίστος Βασιλόπουλος

http://www.mixanitouxronou.gr/afto-ine-to-thriliko-venetsianiko-kastro-tis-chalkidas-to-poliorkisan-i-tourki-ke-to-katedafisan-i-ellines-pros-270-drch-to-kiviko/