ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : Παγκόσμια ρεκόρ πολυνομίας χωρίς αποτελεσμάτα

Διατηρώντας την παράδοση που ξεκίνησε από τον 19ο αιώνα, τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες στη χώρα μας ψηφίστηκαν 250 νομοθετήματα και τροπολογίες, εκδόθηκαν 11.500 υπουργικές αποφάσεις-εγκύκλιοι και το άθροισμα των ισχυουσών φορορυθμίσεων έφθασε τις 3.450

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΔΙΚΙΑΣ, ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΝ

Παγκόσμια ρεκόρ πολυνομίας χωρίς αποτελεσμάτα

Ενα από τα πολλά -και πολλά υποσχόμενο- σχέδιο νόμου για τα φορολογικά. Οπως τα περισσότερα, εξαντλούνταν στην κάλυψη ταμιευτικών αναγκών από τα συνήθη υποζύγια.

Κάθε τέσσερις περίπου δεκαετίες, από τότε που τέθηκε σ΄ εφαρμογή το πρώτο νεοελληνικό φορολογικό σύστημα, επιχειρείται μια μεγάλη μεταρρύθμιση.

Μετά την πρώτη φορολογική νομοθεσία κατά τη δεκαετία του 1830, οι αλλαγές σηματοδοτούνται από την κατάργηση της «δεκάτης» (δεκαετία 1880), την εισαγωγή του φόρου εισοδήματος (δεκαετία 1920), τη θέσπιση του ενιαίου φόρου εισοδήματος (δεκαετία του 1950) και τον φόρο προστιθέμενης αξίας (τέλη δεκαετίας 1980). Καθώς ο ιστορικός χρόνος... ωρίμασε η νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ καλείται ν΄ ανταποκριθεί στις προσδοκίες που έχουν προκαλέσει οι εξαγγελίες της για ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα. Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που έχει μπροστά της.

Τόσο με την έννοια ότι αναμετράται με τις προηγούμενες φορολογικές αλλαγές και την εφαρμογή του Συντάγματος, όσο κι αν θα καταγραφεί ως συνέχεια ή ρήξη με τα άδικα εν πολλοίς φορολογικά συστήματα του παρελθόντος.

Από μια ριζοσπαστική - αριστερή άποψη η φορολογική νομοθεσία μπορεί να συνοψιστεί στο ερμηνευτικό σχήμα που προκύπτει από τις μελέτες του Σ. Καράγιωργα για τα δημοσιονομικά: «Η μεταρρύθμιση του Τρικούπη δεν είναι στην ουσία μεταρρύθμιση αλλά αναδιάρθρωση της φορολογικής βάσης με ταξικό σκοπό.

Διαχρονικό σατιρικό σκίτσο του «Νέου Αριστοφάνη» για την υπερφορολόγηση του λαού. Η επαχθής και άδικη φορολογία, συνυφασμένη με το νεοελληνικό κράτος, έθρεψε μαζί και τη διαφθορά στο Δημόσιο. Η συνταγματική επιταγή για ισότητα - αναλογικότητα εκκρεμεί έως τις μέρες μας.

Η φορολογική νομοθεσία του 1919 διαβρώνεται και υποσκάπτεται πριν ακόμη αποφέρει καρπούς. Η μετακατοχική νομοθεσία δεν πλήττει τα μαύρα εισοδήματα. Η καινοτομία του 1955 υπακούει κι αυτή αποκλειστικά σε ταμιευτικές ανάγκες. Η μεταπολιτευτική κατάσταση περιορίζεται σε νομιναλιστικό (κατ' όνομα) εκδημοκρατισμό όσον αφορά τη φορολογία...».

Αν και οι ασφυκτικές συνθήκες, λόγω έλλειψης ρευστότητας στις συνθήκες της κρίσης και των δυσβάστακτων δανειακών υποχρεώσεων της χώρας στο πλαίσιο της Ευρωζώνης και της τρέχουσας κρίσης, προδιαγράφουν, σε μεγάλο βαθμό, τον ταμιευτικό χαρακτήρα του επικείμενου φορολογικού συστήματος, μένει να δούμε ποια θα είναι η φιλοσοφία του.

Μένοντας στα ιστορικά δεδομένα, το πρώτο που προβάλλει είναι η εντυπωσιακά σταθερή περιοδικότητα των φορολογικών μεταρρυθμίσεων. Αλλά και το πανομοιότυπο σκεπτικό των διακηρύξεων της εξουσίας, που επέβαλλε το νέο κάθε φορά σύστημα στις πιο διαφορετικές εποχές. Τα προηγούμενα καθεστώτα περίπου καταγγέλλονταν ως:

• Απαρχαιωμένα και ξεπερασμένα.
• Αποτυχημένα στην εφαρμογή τους.
• Αδικα για τους πολλούς (υπερφορολόγηση) και ευνοϊκά για τους λίγους-πλούσιους (υποφορολόγηση).
• Εθρεφαν τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή.

Ολες οι μεταρρυθμίσεις έγιναν ως τώρα στ' όνομα μιας αέναα ζητούμενης «φορολογικής δικαιοσύνης» και «ισότητας στην κατανομή των βαρών». Επιπλέον, οι νομοθετούντες τις χαρακτήρισαν, περισσότερο ή λιγότερο, ως «ιστορικές»! Προς άρση παρεξηγήσεων περί ισοπεδωτικής προσέγγισης, ας διευκρινιστεί: οι τρεις μεταρρυθμίσεις που προαναφέρονται ήταν εκσυγχρονιστικές, στον έναν ή άλλον βαθμό. Βεβαίως, μεγάλες από φοροτεχνική άποψη. Οχι, όμως, δίκαιες και τις περισσότερες φορές ο μεγάλος πλούτος, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, διέφευγε από τους φοροεισπρακτικούς μηχανισμούς. Στην ουσία και εκ των αποτελεσμάτων, όπως τεκμηριώνεται, πια, από την ιστορική έρευνα, είχαν κυρίως ταμιευτικό χαρακτήρα για το αιωνίως πενόμενο ελληνικό κράτος.

Στους απολογισμούς, μετά την εφαρμογή τους, είναι κοινή διαπίστωση ότι πάντα τα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα πλήρωναν περισσότερα απ΄ ό,τι στα προηγούμενα φορολογικά καθεστώτα.

Για την ιστορία, αξίζει ν΄ αναφερθεί ακόμη ότι φορολογικές μεταρρυθμίσεις-σταθμοί του παρελθόντος είχαν συμπτωματικά (;) σχεδόν πάντα επαφή με χρεοκοπίες ή κίνδυνο χρεοκοπίας. Οσο για την «παραγωγή» φορολογικής νομοθεσίας από τη Μεταπολίτευση του 1974 μέχρι σήμερα πρέπει να καταλαμβάνει την πρώτη θέση παγκοσμίως. Ιδού μερικά μόνο ενδεικτικά στοιχεία:

• Ψηφίστηκαν 250 φορολογικά νομοθετήματα και τροπολογίες
• Οι σχετικοί νόμοι έφθασαν στους 3.450
• Εκδόθηκαν 11.500 υπουργικές αποφάσεις.

Τα τελευταία τρία χρόνια ψηφίστηκαν

• 6 αμιγώς φορολογικοί νόμοι με 177 άρθρα
• 17 νόμοι στους οποίους συμπεριλήφθηκαν 71 νέες φορολογικές διατάξεις
• 111 υπουργικές αποφάσεις εκδόθηκαν και 138 διευκρινιστικές εγκύκλιοι

ΕΞΙ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ
Ξέμειναν, από έλλειψη πολιτικής βούλησης

1978
Οι στόχοι επί Kανελλόπουλου

Από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, όλες οι κυβερνήσεις υπόσχονταν πάντα ένα πιο δίκαιο και εκσυγχρονισμένο φορολογικό σύστημα. Πολλά τα βήματα, αλλά αυτό που σφράγιζε πάντα το αποτέλεσμα ήταν η έλλειψη πολιτικής βούλησης. Μια πρώτη άξια λόγου απόπειρα αλλαγής είναι συνυφασμένη με τον Θ. Kανελλόπουλο το 1978 (κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή). Στο επίκεντρο βρίσκονται διοικητικά κυρίως θέματα, με στόχευση τον περιορισμό της φοροδιαφυγής. Θεσπίζονται μερικές αυστηρές ποινές και μαζί τα τεκμήρια διαβίωσης και αγορών. Κάτι που δεν έγινε ασμένως αποδεκτό από τους «κατέχοντες».

1982
Τρεις «ιδέες» και παραίτηση Δρεττάκη

Ο Μανώλης Δρεττάκης το 1982 (πρώτη κυβέρνηση Α. Παπανδρέου) είχε την ιδέα για την καθιέρωση των αντικειμενικών αξιών, πρότεινε την απογραφή της ακίνητης περιουσίας (το περίφημο περιουσιολόγιο κ.ά.). Οταν επιχείρησε να εφαρμόσει τον ΦΑΠ (Φόρος Ακίνητης Περιουσίας), αναγκάστηκε να παραιτηθεί διά της μετατροπής του από υποχρεωτικό σε προαιρετικό!

1983
Απομάκρυνση Kουλουριάνου

Μια άλλη απόπειρα ανήκει στον Δ. Kουλουριάνο το 1983 (κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ), αλλά δεν θα ολοκληρωθεί και ο ίδιος θα απομακρυνθεί. Σκοπός ήταν η απλοποίηση του συστήματος προς όφελος του μέσου φορολογουμένου και μια δικαιότερη κατανομή των βαρών. Τρία χρόνια αργότερα, προς την ίδια κατεύθυνση θα κινηθεί ο Δ. Τσοβόλας. Ενα από τα νέα μέτρα που θα μείνουν είναι οι αντικειμενικές αξίες για τις μεταβιβάσεις των ακινήτων.

1992
Αποτυχία Παλαιοκρασσά

Ο Γ. Παλαιοκρασσάς το 1992 (κυβέρνηση Κ. Μητσοτάκη) θα αναλάβει να υλοποιήσει «μοντέρνα» νεοφιλελεύθερα μέτρα. Δραστική μείωση των συντελεστών φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων και των συντελεστών της φορολογίας επί των επιχειρηματικών κερδών. Ο ανώτατος συντελεστής κατεβαίνει από το 52% στο 40%. Οι απώλειες εσόδων ανάγκασαν αργότερα τον συνάδελφό του Στ. Mάνο σε μια δραματική αύξηση του φόρου κατανάλωσης στα υγρά καύσιμα. Το νέο που έφερε ο τελευταίος ήταν η λογική των ηλεκτρονικών διασταυρώσεων στο φορολογικό σύστημα.

1994-95
H θέσπιση του ΣΔΟΕ επί Παπαδόπουλου

Το 1994 και το 1995 ο Αλ. Παπαδόπουλος (τελευταία κυβέρνηση Α. Παπανδρέου) επιχειρεί μια αναμόρφωση του συστήματος φορολογίας, ξεκινώντας με τη θέσπιση των αντικειμενικών κριτηρίων για τους ελεύθερους επαγγελματίες. Θεσπίζονται τα Ελεγκτικά Κέντρα, το ΣΔOE κ.λπ. Στόχος ήταν να γίνει ο φοροελεγκτικός και φοροεισπρακτικός μηχανισμός πιο αποτελεσματικός.

2002
ΦΠΑ στα ακίνητα επί Γεωργακόπουλου

Το 2002 η επιτροπή του καθηγητή Θεόδωρου Γεωργακόπουλου (κυβέρνηση Σημίτη) εισηγήθηκε και έγιναν δεκτές τότε και αργότερα προτάσεις όπως ο ΦΠΑ στα ακίνητα, φορολόγηση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας, κατάργηση πολλών φοροαπαλλαγών, αλλαγές στους ειδικούς φόρους κατανάλωσης κ.ά. Η απαρίθμηση των μεταπολιτευτικών φορολογικών μεταρρυθμίσεων (με ή χωρίς εισαγωγικά) δεν τελειώνει εδώ. Τις συνέπειες των υπολοίπων τις υφίστανται ακόμη τα συνήθη υποζύγια...

ΠΡΙΝ ΑΠΟ 60 ΧΡΟΝΙΑ
Η «επανάσταση» που δεν έγινε...

Το φορολογικό σύστημα αντικατοπτρίζει την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας όπου λειτουργεί. Αυτή η καίρια επισήμανση του «πατριάρχη» της ελληνικής δημόσιας οικονομίας Α. Ανδρεάδη, διατυπωμένη τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και στηριγμένη στα δεδομένα της εποχής, συνεχώς επιβεβαιώνεται. Γι' αυτό μερικές φορές η ιστορία της εφαρμοσμένης φορολογίας είναι πιο διαφωτιστική ακόμη και από την πολιτική ιστορία γενικώς.

Το άδικο, το αναποτελεσματικό και το γραφειοκρατικό ήταν τα μόνιμα και διαρκή χαρακτηριστικά των φορολογικών συστημάτων του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. «Ικρίωμα αντιφάσεων, αδικίας και ανισοτήτων», όπως το χαρακτήρισε εύστοχα ένας καθηγητής του μεσοπολέμου. Αυτά ακριβώς υποτίθεται ότι θα αντιμετώπιζε η «επαναστατική» φορολογική αλλαγή του 1955. Με μεγαλόπνοο στόχο την πάταξη της φοροδιαφυγής.

Στην κυβέρνηση βρίσκεται ο κοινοβουλευτικά πανίσχυρος Συναγερμός του στρατάρχη Παπάγου. Υπουργός Οικονομικών είναι ο Λ. Ευταξίας, με υφυπουργό τον Λ. Δερτιλή, ενώ υπουργός Συντονισμού είναι ο Π. Παπαληγούρας. Οι δύο τελευταίοι θεωρούνται οι βασικοί εμπνευστές και εισηγητές του φορολογικού εκσυγχρονισμού της εποχής.

Η αλλαγή κυοφορείται πολύ καιρό, καθώς το βενιζελικό σύστημα της άμεσης φορολογίας με τις τροποποιήσεις του δεν ανταποκρίνεται πια στις ανάγκες του μεταπολεμικού ελληνικού καπιταλισμού.

Η αλλαγή προαναγγέλλεται με τυμπανοκρουσίες τον Δεκέμβριο του 1954 και επικεντρώνεται στον «ενιαίο φόρο», όπως θα είναι από τότε γνωστός. Το νομοσχέδιο δόθηκε στη δημοσιότητα τον Μάιο του 1955 και τον Αύγουστο ήταν νόμος του κράτους (ν.δ. 3235). Χωρίς, μάλιστα, να συζητηθεί και να εγκριθεί από τη Βουλή άρχισε να ισχύει πριν τελειώσει το φορολογικό έτος.

Η κυβέρνηση δεν αποτόλμησε, αρχικώς, μια γενική μεταρρύθμιση. Περιορίστηκε στα εισοδήματα των φυσικών προσώπων, καταργώντας το προηγούμενο μεικτό σύστημα άμεσης φορολόγησης (αναλυτική και προσθετική). Αφησε εκτός τα νομικά πρόσωπα, δηλαδή, ακριβώς εκεί όπου ανθούσε η υποφορολόγηση των ανώτερων εισοδηματικών τάξεων (οι άτολμες αλλαγές στον τομέα θα γίνουν τρία χρόνια αργότερα από την κυβέρνηση Καραμανλή).

Τα στοιχεία από την εφαρμογή της μεταρρύθμισης του 1955 ήταν, τελικά, αποκαλυπτικά:

• Αυξήθηκαν οι άμεσοι φόροι των φυσικών προσώπων (κυρίως των μισθωτών), ενώ μειώθηκε το ποσοστό συμμετοχής των νομικών προσώπων στη φορολογία.
• Διατηρήθηκε η υποφορολόγηση των μεγάλων εισοδημάτων, παρά την προοδευτικότητα της ενιαίας φορολογίας.
• Μεγάλωσαν η φοροδιαφυγή και η φοροαποφυγή.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των μελετητών της περιόδου, οι συντηρητικές κυβερνήσεις της εποχής είχαν επιβάλει το πιο άδικο φορολογικό σύστημα σε σύγκριση με όλες τις άλλες χώρες που ανήκαν στον ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης).

Μετά την εφαρμογή του συστήματος, ο ίδιος ο Ευταξίας υπολόγιζε ότι σχεδόν το 50% του εθνικού εισοδήματος «δεν φαίνεται πουθενά σαν δηλωμένο εισόδημα». Φοροδιέφευγε!

Ο καθηγητής Θ. Γκιούρας, που έχει ασχοληθεί αναλυτικά με το ζήτημα φορολογία και πολιτική μετά τον Εμφύλιο, συμπεραίνει για το σύστημα του 1955: «Η εισαγωγή ενός τέτοιου νομοθετήματος δεν εξυπηρετούσε πρωτίστως τη ριζική αλλαγή του φορολογικού συστήματος, αλλά πολύ πιο συγκεκριμένες ανάγκες... Η πολιτική ηγεσία της εποχής χρησιμοποίησε το αίτημα αναδιαμόρφωσης του φορολογικού συστήματος, που είχε εκφραστεί ήδη πριν από τον πόλεμο, για να εξυπηρετήσει συγκεκριμένες ανάγκες της στιγμής...».

Αυτό ήταν και το βασικό πρόβλημα στην πλημμυρίδα των φορολογικών αλλαγών που ακολούθησαν.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64166740