ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΜΕ ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ

ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ ΜΕ ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ

Κάθε είδους συνθήματα τυπώνονταν σε ΦΑΚΕΛΟΥΣ των ΕΛΤΑ . Μηνύματα για το «Νέο Κράτος» του Μεταξά και την 21η Απριλίου μέχρι ευχές για την «Ημέρα της Μητέρας», και... τα 100 χρόνια του Πανιωνίου. Ντοκουμέντα δίπλα σε γραμματόσημα

Του ΑΡΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΠΟΥ

«Να κοιμάσθε ήσυχοι η Ελλάς έγινε δυνατή», «Έπρεπε να παύσει ο κομματικός αλληλοσπαραγμός», «Θέλωμεν να κάμωμεν πολιτισμόν ελληνικόν». Συνθήματα ολιγόλογα και σαφή.

Συνθήματα τυπωμένα χιλιάδες φορές πάνω στις επιστολές που κυκλοφόρησαν στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου από ένα καθεστώς που ανέδειξε όσο λίγα τη δύναμη της προπαγάνδας και βρήκε στους φακέλους της αλληλογραφίας χώρο ανάλογο με αυτόν που οι σημερινοί διαφημιστές αναζητούν στις γιγαντοαφίσες των πολυσύχναστων δρόμων...

Περιβόλι ολάνθιστο όμως είναι η ατέλειωτη σειρά μηνυμάτων που επινόησαν τα καθεστώτα του Ι. Μεταξά και αργότερα των συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου 1967. Ο δικτάτορας της 4ης Αυγούστου μάλιστα έβαζε ύστερα από κάθε σλόγκαν και την υπογραφή του. Ας δούμε μερικά ακόμα: «Εργάζεσθε και αποταμιεύετε», «Η θέλησις του βασιλέως (σ.σ. για να μην ξεχνιόμαστε) και του Ι. Μεταξά απέτρεψαν κινδύνους εθνικούς», «Το νέον κράτος θέλει Έλληνας πειθαρχημένους», «Το νέον κράτος θέλει Ελληνίδας καλάς μητέρας», «Χωρίς αισιοδοξία μεγάλα έργα δεν γίνονται» (σ.σ.: Ε.Ε. τ' ακούς;), «Οι πραγματικοί πολίται τώρα απέκτησαν τας ελευθερίας των», «Ούτε σπιθαμή γης ακαλλιέργητος».

Ένα από τα όσα μας έμαθε ο «αιώνας της διαφήμισης» είναι ότι το μήνυμα που θέλει να «πιάσει» τον κόσμο πρέπει να είναι άμεσο, γρήγορο και συχνά επαναλαμβανόμενο. Το παράξενο είναι ότι ο κανόνας αυτός πρωτοεφαρμόσθηκε (και συνεχίζει να εφαρμόζεται) όχι στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο αλλά πολύ παλιότερα στις ταπεινές ταχυδρομικές επιστολές.

Μιλάμε βέβαια για τα μηνύματα των σφραγίδων που «μελανώνουν» τα... γαλάζια μας γράμματα - εξωτερικά και μόνο - αφήνοντας το αποτύπωμα τους στο φάκελο και το γραμματόσημο. Όταν όλα ξεκίνησαν, υπήρχαν μόνο οι σφραγίδες που έδειχναν το χρόνο και τον τόπο αποστολής και παραλαβής. Ήταν μοιραίο όμως, μέσα από το συνεχές «πήγαινε-έλα» και «παρέδωσε» των επιστολών να σκεφθεί κάποιος ότι δεν αρκεί να απεικονίζουμε με το γραμματόσημο όσα επιθυμούμε οι άλλοι να δουν, αλλά πρέπει και να το λέμε.

«Σφραγιστικοί δακτύλιοι»

Έτσι γεννήθηκαν οι «σφραγιστικοί δακτύλιοι», όπως τους αποκαλούν οι φιλοτελιστές. Έγιναν συλλεκτικό αντικείμενο, αλλά δεν είναι δύσκολο να τους χαρακτηρίσουμε και ιστορική πηγή, αφού φανερώνουν όχι μόνο τα συνθήματα που προσπαθούσε να περάσει η κυρίαρχη ομάδα κάθε εποχής, αλλά και το γλωσσικό κώδικα που θεωρούσε προτιμότερο.

Ας επιχειρήσουμε όμως κι εμείς ένα ταξίδι στην ελληνική ιστορία μέσα από τα συνθήματα που σφράγισαν εκατομμύρια επιστολές, με τη βοήθεια της συλλογής του Γιώργου Παχή, ο οποίος ετοιμάζεται να εκδώσει και σχετικό βιβλίο.

«Βοηθείτε τον υπό την προεδρίαν της Α.Μ. της βασιλίσσης πατριωτικόν σύνδεσμον των Ελληνίδων». Πρόκειται για το παλαιότερο αποτύπωμα (1915) που καταγράφει η μελέτη του κ. Παχή, σφραγισμένο πάνω σε επιστολικό δελτάριο που εστάλη από το Αγρίνιο στην Πάτρα και σε καρτ-ποστάλ από τη Λιβαδειά προς το Κάιρο.

«Προφητικό» είναι το μήνυμα που συναντούμε στα 1919 και λέει: «Όλοι εις την εκδρομήν της Σμύρνης». Ενώ από το 1920 συναντούμε τις πρώτες σφραγίδες, διαφημιστικές μιας οικονομίας χωρίς πληθωρισμό και φορομπηχτικές διαθέσεις: «Καταθέστε τας οικονομίας σας εις τα ταχυδρομικά ταμιευτήρια. Τόκος 5% καθαρός, χωρίς φόρους και χαρτόσημα».

Τα Ελληνικά Ταχυδρομεία (ΕΛΤΑ) δεν εγκρίνουν σήμερα καθαρά διαφημιστικές σφραγίδες, αλλά τέτοιες συναντούμε στα 1924: «Επισκεφθήτε το εστιατόριον "Αβέρωφ", Σταδίου 8-Αθήναι» και «Σιγαρέττα Παπαστράτος, τα εκλεκτότερα όλων».

Η πρώτη Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης «σφράγισε» φακέλους το 1926 αλλά και στις διοργανώσεις που ακολούθησαν μαζί με τις εκκλήσεις για βοήθεια προς τον Ερυθρό Σταυρό και συμμετοχή στις απογραφές.

Πολιτιστικές ανησυχίες θα αφουγκραστούμε σε διπλή σφραγίδα φακέλου που ξεκινούσε από την Αθήνα στις 28/12/29 λέγοντας: «Συναντηθήτε εις τας δελφικάς εορτάς, 1-3, 6-8, 11-13 Μαΐου 1930» και στο δεύτερο πλαίσιο «Reunissez vous aux fetes Delphes».

«Η  εθνική ανάγκη»

«Προτιμάτε τα εγχώρια προϊόντα, το επιβάλλει εθνική ανάγκη» φώναζε σφραγίδα στα 1933 αλλά την επόμενη χρονιά διαπιστώνουμε οργασμό αποτυπωμάτων για σειρά προϊόντων:  «Φορτηγά Chevrolet ανώτερα όλων», «Αγοράζετε μόνον γνήσια ανταλλακτικά Ford, αποφεύγετε τις απομιμήσεις», «Διά της χρησιμοποιήσεως ηλεκτρικών λαμπτήρων "Ωμέγα", εξυπηρετείστε πλήρως» και «Ο καφές Λουμίδη επεκράτησεν» - «Ζητήσατε τον βραβευθέντα πακεταρισμένον καφέ Λουμίδη».

«Το 1940 ευρίσκει την Ελλάδα ισχυράν» έλεγε ένα από τα πρώτα μηνύματα που βγήκαν λίγους μήνες πριν από το «Οχι», το οποίο όμως δεν δείχνει να πέρασε σε σφραγίδα. Πέρασε όμως το πρώτο φιλοτελικό μήνυμα που έλεγε: «Συνειθίζετε να συλλέγητε γραμματόσημα, συγκεντρώνετε ακόπως εν κεφάλαιον».

Λιγοστές οι σφραγίδες κατά τη διάρκεια του πολέμου και της κατοχής. Βουτηγμένες στη στρατιωτική λογοκρισία επανακάμπτουν αργότερα και ώς το 1959 ασχολούνται συχνότατα με τον «κομμουνιστικόν κίνδυνον»: «Η Ελλάδα το 1948 αγωνιζομένη κατά του σλαυοκομμουνισμοΰ στήνει νέας Θερμοπύλας», «Μετά την νίκην, η ανασυγκρότησις» (έβγαινε και στα αγγλικά), «Οι αρχηγοί των κομμουνιστών ζουν πλούσια διότι πληρώνονται από τους εχθρούς μας για να εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους», «Γονείς διαφυλάξατε τα παιδιά σας από την κομμουνιστικήν προπαγάνδα».

Να όμως που μέσα σε αυτό το διάστημα έχουμε και την πρώτη σφραγίδα οικολογικού περιεχομένου στα 1952: «Αγαπάτε, φυλάττετε τα δάση, είναι η ζωή μας»-«Προσέχετε τα τσιγάρα σας και κάθε φωτιά εις το δάσος». Χαρακτηριστική είναι και η σφραγίδα μετά τους σεισμούς του 1953 για την ενίσχυση του σχετικού εράνου. «Το ΝΑΤΟ προμαχών της παγκοσμίου ειρήνης» έλεγε το σύνθημα του 1954, παρόμοιο με αυτά που έβγαιναν τακτικά τα επόμενα χρόνια και κατά προτίμηση γύρω στον Απρίλιο.

Το 1959 έχουμε την πρώτη σφραγίδα για την «Ημέρα της Μητέρας» αλλά και το Φεστιβάλ της Επιδαύρου, ενώ το 1960 για την «Εβδομάδα Φοιτητού» στη Θεσσαλονίκη. Την ίδια χρονιά εμφανίζεται το πρώτο μήνυμα στα αγγλικά για τον τουρισμό στην Ελλάδα και μάλιστα το χειμερινό! «Enjoy winter sunshine in Greece>...

Η ανάγκη πρόληψης των ατυχημάτων προκύπτει το 1961: «Τα ατυχήματα δεν είναι τυχαία-Ελέγχετε ηλεκτρικές συσκευές και εγκαταστάσεις» και αργότερα επικεντρώνεται στα τροχαία: «4η Μαΐου 1963 Διεθνής Ημέρα Οδικής Ασφάλειας» - «Με την προσοχήν σας προλαμβάνετε τα ατυχήματα», ενώ το 1964 «σκάει μύτη» και το Φεστιβάλ Αθηνών.

Οι «έλληνeς χριστιανοί»

Σε ό,τι αφορά την περίοδο της επταετίας, η επινοητικότητα των τότε κρατούντων εξαντλήθηκε κυρίως το 1967 οπότε εμφανίσθηκαν σφραγίδες του είδους «Δεν επροπορεύθη η επανάστασις του λαού-Την θέληση του εξετέλεσε», «Φασισμός είναι ο κομμουνισμός-Η επανάστασις είναι η Ελλάς» αλλά και ξενόγλωσσες όπως «Visit Greece to learn the truth» (επισκεφθείτε την Ελλάδα για να μάθετε την αλήθεια)... Τα επόμενα χρόνια εκατομμύρια φάκελοι σφραγίσθηκαν ως «Ελλάς Ελλήνων χριστιανών» και ειδικά το 1968 με το σλόγκαν «Ναι στο σύνταγμα»!

Στα χρόνια της μεταπολίτευσης και αργότερα ως τις μέρες μας, το περιεχόμενο των μηνυμάτων εστράφη περισσότερο γύρω από δημόσιες εκδηλώσεις, συνέδρια, αθλητικές συναντήσεις αλλά και καμπάνιες.

Το 1976 και με τον Κολοσσό της Ρόδου μέσα στο πλαίσιο κυκλοφόρησε η σφραγίδα για τα καλλιστεία Miss Europe, αλλά και οι πρώτες που μας παρότρυναν να αγοράζουμε κάρτες Γιούνισεφ, ενώ μόλις το 1977 βγήκε στα ελληνικά και τα αγγλικά το «Θυμηθείτε την Κύπρο».

Στα πιο πρόσφατα χρόνια, εκατομμύρια αποτυπώματα άφησαν οι (στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά) σφραγίδες «Η Μακεδονία ήταν και είναι ελληνική» μέχρι το υπουργείο Εξωτερικών να ζητήσει να σταματήσουν. Χαρακτηριστικό το μήνυμα το 1990 «Πολιτική άμυνα στο λευκό θάνατο-Αντιταχθείτε στα ναρκωτικά» αλλά και εκείνο του 1990 για τα 100 χρόνια του Πανιωνίου.

Επίκαιρες και χωρίς να αφήνουν περιθώρια για αναπόληση οι σφραγίδες του 1995. Ιδιαίτερη και ελπίζουμε προφητική η επιλογή του μηνύματος «Β' βαθμός τοπικής αυτοδιοίκησης-Το όραμα πράξη». Δεν θα μπορούσε βέβαια να λείπει και η αντίφαση που συναντούμε σε δύο συνθήματα: «WWF Προστατεύει την ελληνική φυσική κληρονομιά» (με χαραγμένο και το αρκουδάκι του οικολογικού οργανισμού) και λίγο αργότερα «Kastoria 20th fur fair 15-19 March 1995 Macedonia Greece» (για την 20η έκθεση γούνας στην Καστοριά).

Όπως άλλωστε διευκρινίζει ο φιλοτελικός σύμβουλος των ΕΛΤΑ Μωυσής Κωνσταντίνης, τα συνθήματα επιλέγονται ύστερα από πρόταση των φορέων που ενδιαφέρονται, οι οποίοι πληρώνουν γι' αυτό το σκοπό και 40.000 δραχμές. Πάντως, καταλήγει, το μήνυμα πρέπει να είναι εθνικού ή γενικότερου ενδιαφέροντος και έως 40 χαρακτήρων για να διαβάζεται εύκολα, αλλά και να μην καταστρέφεται το γραμματόσημο.

Πηγή : Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία 6.8.1995