ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Ο «ΘΕΣΜΟΣ» ΠΟΥ ΑΝΑΒΙΩΝΕΙ 

ΛΟΓΩ ΕΜΠΟΛΑ

Η πρώτη «καραντίνα» στα χρόνια του Ιουστινιανού 

Η απομόνωση ανθρώπων που χτυπούσε η λέπρα, η χολέρα και άλλες θανατηφόρες επιδημίες ήταν πάντα μέτρο άμυνας, αλλά με παρενέργειες που έφταναν έως την "ανθρωποφαγία"

Σύμφωνα με μια ιπποκράτεια αποστροφή, οι κακοί κυβερνήτες και οι κακοί γιατροί αποκαλύπτονται όταν βρίσκονται αντιμέτωποι «μεγάλω και ισχυρώ και επισφαλή νοσήματι». Ετσι, ο πατέρας της Ιατρικής συνδέει άμεσα την εξουσία με την Ιατρική.

Μια σύνδεση εξαιρετικά επίκαιρη ως τις μέρες μας. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για επιδημίες ή πανδημίες. Οπως οι πρόσφατες παγκόσμιες επιδημικές απειλές και η τρέχουσα με τον ιό Εμπολα.

Από τον 14ο αιώνα ήταν σαφές στις ελίτ της εξουσίας ότι τα κύματα επιδημιών δεν μπορούσαν ν' αντιμετωπιστούν παρά με την πρόληψη. Ενα μάθημα της ιστορίας, που δυστυχώς αγνοείται πιο συχνά απ' ό,τι πιστεύεται.

Στους νεότερους χρόνους η αδυναμία κατανόησης και πολύ περισσότερο αντιμετώπισης των επιδημιών, ανάμεσα στ' άλλα, οδηγούσε και στον «θεσμό» της καραντίνας.

Στην απομόνωση, με τον έναν ή άλλον τρόπο, όσων νοσούσαν ή ακόμη ήταν απλώς ύποπτοι για προσβολή από λοιμώδη νόσο, όπως θα την αποκαλούσαμε σήμερα.

Εξόντωση «υπόπτων»

Η πρακτική αυτή από μέσο άμυνας θα πάρει, κατά καιρούς, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (από την αδυναμία της ιατρικής μέχρι τις θρησκοληψίες), εφιαλτικές διαστάσεις. Θα αποδειχθεί η ίδια μια ανθρωποπαγίδα και δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που πολλαπλασιάζει αντί να περιορίζει τα θύματα.

Για να παραβλέψουμε άλλες παρενέργειες, οι οποίες οδηγούσαν ακόμη ως τη μαζική εξόντωση «υπόπτων». Συνήθως αυτοί ήταν οι «άλλοι» (μειονότητες κάθε κατηγορίας, ξένοι γενικώς, «στιγματισμένες» ομάδες κ.λπ.).

Τα παραδείγματα αυτής της ιδιόμορφης «ανθρωποφαγίας» περισσεύουν στον ευρωπαϊκό (και ελληνικό) χώρο έως και τον 19ο αιώνα. Είναι παρόντα ακόμη και σήμερα.

Στην ιστορία της ιατρικής ως πρώτη γνωστή καραντίνα αναφέρεται συνήθως η περίπτωση της Ραγκούσα στις Δαλματικές Ακτές (σημερινό Ντουμπρόβνικ στην Κροατία) γύρω το 1377.

Η περιοχή τότε μαστιζόταν από το δεύτερο πανδημικό κύμα της πανούκλας (η έναρξή του τοποθετείται λίγο νωρίτερα το 1346-1349).

Οι ύποπτοι απομονώνονταν από τον υπόλοιπο πληθυσμό για 30 μέρες, οι οποίες αργότερα επεκτάθηκαν σε quarantina (σαράντα). Ετσι, προέκυψε και η ονομασία της απομόνωσης (καραντίνα).

Ο αριθμός των ημερών συσχετίζεται με αρχαίες αντιλήψεις, σύμφωνα με τις οποίες οι οξείας μορφής ασθένειες, όπως οι λοιμώξεις, μπορούσαν να διαρκέσουν 40 μέρες.

Ο ίδιος αριθμός παίζει και κάποιο ρόλο στη Βίβλο. Εκεί, άλλωστε βρίσκουμε και τις πρώτες αναφορές για απομόνωση λεπρών.

Εκτός από την πολυάνθρωπη και εμπορική Ραγκούσα αναφέρεται κάποια γενική απομόνωση του πληθυσμού εξαιτίας θανατηφόρου επιδημίας (προφανώς πανώλη) λίγο νωρίτερα στη Ρέτζιο Εμίλια της Β. Ιταλίας. Για μια απομόνωση μικρότερης κλίμακας μερικοί κάνουν λόγο την ίδια πάνω-κάτω εποχή και στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης. Τουλάχιστον για τα πλοία με προέλευση από τη Μαύρη Θάλασσα. Τότε, η άλλοτε κραταιά πρωτεύουσα θα είναι μια σκιά του λαμπρού παρελθόντος της.

230.000 θάνατοι

Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες της Ιστορίας και μέχρι να επισημοποιηθεί η καραντίνα και τα λοιμοκαθαρτήρια (λοιμός + κάθαρση), από τη Βενετία στις αρχές του 15ου αιώνα, όταν θέριζε ο «μαύρος θάνατος», καταγράφονται αρκετές παλιότερες περιπτώσεις που παραπέμπουν σε καραντίνα.

Ισως η πιο πρώιμη να εφαρμόστηκε στα μέσα του 6ου αιώνα για πλοία που προσέγγιζαν στο λιμάνι της Κωνσταντινούπολης.

Αιτία η «ιουστινιάνεια πανώλη», όπως είναι γνωστή από το όνομα του Βυζαντινού αυτοκράτορα (μάλλον είχε προσβληθεί και ο ίδιος ο Ιουστινιανός). Σύμφωνα με εκτιμήσεις, από το 542 που εμφανίστηκε η πρώτη πανδημία της πανούκλας (ακολουθούν κι άλλες ως τα μέσα του 8ου αιώνα) και για μικρό σχετικά χρονικό διάστημα αφανίστηκε ο μισός πληθυσμός της Κωνσταντινούπολης (γίνεται λόγος για 230.000 θανάτους, για 5 ή 10.000 νεκρούς την ημέρα).

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΑΙΩΝΑΣ

Από το Βυζάντιο έως την Κέρκυρα

542- 549: Ιουστινιάνειες διατάξεις απαγορεύουν την ελεύθερη επικοινωνία ατόμων τα οποία προέρχονται από περιοχές που έχει πλήξει ο λοιμός (πανούκλα).

583: Οι Αρχές της Λιόν περιορίζουν τις επαφές με τους λεπρούς.

6ος αιώνας: Περίπου από το 600 στην Κίνα είναι πάγια η τακτική ν' απομονώνουν ναυτικούς και ξένους που έρχονται από πληγείσες περιοχές.

1179: Το Συμβούλιο Λατερανού (σύνοδος των δυτικών εκκλησιών στη Ρώμη) κρίνει ότι οι λεπροί πρέπει να διαμένουν χωριστά από τους υγιείς.

1182: Το πρώτο λεπροκομείο στη Βενετία.

1200: Στην Ευρώπη υπάρχουν 19.000 λεπροκομεία (η Γαλλία υπερηφανεύεται ότι διαθέτει 2.000).

1300 περίπου: Μια σειρά από ευρωπαϊκές και ασιατικές χώρες θέτουν σε καραντίνα «μολυσμένες» περιοχές. Χρησιμοποιούνται ένοπλοι για τη διασφάλιση της απομόνωσης. Υπάρχουν περιπτώσεις εκτελέσεων για παραδειγματισμό όσων συλλαμβάνονται επιχειρώντας ν' αποδράσουν.

1348: Η Βενετία μπροστά στην επανεμφάνιση της πανούκλας καθιερώνει το πρώτο στον κόσμο θεσμοθετημένο σύστημα απομόνωσης (καραντίνα). Τριμελές συμβούλιο («Προβλεπτής υγείας των χερσαίων εδαφών») επιφορτίζεται με την εξάλειψη και την πρόληψη της ασθένειας. Εχει την εξουσία να κρατά πληρώματα, πλοία και φορτία για 40 μέρες στη θάλασσα.

1374: Ο Δούκας του Μιλάνου διατάσσει όσοι πάσχουν από πανούκλα να περιορίζονται εκτός πόλης ή στο δάσος και να παραμένουν εκεί μέχρι να γίνουν καλά ή να πεθάνουν.

1377: Στη Ραγκούσα (Δαλματία) ιδρύεται σταθμός όπου απομονώνονται όσοι φθάνουν στην πόλη από «μολυσμένα» μέρη. Για 30 μέρες αρχικώς υφίστανται «καθαρισμό από τον ήλιο και τον άνεμο».

1423: Η Βενετία ιδρύει το πρώτο λοιμοκαθαρτήριο σ' ένα από τα νησάκια της, όπου βρισκόταν μοναστήρι Αυγουστίνων μοναχών αφιερωμένο στη Santa Maria di Nazaret. Ισως από δω έλκεται και η ονομασία των λοιμοκαθαρτηρίων ως Λαζαρέτα. Αν και φαίνεται πιο ισχυρή η άποψη ότι ονομάστηκαν έτσι επειδή ο Αγιος Λάζαρος (όχι «ο αναστάς εκ νεκρών» του Ευαγγελίου) ήταν προστάτης των λεπρών για τη Δυτική Εκκλησία.

1521: Το πρώτο γαλλικό λοιμοκαθαρτήριο στη Μασσαλία.

1525: Το πρώτο υποτυπώδες λαζαρέτο στη βενετοκρατούμενη Κέρκυρα. Από εκεί περνούσαν αναγκαστικά τα πληρώματα που έφθαναν στο νησί και γίνονταν έλεγχοι σε πλοία και εμπορεύματα. Αυτό θα μεταφερθεί και θα εξελιχθεί αργότερα στο πολύ γνωστό κερκυραϊκό Λαζαρέτο.

Στις ρίζες του προβλήματος

Από συγγραφείς που έζησαν την «ιουστινιάνεια πανώλη» (Προκόπιος κ.ά.), έχουμε εκτός από περιγραφές του λοιμού, ορισμένες πληροφορίες για μέτρα προστασίας. Μερικά απ' αυτά, αν και απορρέουν από τις προεπιστημονικές αντιλήψεις για τις επιδημίες (μετάδοση από αέρα, θεϊκές τιμωρίες κ.λπ.), αγγίζουν την ουσία του προβλήματος. Πρόκειται για την πείνα, τη φτώχεια, την εξαθλίωση της μεγάλης πλειονότητας του πληθυσμού. Ετσι, γίνεται προσπάθεια για κάποια αναδιανομή πλούτου (φοροελαφρύνσεις, ενίσχυση παραγωγής, μειώσεις τιμών, αύξηση εισαγωγών, μοίρασμα χρημάτων από το κρατικό ταμείο κ.ά.). Μια πρακτική την οποία, έστω και περιορισμένα, θα επαναλάβει αιώνες αργότερα η Βενετία για τόπους όπου κυριαρχεί και πλήττονται.

Το Ενετικό υπόδειγμα

Ο βενετικός «Προβλεπτής υγείας» ήταν το πρότυπο για αιώνες στα ζητήματα αντιμετώπισης και πρόληψης των επιδημιών. Οι δικαιοδοσίες του συμβουλίου του διευρύνονταν βαθμιαία, καθώς οι επιδημίες διαδέχονταν η μια την άλλη στην εκτεταμένη επικράτεια της Βενετίας. Επιτηρούσαν ανθρώπους και ζωντανά. Παρακολουθούσαν το έργο των γιατρών, είχαν την ευθύνη για τη λειτουργία των λαζαρέτων, εξέταζαν ναυτικούς και πλοία, επέβαλλαν καραντίνα. Μπορούσαν να καταστρέψουν ακόμη και τα φορτία των πλοίων. Είχαν δίκτυο μέσω του οποίου συγκέντρωναν πληροφορίες για τους τόπους όπου εκδηλωνόταν η πανούκλα. Το εγγενές πρόβλημα του Προβλεπτή, αλλά και των άλλων ανάλογων Αρχών παντού, ήταν ότι η πανούκλα αντιμετωπιζόταν μόνο ως εισαγόμενη και από τη θάλασσα.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64090561.

Τεστ ανίχνευσης του Έμπολα, 40 λεπτών, από Έλληνα καθηγητή

Ο δρ Στέργιος Μόσχος εφηύρε το «Ebola Check», ένα μηχάνημα που ανιχνεύει τον θανατηφόρο ιό μέσω της ανάλυσης σωματικών υγρών.

Ο Ντέιβιντ Κάμερον προανήγγειλε την επιχορήγηση ερευνητικών προγραμμάτων ύψους 1,34 εκατ. λιρών για την καταπολέμηση του ιού, με κορυφαίο project το «Ebola Check», ένα μηχάνημα που θα διαγιγνώσκει μέσω της ανάλυσης σωματικών υγρών (αίμα, σάλιο, ούρα) εντός 40 λεπτών την επιμόλυνση του ανθρώπου από τον θανατηφόρο ιό. Ιθύνων νους της πρωτοποριακής μεθόδου είναι ο Ελληνας αν. καθηγητής βιοχημείας και βιομηχανικής βιοτεχνολογίας στο University of Westminster, δρ Στέργιος Μόσχος.

Η τιτάνια προσπάθεια ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2014, όταν πλέον η εξάπλωση του ιού είχε καταστεί απειλητική και τον Αύγουστο η ομάδα, της οποίας ηγείται ο δρ Μόσχος και στην οποία συμμετέχουν ο αντιπρόεδρος του συμβουλίου Δημόσιας Υγείας της Αγγλίας, Prof. Miles Carroll και ο αρχηγός Διαγνωστικών του αμερικανικού στρατού, Dr. David A. Norwood, αλλά και εργαστηριακοί μικροβιολόγοι από τη Δ. Αφρική, κατέθεσε αίτηση για χρηματοδότηση.

«Συνεργαζόμουν με μια βιοτεχνολογική εταιρεία στη δημιουργία διαγνωστικών μηχανημάτων και τα τελευταία δύο χρόνια μελετούσαμε τα πνευμονικά και στοματικά μικρόβια μέσω μιας νέας συσκευής που έχω σχεδιάσει» σημειώνει ο δρ Μόσχος, που ασχολείται με την καταπολέμηση μικροβίων και ιών, όπως η ηπατίτιδα C. «Απευθύνθηκα στον συνάδελφο δρ Εντουαρντ Ράιτ, που εξειδικεύεται στον Εμπολα, ενημερώθηκα σε βάθος για τον ιό, έμαθα πόσο καθυστερεί η διάγνωση και αντιλήφθηκα ότι μεταδίδεται και με το σάλιο. Eτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με την καταπολέμηση, αξιοποιώντας την πρότερη εμπειρία μου». Μέχρι σήμερα, όπως μας περιγράφει, «τα εργαστηριακά αποτελέσματα γνωστοποιούνταν έπειτα από μέρες με συνέπεια ο ασθενής, που ενδεχομένως ζει σε μεγάλη απόσταση από το νοσοκομείο, να έχει ήδη μεταδώσει τον ιό».

Με τη γρήγορη διάγνωση, η οποία θα είναι τουλάχιστον οκτώ φορές πιο σύντομη από τις υφιστάμενες, και την προσεκτική περίθαλψη οι πιθανότητες επιβίωσης αυξάνονται. «Η νέα συσκευή θυμίζει μετεξέλιξη του μηχανήματος που ήδη διαθέτουν μερικά βρετανικά νοσοκομεία για διάγνωση της σηψαιμίας» εξηγεί στην «Κ» ο 35χρονος επιστήμονας, λίγo μετά την ανακοίνωση της διάκρισης. «Θα είναι πολύ απλή στη λειτουργία και κατάλληλη για τις εκεί συνθήκες, όπου συχνά απουσιάζει η ηλεκτροδότηση».

Το ύψος της χρηματοδότησης είναι 620.000 λίρες (750.000 ευρώ) και σύμφωνα με τον προγραμματισμό, τον Ιανουάριο η πρώτη συσκευή θα είναι έτοιμη προς χρήση. «Τον Μάιο θα προσφέρουμε τρεις σε Σιέρα Λεόνε και Νέα Γουινέα και μέχρι το τέλος του 2015 θα έχουμε κατασκευάσει δέκα συσκευές». Εσχάτως, η επιβίωση επιμολυσμένων ασθενών έχει δώσει κουράγιο στους επιστήμονες ανά τον κόσμο. «Με αναπλήρωση υγρών και ηλεκτρολυτών έχουν θεραπευτεί άνθρωποι στη Δύση» υπογραμμίζει, «ο μεγαλύτερος εχθρός των Αφρικανών ασθενών είναι η παντελής έλλειψη υποδομών». Οι οιωνοί, πάντως, είναι καλοί, «τώρα που οι ανεπτυγμένες χώρες αναλαμβάνουν πρωτοβουλία για παροχή στοχευμένης βοήθειας».

http://www.7imeres.gr/τεστ-ανίχνευσης-40-λεπτών-του-έμπολα-από/