Γ.Α. ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ : Γιατί ο Κανελλόπουλος δεν έγινε πρόεδρος

Γιατί ο Κανελλόπουλος δεν έγινε πρόεδρος

Οι «αρνήσεις» του είχαν αρχίσει από την ημέρα που δεν δέχθηκε να συμμετάσχει στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας το 1974

Του Γ. Α ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗ

Πριν από 30 χρόνια, η Αθήνα ήταν ακόμα μια... «μεθυσμένη πολιτεία» που πανηγύριζε την πρόσφατη κατάρρευση της χούντας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Ο Κων. Καραμανλής -που και στην παραμικρή δημόσια εμφάνιση του αποθεωνόταν από τον λαό- προσπαθούσε μέσα σε εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες να αντιμετωπίσει τα κολοσσιαία εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα της χώρας. Εκείνες τις μέρες του Δεκεμβρίου του 1974, έγινε η πρώτη εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας και στο αξίωμα ανεδείχθη ο Μιχ. Στασινόπουλος. Στην κοινή γνώμη, ήταν διάχυτη η απορία: Γιατί ο Παν. Κανελλόπουλος δεν δέχθηκε να είναι υποψήφιος για την θέση του ανωτάτου άρχοντα: Στην αρχή εθεωρείτο βέβαιο, ότι αυτός θα ψηφιζόταν για ρυθμιστής του πολιτεύματος και δικαιολογημένα. Όλοι δέχονταν ότι κατά την εφτάχρονη τυραννία, ο Παν. Κανελλόπουλος υπήρξε ο πολιτικός ηγέτης της Αντιστάσεως στο εσωτερικό της χώρας με καθολική αναγνώριση. Γύρω του, με ένα πνεύμα ενότητας, είχε συγκεντρώσει τους πολιτικούς όλων των κομμάτων, που αντιμετώπιζαν διώξεις, εξορίες και φυλακίσεις. Τι είχε συμβεί λοιπόν; Οι «αρνήσεις» του Παν. Κανελλόπουλου είχαν αρχίσει νωρίτερα, όταν δεν δέχθηκε να συμμετάσχει στην πρώτη κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή, στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του 1974. Πριν από την ορκωμοσία, ο Καραμανλής παρεκάλεσε τον στενό φίλο και συνεργάτη του, να πάει το πρωί στις 10 στο ξενοδοχείο της «Μεγ. Βρεταννίας», όπου έμενε τότε, για να συζητήσουν. Ο Κανελλόπουλος ήταν ακριβής στο ραντεβού του. Στο ίδιο σαλόνι βρήκε και τον Γ. Μαύρο να τον περιμένει. Ο Καραμανλής μόλις εμφανίσθηκε, τους χαιρέτησε και μπήκε κατ' ευθείαν στο θέμα του. Ζήτησε από τον Π. Κανελλόπουλο να μετάσχει στην κυβέρνηση. Εκείνος χαμογέλασε και τον παρεκάλεσε να μην επιμείνει.

— Μα, γιατί;

Ο Κανελλόπουλος του είπε ότι είχε αγωνιστεί τόσα χρόνια και πριν από την 21η Απριλίου, είχε περάσει μετά την δοκιμασία της δικτατορίας και είχε κουραστεί.

—  Αν ήταν ανάγκη να σχηματίσω εγώ κυβέρνηση, θα το έκανα χθες. Αν και κουρασμένος, θα ώφειλα να το κάνω. Αλλά να μπω τώρα στην κυβέρνηση ως βοηθός άλλου, αυτό θα με κούραζε πολύ.

Ο πρώην αρχηγός της ΕΡΕ αναφερόταν στην σύσκεψη που είχε γίνει με τους στρατιωτικούς και τους εκπροσώπους του πολιτικού κόσμου, όταν ζητήθηκε να σχηματίσει εκείνος κυβέρνηση και τελικά επεκράτησε η «λύση Καραμανλή». Ο Παν. Κανελλόπουλος αφηγείτο  πολύ αργότερα για εκείνη τη συνάντηση: «Όταν βγήκα από το δωμάτιο του Καραμανλή, με ακολούθησε ο Γ. Μαύρος και μου είπε ότι φέρνω κι αυτόν σε δύσκολη θέση. Του απάντησα, ότι αυτός οφείλει να δεχτεί το υπουργείο Εξωτερικών που του δινόταν από τον Καραμανλή, για να πάει αμέσως στη Γενεύη, όπου κρινόταν η τύχη της Κύπρου. Εγώ έφυγα. Ο Καραμανλής μου έστειλε στο σπίτι τον αδελφικό μου φίλο Ν. Λούρο, που έγινε τότε υπουργός Παιδείας, για να με μεταπείσει, αλλά δεν τα κατάφερε. Ένιωθα πράγματι την ανάγκη να ξεκουραστώ ύστερα από τόσων χρόνων αγώνες και δοκιμασίες...».

Ο συγγραφέας της «Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος», πήγαινε τότε καθημερινά στο σπίτι του ανιψιού του, του Διονύση Λιβανού στην Κηφισιά και έγραφε απομονωμένος. Εκεί τον συνάντησε δύο φορές ο Κ. Καραμανλής. Έφαγαν τα μεσημέρια μαζί και κουβέντιασαν πολλά.

Η εποχή της ανοδικής πορείας της ΕΡΕ. Ο Κ. Καραμανλής με την πρώην σύζυγό του Αμαλία, ο Παν. Κανελλόπουλος, ο Κ. Τσάτσος, ο Κ. Ροδόπουλος, ο Κ. Καλλίας και ο Γ. Βογιατζής.

 

Η διάλυση της ΕΡΕ

Ο κ. Τάκης Λαμπρίας που έζησε πολύ κοντά στον σημερινό Πρόεδρο της Δημοκρατίας, στο βιβλίο του «Στη σκιά ενός μεγάλου», σημειώνει: «Ο Καραμανλής στενοχωρήθηκε που ο Παν. Κανελλόπουλος, συνεργάτης, φίλος και παλιότερα εξ αγχιστείας συγγενής (αυτόν είχε αφήσει ως διάδοχο του στην ηγεσία της ΕΡΕ, όταν αυτοεξοριζόταν το 1963), δεν δέχθηκε να συμμετάσχει ως αντιπρόεδρος στην Κυβέρνηση που σχημάτιζε. Πρώτον αυτόν είχε καλέσει, αναγνωρίζοντας ότι ήταν ο πολιτικός πρωτοστάτης μέσα στην Ελλάδα στον αγώνα εναντίον της Χούντας. Κατανοούσε όμως επίσης ο Καραμανλής την πικρία του Κανελλόπουλου για την ιστορική μοίρα του, την απροθυμία του να παίξει για μιαν ακόμη φορά το ρόλο του «δεύτερου». Δεν έχασε καιρό επιμένοντας να τον μεταπείσει, αλλά ούτε ψυχράνθηκε από την άρνηση. Απόδειξη, ότι πάλι στον Κανελλόπουλο, πρώτον απ' όλους πρότεινε να τον υποδείξει για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, πρόταση που αρχικά εκείνος  είχε δεχθεί, αλλά υπαναχώρησε, αποβλέποντας να γίνει -όπως κι έγινε- ο υποψήφιος της Αντιπολιτεύσεως απέναντι στον Τσάτσο...».

Κάπως διαφορετική ερμηνεία για την άρνηση του, έδωσε ο ίδιος ο Παν. Κανελλόπουλος. Τις σκέψεις του αυτές, είχε εκμυστηρευτεί στον συντάκτη αυτού του κειμένου, όπως και στη συνάδελφο Νινέτα Κοντράρου-Ράσσια.

Για να είμαστε πιστοί πλήρως στην απόδοση των σκέψεων του τέως αρχηγού της ΕΡΕ, ανατρέχω στο μαγνητοφωνημένο απόσπασμα που έχει παραθέσει η συνάδελφος στο βιβλίο της για τη ζωή του πρώην πρωθυπουργού και Ακαδημαϊκού. Αφηγείται λοιπόν ο Παν. Κανελλόπουλος: «Μια μέρα βλέπω στις εφημερίδες, ότι (ο Καραμανλής) ίδρυσε τη «Νέα Δημοκρατία». Εγώ ήμουν αρχηγός της ΕΡΕ. Και ήμουνα έντεκα χρονιά αρχηγός της. Κανένας δεν μου είπε ότι η ΕΡΕ πρόκειται να διαλυθεί και να ιδρυθεί ένα άλλο κόμμα, το οποίο θα ονομαζόταν «Νέα Δημοκρατία». Πρέπει να πω ότι αυτό με εξένισε. Θεωρούσα σωστότερο να ειδοποιηθώ ότι θα υπάρξει ένα νέο κόμμα. Ορθότερο όμως θεωρούσα επίσης να διατηρηθεί η ΕΡΕ και να αναλάβει την ηγεσία ο Καραμανλής, εφ' όσον ήθελε να αναμειχθεί και πάλι ενεργά στην πολιτική ζωή της χώρας. Δεν ειδοποιήθηκα από κανέναν. Τα έμαθα όλα από τις εφημερίδες.

Ας κρίνω τώρα τη μετονομασία. Τι νόημα είχε; Και αν υποθέσουμε ότι υπήρχαν πολλοί Έλληνες οι οποίοι κατέκριναν τις κυβερνήσεις της ΕΡΕ -κι αυτό δεν είναι υπόθεση μόνο, αλλά πραγματικότητα- η ΕΡΕ μετά την 21η Απριλίου, είχε προκαλέσει το σεβασμό και την εμπιστοσύνη όλων, με τον αγώνα της κατά της δικτατορίας. Επίσης, είχε συνεργαστεί στενά με την Ένωση Κέντρου. Στο διάστημα της δικτατορίας είχαμε βγάλει κοινές διακηρύξεις, τις οποίες υπέγραφα εγώ ως αρχηγό της ΕΡΕ, ο Γ. Μαύρος ενίοτε και ο Ιω. Ζίγδης, εκ μέρους της Ενώσεως Κέντρου και ο Δημ. Παπασπύρου ως ο τελευταίος πρόεδρος της Βουλής, που τήρησε τότε θαυμάσια στάση, και κανείς δεν σχολίασε το ότι υπέγραφε μαζί μας ένας «αποστάτης» του 1965. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εκτός αυτών, είχαν υπογράψει και οι Παναγής Παπαληγούρας, Κων. Παπακωνσταντίνου, Γεώργιος Ράλλης και Ανδρ. Κοκκέβης. Είχαμε κυκλοφορήσει και αντιδικτατορικές προκηρύξεις με τα ονόματα εκατοντάδων πρώην βουλευτών της Ενώσεως Κέντρου και της ΕΡΕ. Όλες αυτές οι δραστηριότητες είχαν προκαλέσει γενική αναγνώριση και δεν υπήρχε λόγος η ΕΡΕ να εξαφανιστεί από το πρόσωπο της γης και να προκύψει η «Νέα Δημοκρατία». Αφού μάλιστα το μέγιστο τμήμα της Ν.Δ. απαρτίσθηκε από την ΕΡΕ. Ας είναι. Δημιουργήθηκε η Ν.Δ. Εγώ όμως δεν έπρεπε να ειδοποιηθώ γι' αυτό; Όταν λοιπόν κάποια μέρα ήρθε ο Καραμανλής και πήγαμε να φάμε στο «Σέσιλ», του είπα χαμογελώντας ότι είναι περίεργο πως χωρίς τη γνώμη μου καταργήθηκε ένα κόμμα του οποίου ήμουν αρχηγός, και ιδρύθηκε ένα άλλο χωρίς κανένας να με ειδοποιήσει! Πρέπει να προσθέσω ότι δεν ήρθε ούτε ένας τέως βουλευτής της ΕΡΕ, δεν ήρθε κανένας από εκείνους που είχαν αγωνιστεί και συνεργαστεί μαζί μου, για να μου πει: «Ξέρεις, αγαπητέ Πρόεδρε, ιδρύθηκε η Ν.Δ. Σε αγαπούμε, σε τιμούμε, αλλά θα πάμε εκεί». Είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο, το οποίο είναι διδακτικό. Βέβαια, ο Καραμανλής στενοχωρήθηκε όταν του το είπα, πνιγμένος μέσα στις ευθύνες που είχε αναλάβει, δεν σκέφθηκε να με προειδοποιήσει. Οι ευθύνες του ήταν πράγματι τεράστιες, γιατί υπήρχε κίνδυνος νεώτεροι αξιωματικοί, να ματαιώσουν το έργο του...».

 

 Η τελευταία κοινοβουλευτική κυβέρνηση του Παν. Κανελλόπουλου πριν την δικτατορία : "Ορθότερο θεωρούσα να διατηρηθεί η ΕΡΕ και να αναλάβει την ηγεσία ο Καραμανλής.

Τι οραματιζόταν ο Καραμανλής

Ο Κ. Καραμανλής όμως, όταν δημιούργησε την Ν.Δ. οραματιζόταν μια νέα παράταξη, και τον τερματισμό των προσωπικών κομμάτων. Μιλώντας στο Α' Συνέδριο, στην Χαλκιδική, τον Μάιο του 1979, ο Καραμανλής είχε τονίσει: «Η πρωτοβουλία που αναλαμβάνει σήμερα η  Ν.Δ.  είναι πράγματι ιστορική, όχι μόνον για το κόμμα μας, αλλά γενικώτερα για τον τόπο. Γιατί κάνει πράξη αυτό που επί 150 χρόνια αποτελούσε στην Ελλάδα προσδοκία απραγματοποίητη. Και γιατί δίνει το παράδειγμα για τη δημιουργία πολιτικών Οργανισμών δημοκρατικά συντεταγμένων, στη θέση των βραχύβιων προσωπικών κομμάτων...».

Και φθάνουμε τώρα στο μεγάλο ερωτηματικό: Γιατί δεν δέχθηκε ο Π. Κανελλόπουλος να αναλάβει προσωρινός Πρόεδρος Δημοκρατίας; Στην αρχή, όλες οι πληροφορίες έλεγαν ότι είχε δεχθεί την πρόταση του Καραμανλή. Μετά όμως τα πράγματα άλλαξαν. Το, «σκηνικό» είχε αλλάξει πράγματι, μέσα σε δύο - τρεις ώρες. Ο ίδιος ο Παν. Κανελλόπουλος, αφηγείται: «Ο Καραμανλής είχε την καλοσύνη να με καλέσει μια μέρα του Δεκεμβρίου να φάμε μαζί στο διαμέρισμα όπου καθόταν επί της οδού Ηρώδου του Αττικού. Επί τρεις ώρες με πίεζε φιλικά να αναλάβω την προσωρινή Προεδρία ώσπου να ψηφιστεί το Σύνταγμα, οπότε η απόφαση του ήταν να θέσει υποψηφιότητα στη Βουλή, και να γίνει ο ίδιος οριστικός πρόεδρος για μια πενταετία. Η φιλική του πίεση ήταν τόσο μεγάλη, ώστε κατά τις 4-5 το απόγευμα το δέχθηκα. Πηγαίνω στο σπίτι και λέω στη γυναίκα μου: "Αδύνατον να το κάνω". Πρώτα από όλα, δεν δέχομαι αμοιβές για τον όποιο -μικρό ή μεγάλο- αγώνα που έκανα στο διάστημα της δικτατορίας. Και, δεύτερον εγώ θέλω να είμαι ελεύθερος στην άσκηση της πολιτικής μου αποστολής».

Ο Κ. Καραμανλής πρότεινε στον Παν. Κανελλόπουλο να αναλάβει ως προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας

Επιστολή στον Καραμανλή

Στις 6 το απόγευμα, ο Π. Κανελλόπουλος πήγε στο γραφείο του και έγραψε μια επιστολή προς τον Καραμανλή. Είχαν συνεννοηθεί να μην ανακοινώσουν τίποτε στις εφημερίδες, εάν προηγουμένως δεν επικοινωνήσουν τηλεφωνικά. Ο Κανελλόπουλος τηλεφώνησε το βράδυ στον Καραμανλή να μη δώσει καμιά είδηση στον Τύπο, και του ανεκοίνωσε ότι θα λάβει μια επιστολή του. Ο τότε πρωθυπουργός κατάλαβε. Μερικοί απέδωσαν την ξαφνική «μεταστροφή» του Κανελλόπουλου σε παρέμβαση του Γ. Μαύρου. Ο ίδιος ο πρώην αρχηγός της ΕΡΕ το διέψευσε κατηγορηματικά. Πράγματι, ο Γ. Μαύρος είχε πάει στο σπίτι της οδού Ξενοκράτους, στις 10 το βράδυ.

Ο Κανελλόπουλος όμως είχε στείλει την επιστολή του στην Ηρώδου Αττικού, νωρίτερα. Θα αφηγείτο αργότερα ο Π. Κανελλόπουλος: «Δέχτηκα κάτω από τη φιλική πίεση του Καραμανλή, αλλά μόλις βγήκα από το σπίτι του, αισθάνθηκα ότι δεν έπρεπε να αναλάβω την προσωρινή προεδρία. Βέβαια, αν το είχα κάνει -δεδομένου ότι ο Καραμανλής άλλαξε κι εκείνος γνώμη και δεν έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά τη δημοσίευση του Συντάγματος, αλλά έμεινε πρωθυπουργός μέχρι το 1980 -κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ήμουν μόνο προσωρινός πρόεδρος, αλλά θα είχα επανεκλεγεί για ολόκληρη πενταετία...».

Στις εφημερίδες της 18ης Δεκεμβρίου του 1974 δημοσιεύθηκαν μακροσκελείς δηλώσεις του Παν. Κανελλόπουλου, επειδή μια πρωινή εφημερίδα έγραψε ότι είχε «ευθυγραμμισθεί με την αντιπολίτευση» και διατύπωνε αιχμές, ότι ο πρώην αρχηγός της ΕΡΕ, επηρεάστηκε από τον Γ. Μαύρο να μην δεχθεί να αναλάβει προσωρινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Στις δηλώσεις του εκείνες, ο Π. Κανελλόπουλος, ανέφερε μεταξύ άλλων:

«...Εδήλωσα προ ημερών -και επαναλαμβάνω την κατηγορηματική αυτήν δήλωσιν, παρακαλών τον Ελληνικόν λαόν, να πιστεύσει εμέ, και όχι τους ανωνύμους πληροφοριοδότας, ότι ολίγας ώρας μετά την συνομιλιαν μου με τον κ. πρωθυπουργόν, και προ μιας απροβλέπτου συναντήσεως μου με τον αρχηγόν της ΕΚ-ΝΔ κ. Γ. Μαύρον, επεκοινώνησα τηλεφωνικώς με τον Πρόεδρον κ. Καραμανλήν και τον παρεκάλεσα να μην προβεί εις καμίαν δημοσίαν ανακοίνωσιν, διότι επεθύμουν να επανεξετάσω το ζήτημα της προσωρινής Προεδρίας, και ότι θα του έδιδα οριστικήν απάντησιν την επομένην, δηλ. την 11 ην Δεκεμβρίου, όπως και έπραξα. Ούτε από την Αντιπολίτευσιν παρεσύρθην, όπως ισχυρίζονται οι κακοί πληροφοριοδόται, ούτε με «παρασκηνιακήν τακτικήν» είχε την παραμικράν σχέσιν η τελική απάντησίς μου. Τα παρασκήνια, υπήρξαν, καθ' όλον τον πολιτικόν βίον μου χώρος απολύτως άγνωστος. Ακόμη και κατά το διάστημα της 7ετους τυραννίας εγνώρισα μόνον τον τότε απηγορευμένον χώρον του παρασκηνίου. Η τελική αρνησίς μου να αποδεχθώ την υποψηφιότητα διά την θέσιν του πρσωρινού Προέδρου της Δημοκρατίας, υπαγορεύθηκε αποκλειστικά από λόγους, που περιέχει η επιστολή μου προς τον κ. πρωθυπουργόν. Οι λόγοι αυτοί ανέκυψαν μέσα μου, αμέσως μετά τη συνομιλία μου μαζί του και, παρά την ειλικρινή επιθυμίαν, που είχα να τον βοηθήσω εις το δύσκολον έργον του, κατέληξα μόνος και χωρίς έξωθεν επιρροήν εις το συμπέρασμα, ότι ούτε εις τον ίδιον ούτε εις την χώραν, που προ πάντων αυτή ώφειλα να σκεφθώ, θα προσέφερα υπηρεσίαν, αποδεχόμενος, εν γνώσει της σχεδιαζόμενης εξελίξεως, ένα φευγαλέον τίτλον, που θα ημπορούσαν άλλοι και να τον τιμήσουν και να τιμηθούν με αυτόν...».

"Καθημερινή"/11.12.1993