Η φοβία της πτήσης ή αεροφοβία

Η φοβία της πτήσης ή αεροφοβία

Άρθρο του Ιωάννη Σ. Λαϊνου*

Τι εννοούμε λέγοντας «φοβία»; Διαταραχή Φοβικού άγχους (Φοβία), είναι μια ειδική κατηγορία αγχώδους διαταραχής. Το άτομο σαν συνέπεια των λανθασμένων ερμηνειών προχωρεί σε σκέψεις για επαπειλούμενη καταστροφή με αποτέλεσμα να βιώνει εντονότατο και βασανιστικό στρες. Το άτομο βιώνει αδικαιολόγητο, υπερβολικό, επίμονο αλλά ταυτόχρονα παράλογο φόβο για κάποιο αντικείμενο, γεγονός, χώρο, άνθρωπο, ζώο ή κατάσταση, με αποτέλεσμα το άτομο να αποφεύγει το αντικείμενο της φοβίας του. Οι ασθενείς που πάσχουν από φοβία-με εξαίρεση τα παιδιά-συνήθως αναγνωρίζουν πως οι φόβοι τους δεν είναι βάσιμοι είναι παράλογοι όμως η βίωση του συναισθήματος της φοβίας δεν μπορεί να ελεγχθεί και να αποτραπεί από την θέληση του ασθενούς.

Πόσο δικαιολογημένη είναι η φοβία των πτήσεων;

Κατά τη δεκαετία του '20, ο φόβος της πτήσης ήταν ένας λογικός φόβος διότι τα ποσοστά των δυστυχημάτων και της θνησιμότητας ήταν υψηλά, λόγω της πρωτόγονης τεχνολογίας του αεροσκάφους, του χαμηλού επιπέδου συντήρησης του, καθώς και του χαμηλού τεχνολογικού επιπέδου των τηλεπικοινωνιών και της μετεωρολογίας. Όμως σήμερα το επιβατικό αεροσκάφος είναι το πλέον ασφαλές από όλα τα μεταφορικά μέσα.

Κατά την διάρκεια της πτήσης ένα άτομο, ενδέχεται να μην παρουσιάσει αγοραφοβία κατά την είσοδο του στην αίθουσα του αεροδρομίου με το πολύβουο πλήθος, ενδέχεται να μην παρουσιάσει κλειστοφοβία μόλις μπει στο αεροσκάφος, ενδέχεται να μην αναπτύξει φοβία κατά την διάρκεια της απογείωσης ή από τους θορύβους του αεροσκάφους, αλλά να εκδηλώσει υψοφοβία κάποια στιγμή που το αεροσκάφος φθάσει το μέγιστο ύψος πτήσης ή να εκδηλώσει φοβία λόγω των αναταράξεων ή να εκδηλώσει υδροφοβία κατά την διάρκεια της πτήσης πάνω από θάλασσα, ερμηνεύοντας τα γεγονότα αυτά ως ένδειξη ύπαρξης κινδύνου.

Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται η φοβία της πτήσης ή αεροφοβία;

Η εμφάνιση φοβίας για την αεροπορική πτήση δεν εκδηλώνεται σε όλους τους ανθρώπους με τα ίδια συμπτώματα, ούτε με την ίδια ένταση. Ένας αριθμός συμπτωμάτων με τα οποία εκδηλώνεται η φοβία για πτήση είναι τα ακόλουθα: πανικός, ζαλάδα, ξηροστομία, εξάψεις, ωχρότητα, κοιλιακή δυσφορία, τάση για εμετό, ταχυπαλμία, έντονη εφίδρωση, δύσπνοια, πόνο στο στήθος, μούδιασμα στα άκρα, μυϊκός τρόμος, αίσθημα αστάθειας και έλλειψης ισορροπίας, απαισιοδοξία, μειωμένη δυνατότητα ορθής κρίσης, φόβο ότι ζουν τις τελευταίες τους στιγμές και έντονη αίσθηση της καταστροφής, προλιποθυμικές καταστάσεις, "σβήσιμο". Οι περισσότεροι που πάσχουν από αεροφοβία δεν θεωρούν την πτήση ως μία επισφαλή κατάσταση, αλλά αποφεύγουν να ταξιδεύουν με αεροπλάνο για να μην βιώσουν τα συναισθήματα που αισθάνονται κάθε φορά που βρίσκονται σε αυτό.

Πως προσεγγίζουν τις πηγές δημιουργίας των φοβιών γενικά και ειδικά της φοβίας της πτήσης οι διάφορες θεωρίες;

Ο άνθρωπος δε γεννιέται με την φοβία των αεροπορικών πτήσεων ούτε αναπτύσσει φοβίες χωρίς λόγο.. Την αποκτά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Η φοβία για την πτήση ενδέχεται να μην έχει καμία αρχική σχέση με την πτήση καθ' εαυτήν. Διαφορετικοί άνθρωποι αντιδρούν στην διαταραχή του φοβικού άγχους (φοβία), με διαφορετικούς τρόπους και βιώνουν τα αρνητικά συναισθήματα σε διάφορα επίπεδα έντασης. Από ήπια συναισθήματα άγχους μέχρι κρίσεις πανικού. Οι επόμενες ερμηνείας δίδουν μία ιδέα για τις αιτίες προέλευσης και ανάπτυξης της αεροφοβίας:

1) Η ψυχοδυναμική-Φροϋδική προσέγγιση των αιτίων προέλευσης της φοβίας των πτήσεων

Η ψυχαναλυτική προσέγγιση των φοβιών θεωρεί ότι οι φοβίες είναι αποτέλεσμα αμυντικών λειτουργιών και έχουν ως αφετηριακό σημείο: α) τις απωθημένες ανεπίλυτες συγκρούσεις κατά την παιδική ηλικία μεταξύ του θέλω που ζητά ικανοποίηση και της απαγόρευσης για ικανοποίηση του από τους κανόνες της κοινωνικά αποδεκτής συμπεριφοράς, β) του άγχους που προκαλείται στο βρέφος από έναν ανασφαλή δεσμό με τη μητέρα του κατά τα δύο πρώτα στάδια ανάπτυξης της προσωπικότητας του. γ) του μη διαχειρίσιμου από το ΕΓΩ του ατόμου, άγχους, το οποίο ο ασθενής βίωσε κατά την παιδική ή την εφηβική του ηλικία λόγω της έκθεσης του σε κάποιο ψυχολογικά τραυματικό γεγονός.

2)  Οι συμπεριφορικές θεωρίες αντιμετωπίζουν την φοβική συμπεριφορά σαν αποτέλεσμα:

α) της μάθησης, β) αρνητικών εμπειριών του παρελθόντος είτε του συγκεκριμένου ατόμου είτε κάποιου άλλου από το περιβάλλον του σχετικά με τα αεροπορικά ταξίδια γ) του ρόλου που διαδραματίζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης σχετικά με τον τρόπο που χειρίζονται τις αεροπορικές καταστροφές προωθώντας την μεγιστοποίηση της τηλεθέασης-ακροαματικότητας και όχι την αντικειμενική ενημέρωση.

3)  Οι γνωστικές-συμπεριφορικές προσεγγίσεις επικεντρώνουν στις επιδράσεις τις οποίες δέχεται η συμπεριφορά του ατόμου από τα σχήματα και τα στερεότυπα με βάση τα οποία σκέπτεται, ερμηνεύει τα γεγονότα και με βάση τις ερμηνείες αυτές αισθάνεται και συμπεριφέρεται.

Θεραπεύεται η φοβία της πτήσης;

Όποιος πετά με αεροπλάνο δεν σημαίνει ότι έχει πεισθεί ότι όλα θα πάνε καλά στις πτήσεις του. Η δημιουργία της πεποίθησης ότι δεν πρόκειται να συμβεί οποιοδήποτε ατύχημα κατά την πτήση, θα ήταν αποτέλεσμα ψυχοπαθολογικής λειτουργίας που αφορά στη διέγερση της «άρνησης» σαν μηχανισμού άμυνας του «Εγώ», θα ήταν παραβίαση του Νόμου του Merphy ο οποίος διδάσκει ότι εφ' όσον κάτι μπορεί να συμβεί γενικά, αυτό μπορεί να συμβεί και σ' εμένα.

Η θεραπευτική παρέμβαση της Ψυχανάλυσης στοχεύει στην αναίρεση των αιτιών που διαμόρφωσαν την συγκεκριμένη φοβική προσωπικότητα. Έτσι δίνει διέξοδο και εκτονώνει τις διάφορες εκδηλώσει των πρωτογενών συγκρούσεων στα διάφορα πεδία της ενήλικης ζωής-όπως είναι οι φοβίες για συγκεκριμένα φοβικά αντικείμενα π.χ. πτήση με αεροπλάνο- οι οποίες διεγείρουν το μη διαχειρίσιμο από το ΕΓΩ μας, φοβικό άγχος.

Η Συμπεριφορική προσέγγιση της θεραπείαw της φοβίας των πτήσεων επικεντρώνει κυρίως στην συστηματική απευαισθητοποίηση του ατόμου από την φοβική κατάσταση-πτήση Στόχος είναι ο ασθενής να μάθει να ελέγχει τον φόβο του και τελικά να τον μειώσει ουσιωδώς.

Η Γνωστική Συμπεριφορική θεραπεία έχει ως στόχο να εκτονώσει την οξύτητα των συμπτωμάτων μέσα από την αλλαγή των σκέψεων και των παραγόμενων από αυτές αρνητικών συναισθημάτων που παράγουν και τις φοβικές συμπεριφορές. Η θεραπεία αυτή έχει πάρει στοιχεία τόσο από την γνωστική θεραπεία όσο και από τη συμπεριφορική θεραπεία (απευαισθητοποίηση - θεωρία μάθησης).

Το παρόν  άρθρο αποτελεί περίληψη του δημοσιευθέντος την 5.3.2011 στον Εθνικό Κήρυκα της Νέας Υόρκης άρθρου.

* O Ιωάννης  Σ. Λαϊνος είναι  Διδάκτορας  Οικονομίας-Ανθρωπίνου Παράγοντος, Εναέριων Μεταφορών \Μέλος της Ευρωπαϊκής  Ένωσης Ψυχολόγων Εναέριων Μεταφορών\Μέλος της Air Transport Research Society

"ΤΑ ΔΙΚΑ ΜΑΣ ΦΤΕΡΑ"