ΜΑΞ ΜΕΡΤΕΝ : Ο ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ ΠΟΛΕΜΟΥ ΠΟΥ "ΞΕΦΥΓΕ"

Η υπόθεση Μαξ Μέρτεν

Ο Μαξ Μέρτεν (Max Merten, 1911-1976) ήταν Γερμανός ανώτατος εισαγγελέας της ναζιστικής Γερμανίας που έφερε τον βαθμό του λοχαγού. Στην Ελλάδα ο Μέρτεν ήλθε τον Απρίλιο του 1942, ένα έτος μετά τη γερμανική εισβολή, και εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου παρέμεινε κατά το χρονικό διάστημα 1942-1944 και ανέλαβε τη γενική εποπτεία της δίωξης των Εβραίων της Μακεδονίας, σύμφωνα με την από 7 Ιουλίου 1942 σχετική διαταγή της Κομαντατούρ «περί μέτρων κατά των Εβραίων και των περιουσιών αυτών». Θεωρήθηκε ο κύριος υπεύθυνος για τη γενοκτονία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, εφόσον με δικές του εντολές μεταφέρθηκαν περίπου 45.000 άνθρωποι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Άουσβιτς και λεηλατήθηκαν οι περιουσίες τους. Η αξία των λεηλατημένων από τις δυνάμεις του Μέρτεν περιουσιών υπολογίζεται ότι ξεπέρασε τα 125 εκατομμύρια χρυσά φράγκα. Εξαιτίας της προαναφερθείσας εγκληματικής δράσης του, ο Μέρτεν απεκλήθη «Δήμιος της Θεσσαλονίκης».

Μετά τη λήξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο Μέρτεν συνελήφθη από τους Αμερικανούς στην κατεχόμενη Γερμανία. Το 1946 οι ΗΠΑ πρότεινα ν την παράδοση του στις ελληνικές Αρχές, στο πλαίσιο συμφωνίας που οι Σύμμαχοι είχαν υπογράψει το 1943 για την παράδοση των εγκληματιών πολέμου στις χώρες διάπραξης των εγκλημάτων τους. Η ελληνική πλευρά, διά του Έλληνα στρατιωτικού ακολούθου στο Βερολίνο, στρατηγού Ανδρέα Υψηλάντη, πρότεινε την απελευθέρωση του Μέρτεν, επειδή -σύμφωνα με την ελληνική πλευρά- αυτός είχε επιδείξει άμεμπτη συμπεριφορά και είχε προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες προς την Ελλάδα. Γι' αυτό ο Μέρτεν άρχισε μια νέα καριέρα στη μεταπολεμική Γερμανία, όπου διορίστηκε στο γερμανικό υπουργείο Δικαιοσύνης. Επίσης, ανέπτυξε πολιτική δράση. Μαζί με τον Γκούσταβ Χάινεμαν (Gustav Heinemann), τον μετέπειτα πρόεδρο της Δυτικής Γερμανίας (1969-1974), ο Μέρτεν ίδρυσε ένα κόμμα αντιπολιτευτικό του Δυτικογερμανού καγκελαρίου Κόνραντ Αντενάουερ (Konrad Adenauer), υποστηρίζοντας ότι η διαίρεση της Γερμανίας σε Δυτική και Ανατολική έπρεπε να έχει μόνιμο χαρακτήρα.

Η «υπόθεση Μέρτεν» ξεκίνησε τον Μάιο του 1957. Τότε ο Μέρτεν έφθασε στην Αθήνα -υπό τη θεσμική ιδιότητα του ως υψηλόβαθμο στέλεχος του υπουργείου Δικαιοσύνης της Δυτικής Γερμανίας, κατέχοντας το αξίωμα του γενικού γραμματέα- για να καταθέσει ως μάρτυρας σε δίκη του πρώην διερμηνέα του (Mazaower, 2005). Παρότι από το 1947 εκκρεμούσε ένταλμα σύλληψης σε βάρος του Μέρτεν -ως κατηγορουμένου για εγκλήματα πολέμου- ποτέ δεν είχε συλληφθεί για να προσαχθεί ενώπιον Δικαστηρίου.

Ο Μέρτεν συνελήφθη, κατά σύμπτωση, στην Αθήνα τον Μάιο του 1957. Τον Μάρτιο του 1958 εκδόθηκε παραπεμπτικό βούλευμα σε βάρος του και ορίστηκε η δίκη του. Τον Νοέμβριο του 1958, ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής και ο υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ επισκέφθηκαν τη Δυτική Γερμανία. Ηγετικοί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες της Δυτικής Γερμανίας ενδιαφέρονταν για τη γεωπολιτική και γεωοικονομική επέκταση και διείσδυση της Γερμανίας στην Ελλάδα. Αυτοί οι Δυτικογερμανοί παράγοντες, όμως, ήθελαν να σταματήσει η δίωξη των εγκληματιών πολέμου στην Ελλάδα, ώστε παράγοντες της οικονομικής και πολιτικής ελίτ της Δυτικής Γερμανίας που βαρύνονταν με εγκλήματα ή είχαν εντάλματα για τη ναζιστική τους δράση να μπορούν να δρουν διεθνώς ανενόχλητα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η μεταπολεμική Δυτική Γερμανία έδωσε πολιτική προστασία σε πολλούς ναζί και ακόμη, στη μεταπολεμική Δυτική Γερμανία, πολλοί ναζί οργανώθηκαν σε μικρές παραστρατιωτικές και τρομοκρατικές οργανώσεις (WAN, DRR SRP). Επίσης, το 1965 ιδρύθηκε το National Dernocratische Partei (NDP) του Άντολφ φον Θάντενς (Adolf von Thaddens), που το 1969 κατόρθωσε να συγκεντρώσει το 4,3% των ψήφων, αν και η δύναμη του προοδευτκά μειώθηκε σοβαρά. Ωστόσο, οι ισχυρότεροι παράγοντες και κεφαλαιούχοι του ναζιστικού χώρου ενσωματώθηκαν στο κυρίαρχο πολιτικοοικονομικό σύστημα.

Η ελληνική κυβέρνηση, στο πλαίσιο οικονομικών και πολιτικών διαπραγματεύσεων με τη γερμανική πλευρά, υπέγραψε στις 13 Νοεμβρίου 1958 γερμανοελληνική οικονομική συμφωνία, σε μυστικό παράρτημα της οποίας «ο Καραμανλής υποσχέθηκε στον Γερμανό καγκελάριο Αντενάουερ ότι η Ελλάδα θα ανέστελλε όλες τις διώξεις και θα παρέδιδε τον Μέρτεν στη Γερμανία» (βλ. Σούζαν-Σοφία Σπηλιώτη, 2003, σελ. 321). Με το Νομοθετικό Διάταγμα 4016 3/3-11 -59 (Α' 237 - Κώδιξ Νόμων 1959) «περί τροποποιήσεως της περί εγκληματιών πολέμου νομοθεσίας» αναστάλθηκε αυτοδικαίως και χωρίς να απαιτείται απόφαση δικαστηρίου, δικαστικού συμβουλίου ή άλλη διαδικασία, κάθε δίωξη Γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, ενώ οι απολυόμενοι από τις φυλακές Γερμανοί υπήκοοι απελαύνονταν χωρίς να μπορούν να επανέλθουν στην Ελλάδα. Σύμφωνα με αυτό το διάταγμα, θα έπρεπε να παύσει και η δίωξη του Γερμανού εγκληματία πολέμου Μαξ Μέρτεν. Όμως, ευρισκόμενη αντιμέτωπη με τις αντιδράσεις των βουλευτών της ΕΔΑ, η κυβέρνηση εξαίρεσε την περίπτωση Μέρτεν, κάνοντας έτσι έναν παραπλανητικό ελιγμό.

Η δίκη του Μέρτεν άρχισε στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 και διήρκεσε 20 ημέρες. Ο Μέρτεν καταδικάστηκε σε ποινές από 6 έως 20 χρόνια για διάφορα αδικήματα. Τελικά, τον Νοέμβριο του 1959, με τροποποίηση του προηγούμενου νόμου, ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε και απελάθηκε στη Γερμανία, όπου συνελήφθη, αλλά γρήγορα αφέθηκε ελεύθερος, καθιστώντας έτσι εμφανή την ποιότητα του «δημοκρατικού» πολιτεύματος της Δυτικής Γερμανίας.

Τον Σεπτέμβριο του 1960, η γερμανική εφημερίδα Ηχώ του Αμβούργου και το περιοδικό Ντερ Σπίγκελ δημοσιεύουν αφηγήσεις του Μαξ Μέρτεν σύμφωνα με τις οποίες η ελληνική κυβέρνηση συμφώνησε να συγκαλύψει ναζιστικά εγκλήματα στο πλαίσιο ειδικών πολιτικών και οικονομικών συμφωνιών της με τη Δυτική Γερμανία, αλλά και ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εσωτερικών Δημήτριος Μακρής, ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Γεώργιος Θεμελής, νομάρχης Πέλλας κατά την Κατοχή και η σύζυγος του Δημητρίου Μακρή, Δοξούλα Λεοντίδη, είχαν συνεργαστεί με το ναζιστικό καθεστώς στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής και μάλιστα ότι ήταν έμμισθοι πληροφοριοδότες των γερμανικών αρχών κατοχής και λάμβαναν τις αμοιβές από τις κατασχεμένες περιουσίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Οι κατηγορίες του Μέρτεν εναντίον του ελληνικού πολιτικού κόσμου της εποχής του αποτέλεσαν τη βάση μιας εκτεταμένης προπαγανδιστικής και εκβιαστικής πολιτικής επιχείρησης της Γερμανίας, η οποία, αφού έπεισε την ελληνική κυβέρνηση να αμνηστεύσει ναζί εγκληματίες, χάριν των ελληνογερμανικών σχέσεων, στη συνέχεια έπαιζε βρώμικα επικοινωνιακά παιχνίδια σε βάρος της ελληνικής κυβέρνησης. Ο σάλος που ξεσπάει απλώνεται σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και πολλές αμερικανικές εφημερίδες αφιερώνουν άρθρα στο θέμα φέρνοντας σε δυσχερή θέση το Στέητ Ντηπάρτμεντ που στήριζε ανοιχτά την κυβέρνηση Καραμανλή. Η δυτικογερμανική κυβέρνηση εκφράζει τη λύπη της μετά από έντονα ελληνικά διαβήματα και δεν τόλμησε να λάβει παραπέρα σαφή θέση κρατώντας τις αποστάσεις. Για να αποδείξει τους ισχυρισμούς του ο Μέρτεν στους Έλληνες δημοσιογράφους, τους δείχνει το ενυπόγραφο λεύκωμα με αναμνηστικές φωτογραφίες που του χάρισε η Δοξούλα Λεοντίδου όταν αυτή, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του, δούλευε μαζί του στη γερμανική διοίκηση στη Θεσσαλονίκη στην Κατοχή.

Η ελληνική κυβέρνηση διέψευσε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τον Μέρτεν, το ίδιο και η γερμανική. Στη Ελληνική Βουλή τα πνεύματα άναψαν. Βουλευτές της ΕΡΕ επιτέθηκαν κατά συναδέλφων τους της ΕΔΑ, που ήταν τότε αξιωματική αντιπολίτευση. Σημειώθηκαν συμπλοκές και η συνεδρίαση διακόπηκε (16 Οκτωβρίου 1960).

Τρεις από τους θιγόμενους, το ζεύγος Μακρή και ο Θεμελής, προχώρησαν σε μηνύσεις, όχι στα γερμανικά δικαστήρια, αλλά στα ελληνικά και πέτυχαν την ερήμην καταδίκη του Μέρτεν για συκοφαντική δυσφήμιση. Πάντως, η δημοσιογραφική έρευνα αποκάλυψε ότι ο Μακρής ως δικηγόρος στην κατοχική Θεσσαλονίκη είχε πολύ καλές σχέσεις με τους Γερμανούς, η σύζυγός του Δοξούλα ήταν γραμματέας του Μέρτεν και ο Θεμελής διορισμένος Νομάρχης Πέλας. Για τον Καραμανλή δεν βρέθηκε το παραμικρό στοιχείο που να επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του Μέρτεν.

Ο Μέρτεν απασχόλησε και μεταθανάτια την Ελλάδα, με τη μεγάλη κινητοποίηση του 2000 για την ανεύρεση του εβραϊκού θησαυρού της Θεσσαλονίκης, που σύμφωνα με κάποια πληροφορία, βρισκόταν στο βυθό στ' ανοιχτά της Φοινικούντας Μεσσηνίας. Την πληροφορία φέρεται να έδωσε σε έλληνα συγκρατούμενο ο ίδιος ο Μέρτεν. Ο θησαυρός δεν βρέθηκε ποτέ.