Η «σφαγή στο Δήλεσι»

Η «σφαγή στο Δήλεσι» που πλήγωσε βαριά την Ελλάδα

Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΞΕΝΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΜΜΟΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΒΑΝΙΤΑΚΗΔΩΝ ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΣΕ ΑΙΜΑΤΟΧΥΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕ ΘΥΕΛΛΩΔΕΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΓΤΟΡΔΟΚΑΣ  

kbordokas@e-typos.com

Είτε ως «σφαγή στο Δήλεσι» είτε ως «άγος του Δήλεσι» είτε ως «σφαγή των λόρδων» ή ως «δράμα του Ωρωπού», η απαγωγή των ξένων περιηγητών με την αιματηρή κατάληξη της, τέτοιες ημέρες του Απριλίου, στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αποτέλεσε το μεγαλύτερο πολιτικό-διπλωματικό θρίλερ που έζησε η χώρα μας εκείνη την περίοδο, με το προδιαγεγραμμένο αποτέλεσμα: να βρεθεί και πάλι στη θέση του απολογουμένου.

Όλα ξεκίνησαν το ανοιξιάτικο πρωινό της Δευτέρας 30ής Μαρτίου 1870, όταν μια παρέα ξένων περιηγητών και διπλωματών αναχωρούσε με δύο. άμαξες από το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία» για να γνωρίσει την περιοχή όπου είχε γίνει η μάχη του Μαραθώνα. Οι «υψηλοί» τουρίστες της εποχής ήταν το ζεύγος του δικηγόρου Λόιντ με την πεντάχρονη κόρη του, Μπάρμπαρα, ο λόρδος και η λαίδη Μπουγκάστερ, οι γραμματείς της αγγλικής και ιταλικής πρεσβείας, Εδουάρδος Χέμπερτ και Αλβέρτος ντε Μπόιλ, αντίστοιχα, και ο εγγονός του κόμη Γκρέι, Φρειδερίκος Βίνερ. Τους παραπάνω συνόδευαν, ως οδηγός, ο υπάλληλος του ξενοδοχείου και γνώστης αγγλικών, Αλέξανδρος Ανεμογιάννης, ένας Ιταλός υπηρέτης, καθώς και τέσσερις έφιπποι χωροφύλακες. Η συνοδεία Χωροφυλακής στην παρέα θεωρήθηκε από τους περιηγητές περισσότερο ως μια πράξη αβρότητας της κυβέρνησης Ζαΐμη προς αυτούς παρά ως κίνηση ανησυχίας, αφού, η τελευταία διαβεβαίωνε τους πάντες ότι η  ληστοκρατία αποτελούσε περιφερειακό πρόβλημα της χώρας, αλλά στην Αττική η κατάσταση ήταν πλήρως ελεγχόμενη.

Η πραγματικότητα όμως ήταν εντελώς διαφορετική απ' ό,τι η κυβέρνηση ήθελε να παρουσιάζει στο εξωτερικό. Ο Νομός Αττικής αποτελούσε εφαλτήριο τουλάχιστον 30 ληστρικών συμμοριών, τις οποίες περιέβαλε ένα ιδιότυπο καθεστώς ημιπαρανομίας ή, για να το πούμε καλύτερα, ημινομιμότητας... Οι συμμορίες αυτές λειτουργούσαν ως ένοπλες ομάδες ασφαλείας μεγαλογαιοκτημόνων της Αττικής ως «προστασία» ξένων -όπως π.χ. της δούκισσας της Πλακεντίας η οποία παρόλο που ζούσε απομονωμένη ήταν απόλυτα ασφαλής- ή συνδιαλέγονταν ακόμα και με πολιτικούς κοτζαμπάσηδες της περιόδου που τους χρησιμοποιούσαν εναντίον πολιτικών τους αντιπάλων ή για εκφοβισμό των κατοίκων. Ακόμα και όταν δεν συνέβαιναν τα παραπάνω, οι ληστές κυκλοφορούσαν ανενόχλητοι στις παρυφές της πρωτεύουσας, αφού τα καταδιωκτικά αποσπάσματα της Χωροφυλακής άλλοτε αδυνατούσαν να απομακρυνθούν από τη βάση τους -η Αττική περιβαλλόταν από πυκνά ανεξέλεγκτα δάση- και άλλοτε...συνεργάζονταν, όπως στην περίπτωση φύλαξης του κτιρίου της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος από μικτή ομάδα χωροφυλάκων και της ληστρικής συμμορίας Κυριάκου...

Η επίθεση   

Φυσικά, οι περιηγητές εκείνης της ημέρας αγνοούσαν τις παραπάνω παραμέτρους και ενδιαφέρονταν περισσότερο για την ξενάγηση τους στον ιστορικό χώρο του Μαραθώνα. Όταν αυτή ολοκληρώθηκε, στο δρόμο της επιστροφής για την Αθήνα, στο ύψος του Πικερμίου, οι άμαξες τους περικυκλώθηκαν από ομάδα είκοσι οπλισμένων ληστών της συμμορίας των Αρβανιτάκηδων. Οι τελευταίοι προέρχονταν από οικογένεια κτηνοτρόφων και λέγεται ότι είχαν εισέλθει στην Ελλάδα από τουρκοκρατούμενες ακόμα περιοχές το 1870, έχοντας ως υψηλό στόχο να απαγάγουν το διάδοχο του βασιλιά Γεωργίου. Α'', Κωνσταντίνο. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η πληροφορία του ερχομού των ξένων στην περιοχή έφτασε στη συμμορία από βοσκό που κρατούσε ξένο νόμισμα που του είχαν δώσει οι περιηγητές σε κάποιο χάνι στο Πικέρμι, άλλοι ότι είχε έρθει από «καλοθελητές» στην Αθήνα ή από ξένο μεγαλογαιοκτήμονα της περιοχής. Σε κάθε περίπτωση, στη σύντομη συμπλοκή που ακολούθησε με τους αιφνιδιασμένους χωροφύλακες, ένας από τους τελευταίους δολοφονείται, ένας τραυματίζεται και δύο παραδίδονται στους ληστές.

Οι ξένοι μέσα σε μια στιγμή μετατρέπονται από ανέμελους περιηγητές σε πανικόβλητους ομήρους και μεταφέρονται σε σπηλιά της Πεντέλης. Μέσα στην ίδια ημέρα απελευθερώνονται η σύζυγος και η κόρη του Λόιντ, ώστε να μεταφέρουν στην κυβέρνηση έκκληση των απαχθέντων για απελευθέρωση και τις απαιτήσεις των ληστών περί άμεσης καταβολής  25.000 λιρών και μη καταδίωξης τους, κάτι που κάνει αμέσως δεκτό ο υπουργός Στρατιωτικών, Σκαρλάτος Σούτσος.

Ο αιφνιδιασμός της κυβέρνησης Θρασύβουλου Ζαΐμη είναι πλήρης και δέχεται πυρά από τους πάντες. Η αντιπολίτευση του Κουμουνδούρου την κατηγορεί για ανικανότητα, ο Βρετανός πρέσβης απαιτεί, με απαράδεκτα πιεστικό τρόπο, την άμεση απελευθέρωση των ομήρων, ανεξαρτήτως όρων των απαγωγέων, οι βρετανικές εφημερίδες με λαϊκίστικα δημοσιεύματα αναφέρονται σε «καταραμένη χώρα» που αποτελεί «άνδρο ληστών» (τρομοκρατών θα  λέγαμε σήμερα) και που δεν θα έπρεπε να ανήκει στον κύκλο των ευρωπαϊκών κρατών, ενώ η κοινή γνώμη στο εσωτερικό παρακολουθεί αποσβολωμένη τις εξελίξεις. Ο Τύπος της περιόδου «δείχνει» τον Σκαρλάτο Σούτσο ως συνεργάτη των ληστών, αναδεικνύοντας έτσι το κοινό μυστικό της διαπλοκής μεταξύ πολιτικών και ληστών. Πράγματι, ο Σκαρλάτος διατηρεί σχέσεις με άτομα της- συμμορίας Αρβανιτάκη -κάποιοι από αυτούς μάλιστα ανήκουν στην προσωπική του φρουρά...- αλλά φυσικά δεν είχε καμία σχέση με την απαγωγή. Ενδεικτικό του κλίματος πανικού που υπάρχει στην πολιτική σκηνή είναι η πρόταση του ίδιου του βασιλιά Γεωργίου του Α' να αντικαταστήσει ο ίδιος τους ομήρους, που, φυσικά, είναι η μόνη που δεν συζητείται.

Σκληρή στάση

Οι μόνοι ευνοημένοι της σύγχυσης που επικρατεί είναι οι απαγωγείς, που βλέποντας τη χαλαρότητα που υπάρχει στο εξωτερικό για τα αιτήματα τους και την πίεση που δέχεται στο εσωτερικό η κυβέρνηση σκληραίνουν συνεχώς τις θέσεις τους και στο αρχικό αίτημα των λύτρων προσθέτουν την αίτημα της αμνηστίας. Η κυβέρνηση Ζαΐμη αποδέχεται  το πρώτο αλλά αρνείται πεισματικά να συζητήσει το δεύτερο επικαλούμενη συνταγματικό κόλλημα, αφού η αμνηστία δινόταν από το βασιλιά μόνο για πολιτικά εγκλήματα. Είναι τέτοια η αυτοπεποίθηση των Αρβανιτάκηδων ότι η κυβέρνηση, υπό το βάρος της διεθνούς πίεσης, δεν μπορεί να τους αγγίξει, που προτείνουν σε Αγγλία και Ιταλία να στείλουν τους στόλους τους στον Πειραιά ώστε να πιέσουν την κυβέρνηση να δεχτεί την αμνηστία: « ...δύνανται να κατορθώσωσι την εις τους ληστεύσαντας απονομήν της αμνηστίας, εάν αποφασίσωσι ν' αποστείλωσι τους στόλους αυτών εις Πειραιά, όπως υποχρεώσωσι την κυβέρνησιν εις τούτο».

Η τελευταία διαπραγμάτευση κυβέρνησης - Αρβανιτάκηδων γίνεται στις 7 Απριλίου μέσω του αντισυνταγματάρχη Βασιλείου Θεαγένη, που διατηρεί κουμπαριά με μέλος της συμμορίας. Στις συζητήσεις συμμετέχει και ο Άγγλος τσιφλικάς της Ευβοίας, Νόελ, στα κτήματα του οποίου εργαζόταν αδελφός του αρχιληστή Τάκου Αρβανιτάκη. Η κυβέρνηση προτείνει, αρχικά, παράδοση και χάρη μετά από στημένη δίκη και υποχωρεί στην καταβολή των λύτρων και την ασφαλή αναχώρηση τους με αγγλικό ή γαλλικό πλοίο. Οι ληστές παραμένουν άκαμπτοι και φεύγουν.

Το τραγικό τέλος

Η ΤΕΛΙΚΗ ΦΑΣΗ του δράματος θα παιχτεί τη Μεγάλη Πέμπτη 9 Απριλίου 1870. Επικεφαλής των κυβερνητικών δυνάμεων θα είναι οι λοχαγοί Σ. Αποστολίδης και Β. Λιακόπουλος, τους οποίους υποστήριζαν από θαλάσσης τα πολεμικά πλοία «Αφρόεσσα» και «Σάλαμινία» και μία αγγλική κανονιοφόρος. Οι ληστές αποφεύγουν το πρώτο μπλόκο στον Ωρωπό και καταφεύγουν στο Δήλεσι έχοντας μαζί τους μόνο τους ξένους αιχμαλώτους, αφού οι Έλληνες χωρικοί έχουν προλάβει να ξεφύγουν. Ακόμα και κυκλωμένοι οι ληστές όχι μόνο αρνούνται να διαπραγματευτούν, έστω την τελευταία στιγμή, την απελευθέρωση των ομήρων, αλλά τους δολοφονούν με φρικτό τρόπο.

Τραύματα

 Η μετέπειτα ιατροδικαστική έρευνα έδειξε ότι το πτώμα του Χέμπερτ έφερε δύο τεράστια τραύματα από γιαταγάνι στο μάγουλο και το χέρι, με το οποίο προσπάθησε να προφυλαχτεί, με αποτέλεσμα να πεθάνει στην πορεία από ανεξέλεγκτη αιμορραγία, με τον ίδιο τρόπο είχε δολοφονηθεί και ο Λόιντ, ενώ οι Μπόιλ και Βίνερ είχαν χτυπηθεί με σφαίρες στην καρδιά. Με τους ομήρους νεκρούς η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη και το αποτέλεσμα προδιαγεγραμμένο. Επτά ληστές πέφτουν νεκροί, έξι συλλαμβάνονται, ενώ οι υπόλοιποι -μεταξύ των οποίων ο αρχιληστές Τάκος- διαφεύγουν, με την καταδίωξη τους να διαρκεί μήνες.

Η χώρα δέχεται ισχυρό χτύπημα στη διεθνή της εικόνα αφού περιγράφεται στο εξωτερικό ως «φωλέα ληστών και πειρατών» και «εντροπή δια τον πολιτισμό», ενώ πολλοί ζητούν ακόμα και στρατιωτική επέμβαση εναντίον της. Προσπαθώντας να αλλάξει το δυσμενές κλίμα, η κυβέρνηση δίνει αποζημίωση 22.000 χρυσών λιρών σε καθεμία από τις οικογένειες των θυμάτων. Στο εσωτερικό τη βαριά ατμόσφαιρα επιβαρύνει η Μεγάλη Εβδομάδα αφού Μεγάλο Σάββατο γίνεται η κηδεία των τριών ξένων, ενώ ανήμερα του Πάσχα η πρωτεύουσα ξυπνά με το αποτρόπαιο θέαμα των επτά κεφαλιών των φονευθέντων ληστών να βρίσκονται καρφωμένα 3 σε κοντάρια στο Πεδίον του Άρεως. Οι εφημερίδες ανακαλύπτουν τις κρυφές σχέσεις του Βρετανού μεγαλοκτηματία Φρανκ Νόελ με τη συμμορία των Αρβανιτάκηδων, στοχοποιώντας τον ως τον ιθύνοντα νου της απαγωγής.

«Θύματα» του αιματηρού γεγονότος πέφτουν αρχικά ο υπουργός Στρατιωτικών, Σκαρλάτος Σούτσος, κατηγορούμενος για σχέσεις με τους ληστές ως «ληστοτρόφος», αναγκάζοντας τον έτσι σε παραίτηση, για να τον ακολουθήσει στη συνέχεια, τον Ιούλιο του ίδιου έτους, ολόκληρη η κυβέρνηση Ζαΐμη. Στη δίκη, που είχε προηγηθεί τον Μάιο, οι συλληφθέντες ληστές καταδικάζονται σε θάνατο και αποκεφαλίζονται με λαιμητόμο σε δημόσια εκτέλεση στο Πεδίον του Άρεως.

ΜΕ ΤΗ ΜΑΤΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΙΩΝ

Τα τραγικά γεγονότα στο Δήλεσι αποτυπώθηκαν με πολλούς τρόπους από Έλληνες και ξένους λόγιους. Με το θέμα ασχολήθηκε αρχικά το 1875 ο Γάλλος συγγραφέας Εντμόντ Αμπού με το μυθιστόρημα του «Ο Βασιλεύς των Ορέων». Το 1952, ο Μ. Καραγάτσης δημοσιεύει σε συνέχειες στην εφημερίδα «Βραδυνή» το μυθιστόρημα «Οι λησταί στα πρόθυρα των Αθηνών», που κυκλοφόρησε έπειτα από χρόνια με εικονογράφηση του Αλέκου Φασιανού, ενώ με το ζήτημα θα ασχοληθεί και ο ποιητής και ψυχαναλυτής Ανδρέας Εμπειρίκος στο έργο του «Ο Δρόμος».

Το βιβλίο του Edmond About "The king of the mountains" μπορείτε να το κατεβάσετε στην αγγλική έκδοσή του από εδώ ελεύθερα : 

https://ia600509.us.archive.org/6/items/kingofmountains00abou/kingofmountains00abou.pdf 

Το τεύχος των ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΩΝ «οι Βασιλείς των ορέων» διαδραματίζεται στην Ελλάδα του Όθωνα και είναι γραμμένο από τον Εντμόντ Φρανσουά Βαλεντίν Αμπού (Edmond Francois Valentin About). Ο Αμπού ήταν Γάλλος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος. Το 1851 ήρθε στην Αθήνα ως υπότροφος της Γαλλικής Σχολής και έμεινε 4 χρόνια περιοδεύοντας την χώρα. Απογοητευμένος από όσα είδε όταν επέστρεψε στο Παρίσι, δημοσίευσε το βιβλίο του Σύγχρονη Ελλάδα (1855), στο οποίο σχολιάζει, επικριτικά (υπερβάλλοντας κάποιες φορές και αδικώντας μας άλλες) την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της Ελλάδας. Το μυθιστόρημα «Βασιλείς των Ορέων» δημοσιεύθηκε λίγο μετά και σε αυτό περιγράφεται η κατάσταση που επικρατούσε στην ελληνική επαρχία στο θέμα των ληστρικών συμμοριών, αρκετά μεγαλοποιημένη. Κατά κάποιο τρόπο, ο Αμπού περιγράφει κάποια από τα γεγονότα της σφαγής του Δήλεσι 15 χρόνια πριν αυτά συμβούν. Στο μυθιστόρημα αυτό αντέδρασαν άλλοι υπότροφοι της Γαλλικής Σχολής της Αθήνας, με την δημοσίευση μιας σειράς άρθρών που αμφισβητούσαν την αντικειμενικότητα του Αμπού. Η αμερικανική έκδοση των ΚΛΑΣΣΙΚΩΝ αναφέρει τις ελληνικές αντιδράσεις για το μυθιστόρημα του Αμπού και ταυτόχρονα στο ίδιο τεύχος παρουσιάζει την δίκη του Σωκράτη για να ισορροπήσει κατά μάλλον τις εντυπώσεις.

Το γεγονός είναι ότι ο Αμπού περιγράφει την πραγματικότητα που βρήκε στην Ελλάδα του 1854, φτώχεια, έλλειψη υποδομών, αδυναμία επιβολής των νόμων της κεντρικής εξουσίας και μεγάλες κοινωνικές αντιθέσεις. Ο Αμπού περιγράφει με λεπτομέρειες την καθημερινή ζωή και όπως είναι φυσικό έχει άποψη για όλα.  Κάποιες φορές υπερβάλλει επειδή του είναι δύσκολο να κατανοήσει τους διαφορετικούς θεσμούς που ισχύουν στην απελευθερωμένη Ελλάδα. Ίσως να είναι υπερβολικά επικριτικός επειδή προσγειώθηκε ανώμαλα στην ελληνική πραγματικότητα. Του είναι δύσκολο όπως και σε εμάς που ζούμε 150 χρόνια μετά, να συνειδητοποιήσει ότι οι Έλληνες δεν είναι δυνατόν με την υπογραφή της συνθήκης για την απελευθέρωση της Ελλάδας να αλλάξουν αμέσως τρόπο ζωής, συνήθειες και συμπεριφορές που ίσχυσαν για εκατοντάδες χρόνια. Η Ελλάδα προσπαθούσε να γίνει ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος (πολλές φορές με λάθος τρόπους) αλλά πολύ απείχε ακόμη από το να το κατορθώσει. Και μάλλον εξακολουθούμε να απέχουμε πολύ ακόμη.

Η κεντρική εξουσία αντιμετωπίζεται με δυσπιστία (έως εχθρικά) η αστική τάξη είναι σχεδόν ανύπαρκτη και πυρήνας της κοινωνίας είναι η κοινότητα και η εκκλησία. Πολλοί πρώην αγωνιστές της επανάστασης αδυνατούν να προσαρμοσθούν στην ειρηνική περίοδο και κυρίως στον μετασχηματισμό της Ελλάδας σε σύγχρονο κράτος δυτικού τύπου. Οι απαγωγές για λύτρα είναι μάλλον συνηθισμένο φαινόμενο, όπως είναι και η διαπλοκή ανάμεσα στους ληστές και τους τοπικούς πολιτικούς παράγοντες. Η αυτοδικία ήταν σε μεγάλο βαθμό αποδεκτή και τα περισσότερα θέματα στις σχέσεις των ανθρώπων καθοριζόταν με βάση εθιμικούς κανόνες και όχι γραπτό δίκαιο. Η ληστεία ήταν κοινωνικά αποδεκτή, ανάλογα με την περιοχή και την συμπεριφορά των ληστών. Εάν οι ληστές τηρούσαν κάποιους κανόνες υπήρχε περίπτωση να θεωρούνται ένα είδος «κοινωνικού αγωνιστή» κάτι σαν τον Ρομπέν των δασών.

Η ληστεία ήταν ένα καθημερινό γεγονός. Οι ληστές έφταναν μέχρι τα προάστια των Αθηνών. Η Αττική ήταν ακόμα γεμάτη από δάση. Οι Αμπελόκηποι ήταν μια χέρσα περιοχή και στην θέση του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος» ήταν πυκνό δάσος με βελανιδιές και πεύκα που οι ντόπιοι κυνηγούσαν αγριογούρουνα. Η «Ληστοκρατία» βρισκόταν σε έξαρση κατά την μετεπαναστατική περίοδο, παρ’ όλα τα μέτρα που είχαν πάρει αρχικά οι Βαυαροί και στη συνέχεια οι διάφορες κυβερνήσεις για την εξουδετέρωση της, με συνέπεια τα κρούσματα της να είναι συχνά μέχρι και στο δεύτερο μισό τού 19ου αιώνα, αλλά ακόμη και τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου. Η ελληνική ύπαιθρος θεωρείται απολύτως απαλλαγμένη από την ληστεία μόνο μετά την λήξη του εμφυλίου, στις αρχές της δεκαετίας του 1950

Χαρακτηριστικό γεγονός της εποχής είναι η λεγόμενη «Σφαγή του Δήλεσι» (ή δράμα του Ωρωπού) που συνέβη λίγα χρόνια αργότερα στις αρχές του Απριλίου του 1870 στο Δήλεσι. Στο γεγονός αυτό αναφερθήκαμε αναλυτικά παραπάνω

Πηγές :

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ

http://www.daskalosa.eu/istoria_st_en.d.04.ellada_teli_19ou_aiona.html 

https://archive.org/details/kingofmountains00abou
http://ctspecial.wordpress.com/2012/08/05/ct-special-κλασσικα-εικονογραφημενα-oi-βασιλε/