Ο φετιχιστικός ερωτισμός στις εκφράσεις της Σαλώμης

Ο χορός της Σαλώμης (Gozzoli 1461-62)

Ο φετιχιστικός ερωτισμός στις εκφράσεις της Σαλώμης

Ο ερωτάς της για τον Ιωάννη ενέπνευσε τη μουσική, το θέατρο, αλλά και τη ζωγραφική τέχνη. Τη βάση για την καλλιτεχνική απεικόνιση του θέματος τη δίνει ο Ευαγγελιστής Μάρκος (ΣΤ 19-24) με την περιγραφή του συμποσίου του Ηρώδη και του αποκεφαλισμού του Ιωάννη, καθώς και ο Ευαγγελιστής Ματθαίος (ΙΔ' 6-12). Και οι δύο τους δεν αναφέρουν τη Σαλώμη. η οποία όμως απεικονίζεται ως πρωταγωνίστρια της σκηνής του αποκεφαλισμού ήδη και σε πρωτοχριστιανικές παραστάσεις

Γράφει ο Δημήτρης Παπαστάμου

Τον δέκατο ένατο αιώνα προβάλλεται με το θέμα «Σαλώμη» ένα νέο ερωτικό στοιχείο στην τέχνη και αποκτά αυξανόμενη σημασία, ενώ η βασική ιστορία της Βίβλου υφίσταται διάφορες μεταβολές. Το γνωστό απλό πλέγμα των γεγονότων, -  η φυλάκιση του Ιωάννη του Βαπτιστή από τον Ηρώδη - Αντύπα, τον οποίο ο Ιωάννης είχε κατακρίνει για την παράνομη συμβίωση του με την Ηρωδιάδα, τη γυναίκα του εν ζωή ακόμη αδελφού του Ηρώδη - Φιλίππου (Μαρκ. στ. 18),- το μίσος της Ηρωδιάδος για τον προφήτη, η επιθυμία για το κεφάλι του Βαπτιστή που υποβάλλει η μητέρα στην κόρη της Σαλώμη, ο χορός της Σαλώμης και ο αποκεφαλισμός - διευρύνεται ολοένα και περισσότερο και τονίζεται πιο πολύ το ερωτικό στοιχείο.

Το θέμα της Σαλώμης γίνεται στο εξής ολοένα και συχνότερο σε όλες τις τέχνες: στη λογοτεχνία με τους Ουάιλντ, Υσμάν, Σάουκαλ και Χίλε, στη μουσική με τους Μασνέ και Στράους, κυρίως όμως στη ζωγραφική με τα έργα των Μορώ, Μπίρντσλεϊ, Κλιμτ, Στουκ και Μουνκ, αλλά και των Ελλήνων Κουνελάκη, Λύτρα, Παρθένη, Μπισκίνη και Φασιανού. Οπωσδήποτε το ερέθισμα για όλους τους παραπάνω καλλιτέχνες -με εξαίρεση τον Κουνελάκη, τον Μορώ και τον Λύτρα- προσφέρει η γνωστή τους δραματοποίηση του θέματος από τον Ουάιλντ.

 Wilde, Oscar, 1854-1900. Salome: a Tragedy in One Act Translated from the French of Oscar Wilde; pictured by Aubrey Beardsley (London: Elkin Mathews & John Lane ; Boston: Copeland & Day, 1894).

Στο έργο αυτό, που γράφτηκε στα γαλλικά το 1893, τα προϋπάρχοντα λογοτεχνικά δεδομένα μεταβλήθηκαν σημαντικά υπό την επίδραση της «Σαλώμης» που ζωγράφισε ο Γκυστάβ Μορώ το 1874. Η ερωτική έλξη που αισθανόταν η Ηρωδιάς για τον Ιωάννη μεταφέρεται από τον Ουάιλντ στη Σαλώμη με έναν συνδυασμό μοτίβων που υπήρχαν στον Χάινε, τον Φλωμπέρ και τον Μασνέ. Επηρεασμένος από τους πίνακες του Μορώ (Σαλώμη, Γαλάτεια, Μεσαλίνα κ.ά.) τους οποίους θαύμαζε ο Ουάιλντ, ο κόσμος του Ηρώδη εμφανίζεται γεμάτος χλιδή, αλλά απολιθωμένος και στερημένος από κάθε πνευματικότητα. Ο αισθητικός φετιχισμός και η έλλειψη πνευματικής ζωής βαραίνουν τους καλεσμένους στο συμπόσιο του Ηρώδη, το οποίο «κάπου στη σύγκρουση του με τις εσχατολογικές προφητείες του Ιωάννη παίρνει τη μορφή των εσχάτων καιρών».

Η διαμόρφωση του σκηνικού χώρου και η διάπλαση των μορφών στο δράμα της Σαλώμης επιτρέπουν να πάρουμε μια ιδέα για τη σχέση των δύο πρωταγωνιστών, της Σαλώμης και του Ιωάννη, προς τον αυλικό αυτό κόσμο. Τα γεγονότα διαδραματίζονται σε μια βεράντα έξω από την αίθουσα του συμποσίου, όπου ο Ηρώδης δίνει στην αρχή μια γιορτή. Τόσο η Σαλώμη όσο και ο Ιωάννης βρίσκονται έξω από τον κόσμο του Ηρώδη. Ο Ιωάννης ως φυλακισμένος και κατήγορος, αλλά και η Σαλώμη, που προσπαθεί να αποφύγει τις άπληστες ματιές του Ηρώδη. Αργότερα, θα δεχθεί να χορέψει για τον τετράρχη και την αυλή του.

 Γκισταβ Μαρό «Σαλώμη» (1875) λάδι σε μουσαμά, Μουσείο Γκ. Μαρό

Η σφαίρα στην οποία κινούνται αυτοί οι δύο πρωταγωνιστές είναι διαφορετική από τον κόσμο του έκφυλου Ηρώδη, αλλά και εκεί υπάρχει η αντίθεση ανάμεσα στη Σαλώμη και τον προφήτη, που προκαλείται με την αποφασιστική απόκρουση της αγάπης της ηρωίδας από τον Ιωάννη. Η σπασμωδική άρνηση του, η φράση που βάζει στα χείλη του Ιωάννη ο Ουάιλντ στο έργο του, στο οποίο βασίστηκε το λιμπρέτο της όπερας του Ρίχαρντ Στράους «Σαλώμη», "Δεν ξέρω ποια είναι. Δεν θέλω να το ξέρω. Πέστε της να φύγει. Δεν θέλω να μιλήσω", δείχνει μια απίθανη εσωτερική επαφή μεταξύ τους που προσπαθεί να αποφύγει ο Ιωάννης. Η Σαλώμη έχει επίγνωση αυτής της σχέσης στον τελικό μονόλογο της: «Ε, λοιπόν, Ιωάννη, τον Θεό σου τον είδες, αλλά εμένα δεν με είδες ποτέ... Αχ! γιατί δεν με κοίταξες Ιωάννη; Αν με είχες κοιτάξει θα με είχες αγαπήσει και το μυστήριο του έρωτα είναι μεγαλύτερο από το μυστήριο του θανάτου». Η Σαλώμη εδώ εκφράζει την απραγματοποίητη πιθανότητα σύνδεσης τους στο μυστήριο του έρωτα, πράγμα που θα είχε νικήσει την άρνηση του κόσμου από τον Ιωάννη.

Δημιουργείται εδώ το πρόβλημα της αληθινής φύσης του έρωτα της Σαλώμης. Πρέπει να αποφύγουμε την ταύτιση με την πορνική ελευθεριότητα της Ηρωδιάδος, που συχνά καταδίκαζε στα κηρύγματα του ο Ιωάννης. Αντίθετα από την μητέρα της η Σαλώμη φαίνεται να ανήκει ακόμη σε μια άλλη σφαίρα.

Ο Ν. Κουνελάκης

 Νικολάου Κουνελάκη «Σαλώμη» (1866), 

Λάδι σε μουσαμά, συλλογή Εθνικής Πινακοθήκης

Αυτό το πρωτοεκφράζει εικονογραφικά ο Νικόλαος Κουνελάκης στη «Σαλώμη» του, που είναι και το παλιότερο έργο με το θέμα αυτό στη νεοελληνική ζωγραφική. Χωρίς αμφιβολία είναι μια από τις εκφραστικότερες παραστάσεις του θέματος στην ιστορία της τέχνης.

Όπως είναι γνωστό, τη βάση για την καλλιτεχνική απεικόνιση του θέματος τη δίνει ο συγγραφέας του δεύτερου Ευαγγελίου Μάρκος (Στ 19-24), με την περιγραφή του συμποσίου του Ηρώδη και του αποκεφαλισμού του Ιωάννη, καθώς και ο ευαγγελιστής Ματθαίος (ΙΔ 6-12). Και οι δυο τους δεν αναφέρουν τη Σαλώμη, η οποία όμως απεικονίζεται ως πρωταγωνίστρια της σκηνής του αποκεφαλισμού ήδη και σε πρωτοχριστιανικές παραστάσεις.

Στη σύγχρονη εκκλησιαστική ζωγραφική του δέκατου ένατου αιώνα μια πραγματικά ενδιαφέρουσα παράσταση με τη συνάντηση Σαλώμης και Ιωάννη βρίσκεται στο μικρό εξωκκλήσι του Αγίου Γεωργίου στο Χαϊδάρι, που ήταν άλλοτε ιδιοκτησία του πεθερού του Γύζη, Νικολάου Νάζου. Τη ζωγράφισε ο Νικηφόρος Λύτρας ίσως μαζί με τον Γύζη, όπως μας πληροφορούν σχετικά ο ποιητής Γεώργιος Δροσίνης και ο Λάμπρος Κορομηλάς.

Μύδροι κατά του Κ. Παρθένη

Ο Κωνσταντίνος Παρθένης (1878-1967) (ο οποίος τόσο από την πολύχρονη παραμονή του στη Βιέννη και το Παρίσι, όσο και λόγω των γενικότερων καλλιτεχνικών ενδιαφερόντων του, γνώριζε και το έργο του Ουάιλντ αλλά και τη μεταφορά του στην ομώνυμη όπερα από τον Στράους) για τον πίνακα του «Σαλώμη» που ζωγράφισε πριν από το 1916 και παρουσίασε στη μεγάλη αναδρομική του έκθεση στο Ζάππειο του 1919, δέχθηκε την ακόλουθη κριτική, η οποία δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Πινακοθήκη» του 1919, έτος 18, τεύχος 228, σ. 107-8: «Και επ' εσχάτων μερικοί ζωγράφοι μας ήρχισαν να συγχέουν έργα της σοβαράς, της νηφάλιου, της θετικής τέχνης, της πρωτοτύπου, με τα σχεδιάσματα τα δήθεν διαισθητικά, τα αινιγματώδη εξωφρενικά εις σχέδιον, εις χρώμα, ανέκφραστα και συμβατικά κακότεχνηματα. Ο,τι συνέβη εις την φιλολογίαν μας με τους αναρχικούς Ψυχαριστάς κατ' αρχάς και τώρα με τους λεγόμενους «νέους» αντιγραφείς ανισόρροπους, αλόγιστους, το ίδιο ήρχισε και εις την ζωγραφικήν. Ευτυχώς τα κρούσματα είναι ολίγα και η αδιαφορία του κοινού μεγάλη». Και παρακάτω: «...είναι σώματα του τοξότου και της τοξευομένης ή της Σαλώμης, η οποία ομοιάζει με ανορθωμένην εις τους οπίσθιους πόδας σκύλαν».

Ο αισθητικός της εποχής με την παραπάνω κριτική ξεκαθαρίζει τη θέση του, και τα λόγια του που αναφέρονται στα κινήματα της λογοτεχνίας και της ζωγραφικής («ανέκφραστα και συμβατικά, αινιγματώδη και εξωφρενικά») εκφράζουν την αδυναμία κατανόησης της προχωρημένης τέχνης και την καταδίκη σε απομόνωση λαμπρών ταλέντων του λόγου και της ζωγραφικής του τόπου μας. Η ζωγραφική του Παρθένη, στο «Sursum Corda» (βλ. σχετικά «Καθημερινή, 21 Νοεμβρ. '93) και στη «Σαλώμη» ανταποκρινόταν σε έναν προχωρημένο τρόπο σκέψης, παράλληλο με αυτόν των «Ψυχαριστών αναρχικών».

Η συναίσθηση της παρακμής του «τέλους του αιώνα», που ο Παρθένης είχε ζήσει από κοντά στη Βιέννη και στο Παρίσι από το 1898 ως το 1911, του δημιούργησε μια ανάγκη αλλαγής και τον οδήγησε σε έναν προχωρημένο τρόπο σκέψης, που η αξία του έχει αναγνωριστεί σήμερα από τους περισσότερους μελετητές του «Fin de siecle».

Η σύνθεση και η δομή της παράστασης της «Σαλώμης» του Παρθένη, καθώς και του έργου του «Άνω σχώμεν τας καρδίας» επηρεάζονται από την πνευματική αυτή κίνηση. Η Σαλώμη του Παρθένη, ως προς την κίνηση και τη μοναξιά της, βρίσκεται πολύ κοντά στη «Σαλώμη» του Κλιμτ, που ζωγράφισε ο Αυστριακός πρωτεργάτης του «Γιούγκενστιλ» και του συμβολισμού το 1909. Η τοποθέτηση της μορφής της σε έναν εξωτερικό χώρο, μια βεράντα του παλατιού, μας μεταφέρει στη γνωστή στον Παρθένη στιγμή της ομώνυμης όπερας του Ρίχαρντ Στράους.

Στον πίνακα του με το γνωστό μοτίβο της Σαλώμης που κρατάει το πινάκιο με την κεφαλή του Ιωάννη, ο Παρθένης είναι φανερό ότι επιθυμεί να εκφράσει, με την απομόνωση της κόρης της Ηρωδιάδος στη βεράντα του ανακτόρου του τετράρχη, την απομάκρυνση τους από τον γεμάτο χλιδή και αμαρτία κόσμο του Ηρώδη και της ερωμένης του. Με τον τρόπο αυτό διαφοροποιεί την παράσταση του από την εκστασιακή εικόνα της Σαλώμης του Γκιστάβ Μορώ και τη φέρνει πιο κοντά στην όπερα του Στράους και στο έργο του Ουάιλντ. Βέβαια ο Παρθένης δίνει στη Σαλώμη του την εικόνα της «ανορθωμένης εις τους οπίσθιους πόδας σκύλας», όπως σωστά παρατήρησε ο αισθητικός του 1919, ο οποίος όμως δεν προχώρησε στην ανάλυση ότι η μεταμόρφωση της σε δαίμονα-σκύλα είναι αποτέλεσμα της άρνησης του Ιωάννη να την κοιτάξει.

Ο Μπισκίνης και ο Φασιανός

 Δημήτρης Μπισκίνης «Σαλώμη» (1930)

Λάδι σε μουσαμά

Σε έναν οργιαστικού χαρακτήρα χορό, επηρεασμένο από τους αρχαίους διονυσιακούς χορούς του απειθάρχητου πόθου, ζωγράφισε τη δική του «Σαλώμη» ο Δημήτριος Μπισκίνης (1891- 1947), εκστασιασμένη και μαγνητισμένη από τη συνεχή ενατένιση της κεφαλής του Ιωάννη. Το εσχατολογικό κήρυγμα του προφήτη, που αμφισβητεί αυτόν τον κόσμο από την οπτική μιας μελλοντικής ευτυχίας, αντιπαραβάλλεται προς τον αισθησιακό φετιχισμό και την έλλειψη πνευματικής ζωής που βαραίνουν τον κόσμο της αυλής του Ηρώδη, στον οποίο μπαίνει οριστικά και η Σαλώμη με τον χορό της.

Ένα άγνωστο έργο του Αλέκου Φασιανού ακολουθεί τη θεματολογία του δέκατου ένατου αιώνα, όπου το ερωτικό στοιχείο είναι ιδιαίτερα τονισμένο. Ξαπλωμένη σε ένα ανάκλιντρο, η Σαλώμη έχει δίπλα της το κεφάλι του Ιωάννη, ενώ από πίσω έρχονται οι στρατιώτες με τις ασπίδες τους, σύμβολο καταναγκασμού και για τους δύο.

Η Σαλώμη παρουσιάζεται σαν να αποκαλύπτει τον εσωτερικό της κόσμο στον Ιωάννη, την παρθενικότητα της. Η αγνότητα είναι η κύρια ιδιότητα που αποδίδει στη Σαλώμη ο Φασιανός και ακριβώς η παραγνώριση από τον Ιωάννη αυτής της αγνότητας του έρωτα της γεννάει την επιθυμία της για εκδίκηση, η οποία εκφράζεται εικονογραφικά με τη γυμνή «ανορθωμένην εις τους οπίσθιους πόδας σκύλαν» του Παρθένη και στους οργιαστικούς, εκστασιακούς στροβιλισμούς της Σαλώμης στο έργο του Μπισκίνη.

Η Σαλώμη του Ουάιλντ έχει χαρακτηρισθεί τραγωδία εξαιτίας αυτής της παρανόησης, την οποία με ευαισθησία αποδίδει εικονογραφικά ο Φασιανός.

Εδώ ο έρωτας της Σαλώμης θα παραμείνει όνειρο και δεν θα αγγίζει παρά έναν νεκρό. Πρόκειται για μια διαδικασία συμβολισμού όπου, μέσα από την οργιαστική έκσταση, ακόμη και μέσα από τον εκφυλισμό και τη διαστροφή, διαφαίνεται η ελπίδα της ευτυχίας που διατηρείται μέχρι το τέλος.

Η τραγική πλευρά του θέματος -η οποία έγκειται στο γεγονός ότι ο Ιωάννης δεν μπορούσε ή μάλλον δεν ήθελε να αντιληφθεί την αρχική αγνότητα της Σαλώμης παραμένοντας πιστός στην άποψη της εσχατολογικής απολυτότητάς του- νομίζω ότι έδωσε στον Φασιανό την ιδέα της σύνθεσης του πίνακα του.

Στο ελληνικό θέατρο η τελευταία παράσταση της «Σαλώμης» του Ουάιλντ έγινε από το θέατρο του Νότου, σε μετάφραση και σκηνοθεσία του Δημήτρη Μαυρίκιου, με Σαλώμη τη Λυδία Φωτοπούλου και Ιωάννη τον Τάσο Αποστόλου.

Η παράσταση αυτή απέδωσε πολύ παραστατικά τον κόσμο της Σαλώμης και του Ιωάννη, και την αντίθεση του με εκείνον του τετράρχη και της ερωμένης του. Η αντίθεση αυτή, όπως τη δείχνει και η εικόνα του Αλέκου Φασιανού, οδήγησε τον Ουάιλντ στη δραματοποίηση του θέματος, που καταλήγει στη διπλή θυσία της Σαλώμης και του Ιωάννη. Στην όπερα του Στράους εκτελούνται και οι δύο με εντολή του Ηρώδη.

Η εξαφάνιση της Σαλώμης κάτω από τις ασπίδες των λεγεωνάριων, οι οποίες διακρίνονται και στην εικόνα του Φασιανού δείχνει ακριβώς τη βία με την οποία είναι συνδεδεμένο το όνειρο της συμφιλίωσης.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ /23.1.1994

Η ΣΑΛΩΜΗ ΤΟΥ ΣΤΡΑΟΥΣ

“Γενεθλίων τελουμένων, του αναιδεστάτου Ηρώδου, της ασελγούς ορχηστρίδος, επληρούτο η διάθεσις του όρκου…», «Ωρχήσατο η μαθήτρια, του παμπονήρου διαβόλου, και την κεφαλήν σου Πρόδρομε, μισθόν αφείλετο…», «…ο επίγειος Άγγελος, πορνικής ορχήσεως, αναδείκνυται έπαθλον..».

Το όνομα του ασελγούς δεν μας διασώζει ούτε ο Ευαγγελιστής Μάρκος που περιγράφει τα της αποτομής της κεφαλής του Προδρόμου ούτε η υμνογραφία. Έφθασε ως εμάς μέσω του ρωμαίου ιστορικού Φλάβιου Ιώσηπου, ο οποίος περιέγραψε την Σαλώμη ως «τη γυναίκα που χόρεψε στη γιορτή του Ηρώδη και ζήτησε το κεφάλι του Βαπτιστή».

Αυτή η Σαλώμη μεταμορφώθηκε σε ένα πρόσωπο – σύμβολο μιας ταραχώδους και συνταρακτικής περιόδου στην ιστορία της τέχνης, όπως ήταν το μεταίχμιο του 19ου και 20ου αιώνα. Είναι, όπως ακριβώς η Λούλου του Φρανκ Βέντεκιντ, η τέλεια ενσάρκωση της μοιραίας γυναίκας που οδηγεί στην καταστροφή όλους τους άνδρες που θα βρεθούν στο δρόμο της.

Μαζί της ασχολήθηκαν σπουδαίοι ποιητές, συγγραφείς και ζωγράφοι, όπως ο Στεφάν Μαλλαρμέ, ο Ζορί – Καρλ Υσμάν, ο Γκουστάβ Μορώ, μέχρι που ήλθε ο Όσκαρ Ουάιλντ, ο οποίος το 1892 έγραψε ένα θεατρικό έργο με θέμα τη μορφή της Σαλώμης.

 

Όταν ο Ουάιλντ γράφει στη γαλλική γλώσσα τη Σαλώμη, ένα δράμα-μελέτη με θέμα τη σεξουαλική νεύρωση, έρχεται αντιμέτωπος με τα πουριτανικά ήθη της εποχής του αλλά και με τη βικτωριανή λογοκρισία, η οποία απαγορεύει την παράσταση του έργου στην Αγγλία, εξαιτίας τόσο του βιβλικού θέματος όσο και του έντονου αισθησιασμού του. 

Δέκα χρόνια αργότερα ο Ρίχαρντ Στράους χρησιμοποιεί τη γερμανική μετάφραση του Χέντβικ Λάχμαν ως λιμπρέτο της όπερας Σαλώμη, η οποία πρωτοπαρουσιάζεται στην Όπερα της Δρέσδης στις 9 Δεκεμβρίου 1905 με θριαμβευτική επιτυχία. 

Τα επόμενα χρόνια η όπερα ανεβαίνει στις μεγαλύτερες λυρικές σκηνές του κόσμου καθιερώνοντας διεθνώς το συνθέτη της. Σε κάθε ανέβασμά της η Σαλώμη προκαλεί έως και σήμερα ιδιαίτερη αίσθηση και συχνά σκανδαλίζει με τολμηρές σκηνές όπως ο "Χορός των επτά πέπλων" και ο ερωτικός μονόλογος που τραγουδάει η κεντρική ηρωίδα κρατώντας στα χέρια της την κομμένη κεφαλή του Ιωάννη.

Η όπερα αποτελείται από τέσσερις μεγάλες σκηνές οι οποίες χωρίζονται από συμφωνικά ιντερλούδια. Το έργο ακολουθεί τις αρχές του βαγκνερικού μουσικού δράματος, που βασίζεται σε μια συνεχή ροή μουσικής, αμιγώς συμφωνικής, απ’ όπου ξεχωρίζουν ένας μεγάλος αριθμός καθοδηγητικών μοτίβων, που συμβολίζουν τους διάφορους ήρωες του δράματος.

Η όπερα τελειώνει με τον θάνατο της Σαλώμης, που ο Ηρώδης προστάζει, καθώς δεν αντέχει να τη βλέπει να περιφέρει την κεφαλή του Βαπτιστή σε μια κατάσταση μακάβριας έκστασης. Έτσι, με μερικές ωμές και ανελέητες συγχορδίες ολοκληρώνεται αυτή η όπερα του Στράους, που κατέχει κεντρική θέση στο ρεπερτόριο του 20ου αιώνα και πλέον όλων των εποχών.

http://panagiotisandriopoulos.blogspot.gr/2008/08/blog-post_741.html

Richard Strauss "Salome"

Γράφει ο Σπύρος Σούρλας

Μονόπρακτο μουσικό δράμα βασισμένο στο αντίστοιχο έργο τού Oscar Wilde (libretto στα Γερμανικά από τον Hedwig Lachmann).

Πρωτοπαρουσιάστηκε στην Δρέσδη , στις 9/12/1905. Μέρος τού κοινού ενθουσιάστηκε , αλλά οι Αρχές προειδοποιούσαν ότι το έργο είναι ύποπτο διαφθοράς.

Υπόθεση

Ο Βασιλιάς Ηρώδης Αντύπας της Ιουδαίας ζει ΄παράνομα΄ με την Ηρωδιάδα σύζυγο τού αδελφού του, τον θάνατο τού οποίου, αυτός προκάλεσε.

Ο Ηρώδης έχει αρχίσει να βαριέται την Ηρωδιάδα και ποθεί την κόρης της, από πρώτο γάμο, Σαλώμη (ετών 17).

Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής , προφήτης της Νέας Θρησκείας, με πολυπληθείς οπαδούς αλλά και εχθρούς ανάμεσα στους Εβραίους, καταριέται την Ηρωδιάδα την ΄Κόρη της Βαβυλώνας΄, όπως την αποκαλεί.

Ο Ηρώδης έχει συλλάβει τον Ιωάννη και τον κρατεί , πολύ καλά φυλασσόμενο σε μια στέρνα. Αφ΄ ενός τον φοβάται, λόγω της επιρροής πού έχει στον κόσμο, αλλά ταυτόχρονα επειδή δεν επιθυμεί, για πολιτικούς λόγους, να πάθει κάτι είτε από Εβραίους που διάκεινται αρνητικά σε αυτόν είτε από την Ηρωδιάδα, έχει διατάξει να τον προσέχουν ιδιαίτερα.

Ο Ηρώδης γιορτάζει τα γενέθλιά του, όταν ακούγεται η βαθειά φωνή του Ιωάννη που προφητεύει την έλευση ενός νέου ΄Βασιλείου του Θεού΄.

Ο αρχηγός της φρουράς Narraboth, ερωτευμένος με την Σαλώμη ,βλέπει την μικρή, να βγαίνει στον κήπο και προσπαθεί να της τραβήξει την προσοχή.

Αυτή όμως γοητεύεται από την φωνή τού Ιωάννη και ζητά να τον γνωρίσει. Πείθει εύκολα τον Narraboth και συναντά τον Ιωάννη ο οποίος μέσα στον αυστηρό ασκητισμό του την αποκρούει. Οσο ο Ιωάννης την αρνείται τόσο αυτή επιμένει και αρχίζει να τον ποθεί και να τον ερωτεύεται. Κάποια στιγμή τού ζητά να τον φιλήσει στο στόμα.

Ο Ιωάννης αρνείται με αποστροφή αυτό που τού ζητά η Σαλώμη. Ο Narraboth βλέποντας την Σαλώμη να ερωτοτροπεί με τον Ιωάννη αυτοκτονεί απελπισμένος.

Ο Ιωάννης καταριέται την κόρη της ΄αμαρτωλής Ηρωδιάδας΄ και τότε αυτή τυφλώνεται από οργή ανάμεικτη με πάθος.

Τότε ο Ηρώδης , η Ηρωδιάδα και η συνοδεία τους βγαίνουν στην αυλή. Ο Βασιλιάς γλιστρά στο αίμα τού νεκρού Narraboth και αρχίζει νάχει παραισθήσεις ακούγοντας φτερούγες πουλιών να  ΄χτυπούν ΄ στον αέρα.

Εκείνη την ώρα φτάνουν πέντε  Ιουδαίοι που ζητούν από τον Ηρώδη να τούς παραδώσει τον Ιωάννη. Αυτός τούς το αρνείται.

Εν συνεχεία ο Ιωάννης προφητεύει τον ερχομό του ΄Σωτήρα΄ και την σύντομη τιμωρία της Ηρωδιάδος η οποία ζητά από τον Ηρώδη να τον κάνει να σωπάσει.

Ο Ηρώδης για να σταματήσει την διαμάχη ζητά από την Σαλώμη να πιεί μαζί του και να του χορέψει. Η Σαλώμη αρνείται, αλλά ο Ηρώδης τυφλωμένος από τον πόθο της υπόσχεται ότι εάν χορέψει γι΄ αυτόν θα κάνει οτιδήποτε τού ζητήσει.

Η Σαλώμη τότε χορεύει τον περίφημο ΄χορό των επτά πέπλων΄, όπου αφαιρεί ένα-ένα τα 7 πέπλα που φορά μέχρι που τελικά κείται ολόγυμνη στα πόδια του.

Ο Ηρώδης ενθουσιασμένος την ρωτά ποιά είναι η επιθυμία της. Αυτή τού ζητά το κεφάλι τού Ιωάννη σε έναν ασημένιο δίσκο.

Ο Ηρώδης τρομάζει , αρνείται και της προσφέρει μια σειρά από πανάκριβα τιμαλφή, αλλά η Σαλώμη επιμένει. Ο Βασιλιάς ενδίδει τελικά και δίνει στην Ηρωδιάδα το ΄δαχτυλίδι του θανάτου΄ να το παραδώσει στον δήμιο.

Μετά από ένα μουσικό διάλειμμα, ο δήμιος προσφέρει στην Σαλώμη το κεφάλι τού Βαπτιστή στον ασημένιο δίσκο.

Ακολουθεί μια από τις μεγαλύτερες και πιο ερωτικές μουσικές σκηνές στην ιστορία , όπου η Σαλώμη μονολογεί με ανάμεικτα συναισθήματα πόθου, οργής, λύπης και αισθήματος ιδιοκτησίας, σε μια συσχετική κατάσταση, πιστεύοντας ότι το μυστήριο του θανάτου θα είχε λυθεί εάν ο Ιωάννης απλά της ΄έριχνε ένα βλέμμα΄.

Τελικά φιλά τα χείλη της κομμένης κεφαλής. O Ηρώδης σοκαρισμένος διατάζει την άμεση εκτέλεσή της.................

'Well,you have seen your God, Iokanaan, but me,me.......you have never seen.

If you had seen me, you would have loved me.

I thirst for your beauty.

I hunger for your body.

Neither wine nor fruit can appease my desire.

What shall Ι do Jokanaan?

Νeither rivers nor lakes can quench my passion

Ah.! Why did you not look at me Jokanaan?

If you had looked at me, you would have loved me.

I know that you would have loved me, and the mystery of love is greater than the mystery of death.'

Mουσικά η Όπερα αυτή είναι ένα μετά-Βαγκνερικό αριστούργημα, με ρίζες στον Τριστάνο και Ιζόλδη.

Γεμάτη αντιθέσεις με μια εκπληκτική ενορχήστρωση, με τον Strauss να εμβαθύνει στους χαρακτήρες πολύ περισσότερο από τον ΄υστερικό ΄ Wilde, η Salome είναι μια από τις σπουδαιότερες όπερες τού 20ού αιώνα. H μουσική τού Strauss στιγμές, μπορεί να χαρακτηριστεί έως και ΄οργασμική΄

Θα έλεγα μάλιστα ότι καταρρίπτει και τον μύθο της ΄στρυφνής και δύσκολης Γερμανόφωνης Όπερας.

Το θέμα ιδιαίτερα προκλητικό επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες. Η νεαρή Σαλώμη, προερχόμενη από ένα διαλυμένο και επιβαρυμένο οικογενειακό περιβάλλον ερωτεύεται το ΄διαφορετικό΄που την αρνείται. Συνυπάρχουν όλα τα συναισθήματα της απόρριψης από το ΄αγαπημένο αντικείμενο΄, όπως μίσος οργή, πόθος , απελπισίa , εκδίκηση, ψευδής αίσθηση οριστικής κατοχής τού ΄αγαπημένου αντικειμένου΄ μέσω τού θανάτου, κ.ο.κ.

Εκτελέσεις.

1) Vienna Philarmonic Orchestra, Solti, Birgit Nilson, Eberhar Waechter, Gerhard Stolze, Grace Hoffman. Κλασσική εκτέλεση τού 1961,απο την Decca,με την μεγάλη Nilson σε φόρμα και τον Solti ΄στα νερά του΄. Συναρπαστική.

2) Κarajan,VPO, Hildegard Behrens, Bohme, Baltsa, Van Dam(EMI). Eξίσου συναρπαστική.

3) Schonwandt, Danish radio symphony orchestra, Inga Nielsen, Hale, Goldberg, Siljia(Chandos). Πολυ καλή σύγχρονη εκτέλεση.

4) Giuseppe Sinopoli, Orchestra of the Deutsch Oper, Berlin(D.G.,1991)

Cheryl Studer-Salome, Leonie Rysanek-Herodias, Bryn Terfel-Jokanaan, Horst Hiestermann-Herod.

Σπουδαία ηχογράφηση.

Η Studer είναι η ιδανική Σαλώμη ακόμα και σε σχέση με την Nilsson.Σε μεγάλη φόρμα έχει την ιδανική φωνή για να υποδυθεί την νεαρή Σαλώμη. Εκπληκτικές ψηλές νότες με μιά πεντακάθαρη φρεσκάδα αναδεικνύουν μιά κακομαθημένη, ερωτευμένη , πεισματάρα ειρωνική, θυμωμένη και εν τέλει ημιπαράφρονα Σαλώμη.

Στην τελική μεγάλη ερωτική σκηνή (11λεπτος μουσικός μονόλογος) τραγουδά μοναδικά, pianissimo, τίς υψηλές νότες. Η καλύτερη Σαλώμη έως σήμερα.

Ο βαρύτονος Bryn Terfel, μοναδικά πειστικός Ιωάννης, ο τενόρος Histermann, υποδύεται θαυμάσια τον νευρωτικό Ηρώδη όπως και η Rysanek την Ηρωδιάδα.

Ο κατά την γνώμη μου ,αδίκως, σχετικά υποτιμημένος Sinopoli, διευθύνει εκπληκτικά την Ορχήστρα και ΄στήνει΄ μια συναρπαστική παράσταση.

Ο ήχος είναι πλούσιος και ΄ζεστός΄. Συστήνεται ανεπιφύλακτα σαν πρώτη επιλογή.

Η Salome αποτελεί μια ευκαιρία , ακόμα και για τον μη φανατικό οπαδό της όπερας να εντρυφήσει στο είδος, ξεκινώντας μάλιστα από μη Ιταλικό ρεπερτόριο.

Υπάρχει σε DVD πάλι με Sinopoli, αλλά με την Malfitano στον ρόλο της Σαλώμης από παράσταση τού 1990.

Καλή Ακρόαση.

http://avclub.gr/forum/showthread.php/9820-RICHARD-STRAUSS-SALOME 

Η ΣΑΛΩΜΗ ΣΑΝ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Για την τέχνη, την μουσική, την φιλολογία η Σαλώμη ήταν και είναι η προσωποποίησης της ακολασίας. Στην πραγματικότητα ήταν αφοσιωμένη στους γονείς της, καλή σύζυγος και μητέρα τριών παιδιών.  Αν χόρεψε τον περίφημο χορό των «επτά πέπλων», με τον όποιο μάγεψε τον Ηρώδη και του ζήτησε το κεφάλι του  Ιωάννου του Βαπτιστού, το έκανε υπακούοντας στην μητέρα της, πού ήθελε να ικανοποίηση ποταπά πάθη.

Το 27 μ.Χ. ό τετράρχης της  Γαλιλαίας  Ηρώδης  Αντύπας  είχε πάει στην Ρώμη για να υποβάλει τα σέβη του στον αυτοκράτορα Τιβέριο. (Για να τον κολακέψει, είχε ονομάσει προηγουμένως την καινούργια του πόλη στις όχθες της λίμνης Γεννησαρέτ, «Τιβεριάδα»» Στην Ρώμη ζούσε εκείνον τον καιρό κι ένας από τους πολλούς αδελφούς του Αντύπα ο Ηρώδης  Φίλιππος, σύζυγος της Ηρωδιάδος και πατέρας της Σαλώμης. Η Σαλώμη, πού είχε κληρονομήσει την ομορφιά και την άφθαστη χάρη της μητέρας της, επισκεπτόταν  συχνά τον θείο της Αντύπα στην ρωμαϊκή του κατοικία.

Ο τετράρχης της Γαλιλαίας, αν και είχε σύζυγο νεοτάτη και από σπουδαία οικογένεια, την κόρη του βασιλιά των Αράβων Αρέτα Δ '  ήταν ερωτευμένος τρελά  με την νύφη του την Ηρωδιάδα. Και πριν φύγει από  την Ρώμη, χώρισε την πριγκίπισσα γυναίκα του και πήρε την  Ηρωδιάδα. Αμέσως   επέστρεψε στην   Γαλιλαία  μαζί  της, και  μαζί με την Σαλώμη, την οποία η μητέρα της  δεν ήθελε ν' αποχωριστεί.

Στην   «πατρίδα»   όμως   (οπού  ο εβραϊκός  νόμος απαγόρευε τον γάμο με την γυναίκα αδελφού, αν  ήταν ήδη μητέρα)   η   υποδοχή  πού έκαναν στις δυο Ρωμαίες ήταν κάθε άλλο   παρά εγκάρδια.  Χαρακτήρισαν τον Ηρώδη και την Ηρωδιάδα μοιχούς  και δεν έπαυαν   σε κάθε ευκαίρια   να τους  αποδοκιμάσουν.   Συμμεριζόμενος   την   λαϊκή αγανάκτηση  ο  Ιωάννης  ο  Βαπτιστής άρχισε να διαλαλεί στα κηρύγματά του πώς ό τετράρχης έπρεπε ν' απομακρύνει αμέσως από το παλάτι  του κι από την Γαλιλαία την καινούργια   του   σύζυγο.   Και ακούγοντάς  τον    ο   λαός   αγρίευε όλο και περισσότερο.

Η γενική   κατακραυγή   έφθανε και ως τ' αυτιά της Σαλώμης. Αλλά νέα και ξένοιαστη   η κοπελίτσα δεν έδινε σημασία.   Αγαπώντας με πάθος την μητέρα της λυπόταν κατάκαρδα να την βλέπει ανήσυχη και συνεχώς  σκυθρωπή.

Τελικά ο τετράρχης  έδωσε διαταγή να συλλάβουν τον Βαπτιστή και να τον φυλακίσουν, 'Όταν η οικογένεια του Ηρώδη  Αντύπα πήγε να περάσει λίγο καιρό στις όχθες της Νεκρής Θαλάσσης, κατέλυσε στο φρούριο - παλάτι, οπού είχαν φυλακίσει τον Βαπτιστή. Εκεί η Σαλώμη άκουγε να φθάνου ως  τα διαμερίσματα της τα γογγυτά του φυλακισμένου. Κι όταν ρώτησε ποιόν είχαν κλείσει στο κελί της φυλακής, της απάντησαν : «Είναι κάποιος επικίνδυνος, πού είχε σκοπό να εξολόθρευση τον τετράρχη και την οικογένεια  του ».

Η Σαλώμη αγαπούσε την μουσική και είχε ακολουθήσει και παθήματα χορού. Κι όπως ήταν χαριτωμένη, έφθασε γρήγορα να χορεύει με άφθαστη τέχνη. Πλησίαζαν τα γενέθλια του Ηρώδου Αντύπα. Η Σαλώμη ρώτησε την μητέρα της τί ακριβώς θα μπορούσε να προσφέρει στον πατριό της, πού να τον ευχαριστούσε πολύ. Η Ηρωδιάς τότε την συμβούλευσε «να εκτέλεση για εκείνον τον πιο όμορφο χορό της»...

Ο τετράρχης  έδειχνε για την νεοτάτη και γοητευτική προγονή του εξαιρετική αγάπη, σχεδόν λατρεία. Σε τέτοιο μάλιστα σημείο, πού πολλοί είχαν σχηματίσει την πεποίθηση πώς ο «γέρο-κολασμένος» είχε μεταθέσει τον έρωτά του από την μάνα στην κόρη...

Το βράδυ της εορτής των γενεθλίων του 'Αντύπα, όταν, συναθροισμένοι στην αίθουσα του παλατιού οι καλεσμένοι, είχαν τελειώσει το φαγοπότι και   βρίσκονταν   στο   κατακόρυφο της ευθυμίας, μπήκε στην αίθουσα, πεντάμορφη μέσα στα πέπλα της, η Σαλώμη και χόρεψε «για τον τετράρχη» με την πιο καταπληκτική χάρη, με την πιο γοητευτική τέχνη,

Ο ευαγγελιστής Μάρκος γράφει για αυτό το γεγονός : Ενθουσιασμένος ο βασιλιάς είπε στην παιδίσκη :

—Ζήτησε μου ό,τι θέλεις. Ορκίζομαι να σου το δώσω. Κι αν ακόμη ζήτησης το μισό βασίλειο μου.

Σαστισμένη από την πρόταση του πατριού της, η Σαλώμη κοίταξε την μητέρα της και την ρώτησε τί να του ζητήσει. Κι η Ηρωδιάς   απάντησε :

— Το  κεφάλι  του  Βαπτιστού!

Πολλοί ρομαντικοί συγγραφείς ισχυρίσθηκαν πώς η Σαλώμη αγαπούσε τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Και επειδή δήθεν εκείνος περιφρόνησε τον ερωτά της, εκείνη θέλησε να τον εκδικηθεί. Στην πραγματικότητα ακολούθησε πρόθυμα την συμβουλή της μητέρας της, επειδή θεωρούσε τον φυλακισμένο εχθρό της οικογενείας της. Οι γενεές πού ακολούθησαν συνόψισαν την ζωή της Σαλώμης στον «χορό της των επτά πέπλων» και στην αμαρτωλή της πράξη. Σαν να έπαψε να ζει από το βράδυ της εορτής των γενεθλίων του τετράρχη και ύστερα.

Και όμως η κόρη της Ηρωδιάδος συνέχισε την ζωή της. Παντρεύτηκε, πρώτα με τον τετράρχη της  Ιτουραίας και υστέρα, όταν αυτός πέθανε, με τον εξάδελφο του Ηρώδη, βασιλιά της Χαλκίδος. Με τον δεύτερο της άνδρα απόκτησε τρεις γιους : τον Ηρώδη, τον Αγρίππα και τον Αριστόβουλο. Αλλά η παράδοση αγνοεί αυτές τις λεπτομέρειες.

Ο μύθος ταυτίζει το πρόσωπο της Σαλώμης με το πρόσωπο της Ηρωδιάδος. Την παρουσιάζει σαν πρότυπο ακολασίας, όπως π.χ. στο έργο «Σαλώμη» του Ουάιλντ, και στο μελόδραμα «Σαλώμη» του Ριχάρδου Στράους.

Μια χριστιανική παράδοση, πού την αναφέρει ο Νικηφόρος, λέει πώς η Σαλώμη πέθανε περνώντας από τη μια στην άλλη όχθη ενός παγωμένου ποταμού. Ο πάγος έσπασε ξαφνικά κάτω από τα πόδια της και η Σαλώμη έπεσε μέσα  στη ρωγμή που ανοίχθηκε. Ξανακλείνοντας αμέσως ο πάγος την αποκεφάλισε...Ο υπαινιγμός ότι η θεία δίκη την τιμώρησε είναι φανερός. Οι λαοί πιστεύουν πώς, καταδικάζοντας τον Ιωάννη τον Βαπτιστή, η Σαλώμη υπέγραφε την δική της καταδίκη.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ