Η συναισθηματική ματιά του Νίκου Βατόπουλου

«Η Αθήνα ενός αθηναιογράφου» ο τίτλος της έκθεσης με φωτογραφίες του

Πρώτη φορά κρατάω το ρόλο του φωτογράφου και δυσκολεύομαι να το συνηθίσω – δεν είμαι παρά ένας από αυτούς που δοξάζουν το νέο μέσο μέσω των δικτύων και της τεχνολογίας. Οπτικοποιώ τη θέση μου για την Αθήνα, όπως την έχω καλλιεργήσει 25 χρόνια τώρα με τα κείμενά μου. Πρόκειται για 70 φωτογραφίες, οι περισσότερες έγχρωμες, πολλές από αυτές νυχτερινές. Είναι μια κρυπτική ανάγνωση της πόλης. Μ’ ενδιαφέρει να αναδείξω τις λεπτομέρειες μιας αφανούς ζωής, με συγκινεί η μεταμόρφωση των δρόμων τη νύχτα καθώς τους χρυσίζει το ηλεκτρικό φως, οι μικροί άσημοι δρόμοι μέσα στην καρδιά της… Δεν δείχνω την ομορφιά ή την ασχήμια της – είναι μια καθαρά προσωπική ματιά. Νιώθω σαν ανιχνευτής μιας ασυνήθιστης διαδρομής. Η πολυετής επαφή μου με την ανάγνωση της Αθήνας μού έχει δώσει την αυτοπεποίθηση πως μπορώ σε κάτι που θεωρείται έλασσον να δώσω τη μείζονα αξία του.

Αυτό που με προκαλεί να φωτογραφήσω κάτι, κι αν είναι επιτυχημένο να το δημοσιοποιήσω, είναι η ενεργοποίηση ενός εσωτερικού καναλιού που περιλαμβάνει αναφορές, βιώματα, ιδιοσυγκρασία, γούστο… Οι φωτογραφίες μου είναι η δική μου μεσοαστική Αθήνα των κεντρικών συνοικιών και της εποχής μου. Τα βιώματά μου κυκλοφορούν από την Κυψέλη που μεγάλωσα –γεννήθηκα το ’60–, το Κολωνάκι, τα Εξάρχεια, τη Νεάπολη, το Θησείο… που κυκλοφορούσα.

Μεταξουργείο

Μπορεί και να είναι μια αντίδραση στην προσπάθεια απαξίωσης αυτής της πόλης, αλλά δεν είναι καθόλου επιθετική, γιατί κάτι τέτοιο δεν ταιριάζει στην ιδιοσυγκρασία μου. Πιστεύω πως είναι μια αντίδραση δημιουργική, καθώς προσπαθώ να συσπειρώσω το συναίσθημα. Γιατί για μένα αυτό είναι ο μοχλός κατανόησης ενός τόπου, κατανόησης μιας Αθήνας που δεν έχει χαθεί αλλά έχει αφυδατωθεί ως αίσθηση. Μ’ ενδιαφέρει να βρούμε τα πράγματα εκείνα που θα ενώσουν τον κόσμο, παρά τις διαφορετικές ιδεολογίες και αναφορές μας. Χρειαζόμαστε μια αφήγηση για να δημιουργηθεί μια συμφιλίωση με το αστικό περιβάλλον.

Γκάζι

Οι φωτογραφίες αιχμαλωτίζουν σπίτια από τη δεκαετία του ’30 μέχρι το ’80. Η είσοδος μιας πολυκατοικίας του ’30 στην οδό Σίνα, κλεισμένη σε μια νυχτερινή πορτοκαλί σιωπή, είναι ίσως η φωτογραφία που με εκπροσωπεί περισσότερο. Το κενό της είναι πολύ πυκνό – σ’ αυτό κρύβονται οι σκιές ενοίκων, ιδιοκτητών ή περαστικών που πλέον έχουν φύγει. Δεν έχω ζήσει στην οδό Σίνα, αλλά τη θεωρώ δρόμο μεταίχμιο, καθώς βρίσκεται ανάμεσα στο Κολωνάκι και τα Εξάρχεια, σε μια «καλή» συνοικία, που δεν είναι τόσο καλή ώστε να διώχνει ούτε τόσο κάτω ώστε να έχει συναντήσει την παρακμή. Με συναρπάζουν τα σημεία της πόλης όπου συναντώνται το παλιό με το καινούργιο, το μεσοαστικό και το μικροαστικό, η επίσημη και η ανεπίσημη Αθήνα. Εκεί όπου σε πολύ μικρή πυκνότητα χώρου συγκεντρώνονται μεγάλες διαδρομές ζωής με τις αποχρώσεις και τις φωτοσκιάσεις τους. Εννοείται πως επηρεαζόμαστε από το δομημένο περιβάλλον, αλλά πιστεύω στον ορθό λόγο, κι ας μίλησα για τη συναισθηματική μου αφετηρία. Η ιστορία έχει αποδείξει πως τα ευγενή αστικά περιβάλλοντα δεν γεννούν αναγκαστικά και ευγενείς ιδέες ή συμπεριφορές. Μόνο να σκεφτούμε πως μέσα από τις γερμανικές πόλεις του ’30 με την εξαιρετική αρχιτεκτονική τους έχει γεννηθεί ο ναζισμός, φτάνει. Από την άλλη υπάρχουν πόλεις που δεν είναι δημιουργημένες σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα, αλλά έχουν δώσει συσπειρώσεις και ανθρώπους σπουδαίους. Αν και πολύ δυτικόφιλος, με βαθιά δυτική παιδεία, μεγαλώνοντας, χωρίς να απομυθοποιώ τη Δύση, διαστέλλω τη ματιά μου κι έχω συμπεριλάβει αξίες που στο παρελθόν τις είχα υποτιμήσει. Πολλοί κατηγορούμε τα κτίρια που αντικατέστησαν τις παλιές μονοκατοικίες –μερικές φορές αδίκως γιατί δεν ήταν όλα τα σπίτια που γκρεμίστηκαν άξια διατήρησης. Με την απόσταση του χρόνου η «καλή» αστική πολυκατοικία με 50 και 60 χρόνια ζωής είναι αυτή που μπορεί να ξετυλίξει μια αστική μυθολογία που συγκινεί. Γιατί οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που συναντάς στους δρόμους εκεί έχουν τα βιώματά τους, εκεί βρίσκονται οι αναφορές τους. Μια τυπολογία ζωής κατανοητή.

Σίνα 32

Πιστεύω στα μεγάλα έργα στο δημόσιο χώρο, τα οποία οργανώνουν και ξανά αφηγούνται το βασικό παραμύθι της πόλης. Όμως, για μένα, εξίσου μεγάλη αξία έχει αυτό που συμβαίνει, ας πούμε, με τους σπινθήρες συντροφιάς στην αυλή της ταβέρνας το καλοκαίρι. Πρόκειται για παράλληλα κανάλια που τρέχουν μέσα στην πόλη και το ένα δεν ενοχλεί το άλλο. Όλα έχουν το ρόλο τους και ανάγκη χώρου. Η ύπαρξη του ενός δεν πρέπει να αποτρέπει την ύπαρξη του άλλου. Είναι βασικό μου ιδεολόγημα.

Ν. Δούκα 8

Το έλλειμμα του μέσου Έλληνα είναι η αδυναμία του να συνυπάρχει. Του να εφαρμόσει το ζήσε και άσε με να ζήσω. Τον διακατέχει ένας εφηβικός εγωισμός, με επεκτατικά χαρακτηριστικά σε ό,τι έχει να κάνει με το δημόσιο χώρο. Παρόλα αυτά δεν μ’ αρέσει να σκέφτομαι αυτό το κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, αλλά τους ανθρώπους που μελετούν, σκέφτονται ή ακόμα περισσότερο δρουν δημιουργικά. Αυτούς που μπορούν να ακούνε και σέβονται το διάλογο. Πάντοτε βλέπω το ποτήρι μισογεμάτο. Είμαι φύσει και θέσει αισιόδοξος. Δεν είμαι και ανυπόμονος. Οι αλλαγές έρχονται συνήθως αργά. Γράφω σήμερα για κάτι που μπορεί να γίνει και μετά από πολλά χρόνια. Δεν σημαίνει πως δεν αναγνωρίζω πως υπάρχουν δισεπίλυτα προβλήματα, αλλά προτιμώ να είμαι με ανθρώπους που θέλουν να χτίσουν και όχι να αποδομήσουν. Είναι ο χαρακτήρας μου τέτοιος, αλλά νομίζω εκπαιδεύτηκα με αυτόν τον τρόπο. Εκνευρίζομαι, αντιδρώ μερικές φορές με εξωστρέφεια, αλλά δεν διαπληκτίζομαι. Δεν μπαίνω στο κανάλι της αντικοινωνικότητας. Πιστεύω στη συνύπαρξη.

Δροσοπούλου 97

H Aθήνα στο σύνολό της δεν είναι όμορφη. Βέβαια του αν σου αρέσει μια πόλη έχει να κάνει περισσότερο με την ιδιοσυγκρασία σου. Για να μπορέσει η Αθήνα να συμπεριληφθεί στο διεθνή χάρτη με τις ενδιαφέρουσες και επιθυμητές πόλεις, πρέπει να αποκτήσει αυτογνωσία και να μάθει να προβάλλει όλα όσα διαθέτει, και διαθέτει πολλά περισσότερα από την Ακρόπολη και τα αρχαία μνημεία της. Πρέπει να αναδείξουμε, επαναφέροντας στο προσκήνιο, την ιστορία της σύγχρονης πόλης. Να κατασκευάσουμε μια αφήγηση με υλικά που υπάρχουν. Λίγοι γνωρίζουν πως η σύγχρονη Αθήνα είναι μια Μπραζίλια του 19ου αιώνα, ένα πολύ ενδιαφέρον αστικό πείραμα στο οποίο συμμετείχε όλη η Ευρώπη. Πάντα υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιστορία από πίσω – γιατί η Πλάκα, για παράδειγμα, είναι έτσι όπως είναι. Δεν πρέπει να αναδείξουμε την τόσο ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική του μεσοπολέμου, την οποία δεν εκμεταλλευόμαστε τουριστικά, όπως κάνει π.χ. το Τελ Αβίβ; Στην Ελλάδα υπάρχει ένας μοναδικός λαϊκός ελληνικός ρυθμός, πολύ ιδιαίτερος, που χαρακτηρίζει τα νεοκλασικά. Έχει ενδιαφέρον να διηγηθείς την αστική αναδιοργάνωση της Αθήνας, τη δεκαετία του ’30, συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής, το πώς συσπειρώθηκε η ομογένεια και το αστικό κεφάλαιο για να επενδύσει στη δημιουργία των πρώτων πολυτελών πολυκατοικιών σε πολλά σημεία του κέντρου. Αν το αποτέλεσμα το διαφημίσεις ως ένα μεσογειακό Bauhaus, μοναδικό στην Ανατολική Ευρώπη, έχεις κερδίσει τη μοναδικότητα. Στις άλλες πόλεις τις Δύσης θα βρεις σκόρπια τέτοια δείγματα, εδώ μόνο θα βρεις τόσο οργανωμένα μέτωπα. Όμως για να το αναδείξεις αυτό πρέπει να το γνωρίσεις και, το κυριότερο, να το αγαπήσεις.

Τελικά, ναι, πρέπει να είμαι ερωτευμένος με την Αθήνα – και μάλλον πρόκειται για γάμο. Έχω συμβιβαστεί σε πάρα πολλά πράγματα, αλλά ελπίζω σε μια ανανέωση της σχέσης.

Info: 28/5 - 28/6, Αίθουσα τέχνης ena, Βαλαωρίτου 9γ΄, 210 3388501
Κεντρική φωτό: Ηλίας Γεωργουλέας

http://www.athensvoice.gr/the-paper/article/483/η-συναισθηματική-ματιά-του-νίκου-βατόπουλου