ΕΛΛΑΔΑ: Απόκριες 2015

Η Θήβα του Διονύσου 

 

«Κάθε χρόνο την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρή Δευτέρα, στη Θήβα, πόλη αρχέτυπη, πόλη µητέρα, πόλη τροφός, σταυροδρόµι σηµαδιακό της ανθρώπινης περιπέτειας, που είναι ριζωµένη βαθιά στο ίδιο µέρος, εδώ και χιλιάδες χρόνια και που συνεχίζει να διαφεντεύει στον γόνιµο και απέραντο κάµπο της, οι άνθρωποί της υποδέχονται τη νέα ζωή, που ξεκινάει µε το γύρισµα του ήλιου από τις παγωµένες νύχτες του χειµερινού ηλιοστασίου».

Η Θήβα είναι κοµµάτι της εφηβείας πολλών από εµάς (τη γνωρίσαµε στο σχολείο, µέσα από την αφήγηση του Σοφοκλή και την ισχυρή θέληση της Αντιγόνης). Είναι αδιαµφισβήτητα µια πόλη-µητέρα, µια πόλη-τροφός του πολιτισµού, ενώ είναι και πατρίδα του θεού Διονύσου.

 

Ο Βλάχικος Γάµος είναι ένα έθιµο που συνδυάζει τις αρχέγονες, διονυσιακές καταβολές της Θήβας µε τη χριστιανική παράδοση, δηµιουργώντας ένα ξεχωριστό λαϊκό δρώµενο, που πραγµατοποιείται την Τσικνοπέµπτη, την Κυριακή της Τυρινής, την Καθαρά Δευτέρα και των Αγίων Θεοδώρων. «Το οµαδικό γλέντι και µεθύσι, η ποµπή, ο Πυρρίχιος χορός, τα φλάµπουρα µε τα γαριφαλοστόλιστα πορτοκάλια και οι γκλίτσες (παραλλαγές των βακχικών θύρσων), η τσουχτερή σάτιρα, οι αισχρολογίες και τα πειράγµατα, η ακατάσχετη οινοποσία, τα πηδήµατα και οι κραυγές», µαζί µε τον Πανούση (υπηρέτη) µε το ογκώδες οµοίωµα φαλλού και τους µεταµφιεσµένους θεατρίνους (τους λεγόµενους «γελοίους»), δηµιουργούν µία ατµόσφαιρα που αποτελεί το ακριβώς αντίθετο της συχνά ανέραστης καθηµερινότητας µιας µεγάλης πόλης.

Πρώτες ύλες για το γλέντι της Τσικνοπέµπτης είναι οι πίπιζες και τα νταούλια, ενώ την Κυριακή της Τυρινής τα φώτα πέφτουν στους Καπεταναίους και τον Πανούση που περπατούν στα κονάκια και συγκεντρώνουν «τα παλικάρια του µπουλουκιού». Το προξενιό, τα αρραβωνιάσµατα, το ψήσιµο της πίτας της νύφης, οι παλικαρίσιες γυροβολιές, ο οίνος, τα νηστίσιµα εδέσµατα, τα νυφιάτικα προικιά, το ξύρισµα του γαµπρού, τα βλάχικα τραγούδια, το γαµήλιο γλέντι κι ο χορός του πεθαµένου συµπληρώνουν την τελετουργία του Βλάχικου Γάµου.

Οι Φανοί της Κοζάνης

 

«Η Κοζάνη έχει αλλάξει πολύ από τότε που οι αγρότες κάτοικοί της γιόρταζαν την Αποκριά με ζωόμορφες μεταμφιέσεις και κουδούνια ζωσμένα στη μέση τους, καλώντας τη γη να ξυπνήσει και να δώσει τους καρπούς της.

Δεν θυμίζει σε τίποτα ούτε κι εκείνη τη μικρή κοινωνία που άναβε αυτοσχέδιες φωτιές στα σταυροδρόμια και τραγουδούσε μέσα στη νύχτα φαλλικά τραγούδια για να ξορκίσει τη νέκρα του χειμώνα. Κι όμως! Η ανάγκη των κατοίκων της για ξεφάντωμα και ανατροπή δεν μπορεί να ξεριζωθεί. Η διάθεσή τους να μεταμφιεστούν και να γκρεμίσουν τα «πρέπει» μεγαλώνει χρόνο με τον χρόνο, καθώς η καθημερινή τους μάσκα γίνεται όλο και πιο στενή. Στις μέρες μας μάλιστα, που τα ζόρια μεγαλώνουν, χρειάζονται επιτακτικά μια διέξοδο για να σατιρίσουν, ακόμα και να χλευάσουν, ό,τι τους τυραννάει και τους παιδεύει».

Τα λόγια αυτά ανήκουν σε μια γυναίκα - πιο συγκεκριμένα στην κ. Φάνη Φτάκα, την πρόεδρο του Οργανισμού Αθλητισμού Πολιτισμού και Νεολαίας του Δήμου Κοζάνης. Παρά τις αλλαγές που επέφερε ο χρόνος στις κοζανίτικες Αποκριές, η ίδια θεωρεί ότι κράτησαν τα «βασικά τους χαρακτηριστικά», με το να είναι ακόμα «ο χώρος του λαϊκού ανθρώπου, που μεταμφιέζεται και χορεύει μέσα στη νύχτα, γύρω από τη φωτιά των Φανών, υπακούοντας σε αρχέγονα καλέσματα».

Με εναρκτήρια ημέρα την Τσικνοπέμπτη, οι αποκριάτικες εκδηλώσεις κρατούν δώδεκα μέρες. Εκτός από το γλέντι του Σαββάτου και την παρέλαση της Κυριακής, το πιο χαρακτηριστικό δρώμενο είναι το άναμμα των φανών το βράδυ της Κυριακής, μια «γιορτή της γειτονιάς» που περιστρέφεται γύρω από τη φωτιά, με φαΐ, τραγούδια, χορούς και βωμολοχία. Κιχί (τοπικές πίτες), γιαπράκια, κρασιά, τραγούδια, στίχοι που, όπως διαβάζουμε, «διακωμωδούν συνήθως άνδρες ανίκανους, γέρους και ερωτευμένους και γυναίκες άσχημες, γριές κι ανοικοκύρευτες», ακολουθούν το άναμμα του φανού μετά τις οκτώ το βράδυ. Και για να μην μείνει κανείς παραπονεμένος, για τα παιδιά υπάρχουν τα... σούρδικα παιχνίδια, στην κεντρική πλατεία της πόλης. 

Κορδέλες και κουδούνια στο Ναξιώτικο Καρναβάλι

 

Κουδούνια, δέρματα ζώων, γιλέκα, φέσια, κορδέλες, μαντιλάκια, στρατιώτες με σπαθιά και τουφέκια, φαγητό, κρασί, μουσικοί και χορευτικά κουνήματα συνθέτουν δύο ενδιαφέροντα και χαρωπά αποκριάτικα έθιμα της Αξιάς (δηλαδή της Νάξου), αυτό των Κουδουνάτων στην Απείρανθο την τελευταία Κυριακή των Αποκριών και εκείνο των Φουστανελάδων ή Κορδελάτων στα χωριά Κυνίδαρος, Μέλανες, Αγερσανί και Τρίποδες, την τελευταία εβδομάδα των Αποκριών.

Οι Κουδουνάτοι είναι νέοι Απεραθίτες που στολίζονται με κουδούνια (εκτός των άλλων), λικνίζονται για να ξορκίσουν το κακό και βαστούν στο δεξί χέρι «ένα χοντρό βλαστό κουφοξηλιάς, που ονομάζεται «σόμπα» και συμβολίζει τη γονιμότητα» - ενώ οι Κορδελάτοι, ντυμένοι με τη φορεσιά τους και τις κορδέλες τους, υπό την ηγεσία του αρχηγού τους, περιφέρονται από χωριό σε χωριό και δεν μπορούν να φύγουν από το ένα για να πάνε στο επόμενο, προτού χορέψουν όλες οι γυναίκες.

Οι κουδουνάτοι και οι Κορδελάτοι (ή Φουστανελάδες) πρωταγωνιστούν σε δύο ζωηρά αποκριάτικα έθιμα της Νάξου. Στην Αξιά, πραγματοποιείται, επίσης, λαμπαδηφορία, αλλά και δραματοίηση μύθου.

Κατά τ' άλλα, οι Αποκριές γιορτάζονται στα περισσότερα χωριά του Δήμου Νάξου και Μικρών Κυκλάδων. Ξεχωρίζουν τα καθαροδευτεριάτικα δρώμενα στο Σαγκρί, το Φιλώτι, την Κωμιακή, ενώ προγραμματίζεται πάρτι μασκέ στην πλατεία Πρωτοδικείου), δραματοποίηση του μύθου για την ένωση Διονύσου και Αριάδνης (τελευταία Κυριακή) με αφετηρία το Ενετικό Κάστρο και κατάληξη στο λιμάνι της Χώρας, αλλά και ένα δρώμενο ονόματι Λαμπαδηφορίες (τελευταίο Σάββατο), με εκατοντάδες συμμετέχοντες που μεταμφιέζονται με ένα λευκό σεντόνι, βάφουν ασπρόμαυρο το πρόσωπό τους και με δάδες στα χέρια, καταλήγουν στην Πορτάρα.

Κι είναι και το Καρναβάλι της Τυρινής, με παρέλαση αρμάτων απ' όλη τη Νάξο, στη Χώρα.

Μπουρανί: Tο έξαλλο τυρναβίτικο έθιμο

 

«Στο Καρναβάλι του Τυρνάβου έχω συμμετοχή πάρα πολλά χρόνια, είτε συμμετέχοντας στη διοργάνωση είτε συμμετέχοντας σε ομάδες ως καρναβαλιστής».

Ο κ. Κωνσταντίνος Κουλιός είναι αντιδήμαρχος Τεχνικών Υπηρεσιών και Πολιτισμού του Δήμου Τυρνάβου. Οι πρώτες Αποκριές στις οποίες κατέβηκε ντυμένος ήταν το 1985, σε ηλικία 26 χρόνων. «Δεν ήμουν παιδί. Μεγάλωσα στη διάρκεια της δικτατορίας, όπου το Καρναβάλι είχε απαγορευτεί». Στην παρθενική επαφή του με τη μεταμφίεση παρίστανε τον κομπέρ σε μια ομάδα που παρουσίαζε καν-καν. Ηταν μια περίοδος κατά την οποία το Καρναβάλι δεν είχε πάρα πολύ κόσμο, «ήταν μια διοργάνωση με 300-400 άτομα».

Κεντρική φιγούρα του Καρναβαλιού της Binche είναι οι Gilles, που παρελαύνουν με καπέλα από φτερά στρουθοκαμήλου και πετούν πορτοκάλια προς το πλήθος.

Πώς ένιωσε, λοιπόν, την πρώτη αυτή φορά; Την ευχαριστήθηκε τη μεταμφίεση; «Η ιστορία της μεταμφίεσης έχει μια πολυπλοκότητα. Μεταλάσσεσαι, μεταμορφώνεσαι, έχεις τη δυνατότητα να είσαι ένας άλλος εαυτός ή να εκφράσεις μια σειρά από πράγματα που δεν μπορείς τις υπόλοιπες μέρες του χρόνου. Είναι απελευθερωτικό. Κι έχω την εντύπωση ότι οι άνθρωποι το χρειάζονται». Η Αποκριά στον Τύρναβο είναι μεγάλη υπόθεση. Οχι μόνο για τη κάθαρση που προσφέρει η μεταμφίεση και το -σύντομο σε διάρκεια πλην όμως πολύτιμο- περιθώριο που σου αφήνει η κοινωνία προκειμένου να υπερβείς τις συμβάσεις που η ίδια έχει θεσπίσει, αλλά και για έναν ακόμα λόγο, που ακούει στο όνομα μπουρανί. Το μπουρανί είναι ένα καθαροδευτεριάτικο έθιμο που, όπως διαβάζουμε, προέρχεται από τουρκική λέξη και μεταφράζεται σε «λαχανόρυζο ή σπανακόρυζο».

Αδιάκριτες χειρονομίες

Παλιότερα, «δεν γινόταν στον Προφήτη Ηλία, αλλά σε κάθε γειτονιά και σε κάθε πλατεία», με πρώτες ύλες «σπανάκι, ρύζι, τσουκνίδα και λίγο αντεράκο μαζί με ξίδι, έτσι για νοστιμιά, χωρίς καθόλου λάδι. Γύρω από τη φωτιά, χόρευαν αλληλοπειράζονταν και πετούσαν βωμολοχίες. Προβαίνανε σε πρόστυχα καμώματα και αδιάκριτες χειρονομίες προς τους άντρες περαστικούς», ενώ «δεν έλειπαν και οι φαλλoί πήλινοι, ξύλινοι και άλλοι από καρότα». Αν έχετε όρεξη να βρεθείτε σε μία οργιαστική γιορτή της πρώιμης άνοιξης (αν και μάλλον λιγότερο έξαλλη από τις περιγραφές, καθώς οι εποχές έχουν αλλάξει), κατευθυνθείτε γοργά προς τη Θεσσαλία. (www.tirnavos.gr)

http://www.ethnos.gr/entheta.asp?catid=37732