200 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΜΑΧΗ

Eλληνες που πολέμησαν στο Βατερλό

«Η εξευτελιστική φυγή απλώνεται χαοτικά τώρα, φτάνοντας ως τα σύνορα καθώς σκοτεινιάζει και οι σκιές βασίλευαν στο πεδίο της μάχης...

Η μάχη του Βατερλό (πίνακας του Ουίλιαμ Σάντλερ). 

Ανάμεσα στους 50.000 άνδρες του πεζικού, τους 14.000 του ιππικού και τους 8.000 πυροβολητές 

βρέθηκαν αρκετοί Ελληνες.

Μερικά απομεινάρια της αυτοκρατορικής φρουράς του μπόρεσαν να συγκρατηθούν στο ρεύμα της φυγής και αμύνθηκαν ως το βράδυ. Μαζί τους κι ό,τι απέμεινε από τα μεμονωμένα τάγματα που αδυνατούσαν να επικοινωνήσουν με τη διαλυμένη στρατιά. Μέσα σ' αυτούς κι ο Δονζελότ, αλλά κι ο Σταμάτης, που μαχόταν κάτω από την τρίχρωμη σημαία της μεραρχίας του καλύτερα από Γάλλος, σαν Ελληνας, αγνώριστος από τα σημάδια της υπέρτατης μάχης που διεξήγαγε...».

Το απόσπασμα περιγράφει το βράδυ της 18ης Ιουνίου 1815 κατά την πανωλεθρία του Ναπολέοντα στο Βατερλό. Προέρχεται από το μυθιστόρημα του Ν. Παργινού «Ο κανόνας της ορθής γωνίας», όπου πρωταγωνιστεί ο Σταμάτης Βούλγαρης. Ενας από τους Ελληνες εθελοντές που πολέμησαν με τα ναπολεόντεια στρατεύματα και ήταν παρόντες στη μάχη-σφραγίδα του 19ου αιώνα. Δεν ήταν ο μοναδικός Ελληνας που έφθασε ως εκεί. Είναι βέβαιο ότι βρέθηκαν κάτω από την τρίχρωμη κι άλλοι συμπατριώτες του. Τόσο από κείνους που υπηρέτησαν στον γαλλικό στρατό στην Αίγυπτο, στα Επτάνησα, στην Ηπειρο, στη Νεάπολη κι αλλού, όπως έχουμε δει την περασμένη Κυριακή, όσο κι άλλοι που προστέθηκαν από άλλους δρόμους.

Οι περισσότεροι παραμένουν άγνωστοι και μόνο κάποιες αποσπασματικές πληροφορίες είναι διαθέσιμες. Οπως, λ.χ., για τον Ζακυνθινό Ανδρέα - Αναστάσιο Γαρ(τ)ζώνη (περίπου 1760-1818). Πήρε μέρος σε πολλές ναπολεόντειες μάχες κι αναφέρεται πως έπεσε τραυματισμένος στην πεδιάδα συντριβής της γαλλικής στρατιάς. Οπως επίσης για άλλους Επτανήσιους, Σουλιώτες ή Μανιάτες κ.ά.

Το όνομα του Δονζελότ στην Αψίδα του Θριάμβου. 

Σε άλλη στήλη αναγράφεται και ο Ν. Λοβέρδος.

Εκεί βρέθηκε κι ένας από τους πιο γνωστούς Ελληνες αξιωματικούς του Ναπολέοντα. Ο συνταγματάρχης Δ. Βούρβαχης, από την Κεφαλονιά, με κρητική καταγωγή. Ενώ ένας άλλος, εξίσου, αν όχι περισσότερο γνωστός Ελληνας αξιωματικός, ο Ν. Λοβέρδος, ο οποίος τιμήθηκε από τον Βοναπάρτη με τον βαθμό του στρατηγού, τους τίτλους του κόμη και του βαρόνου, ακολούθησε άλλο δρόμο. Βρέθηκε στο τέλος απέναντί του, με το μέρος του Λουδοβίκου 18ου. Δεν ήταν, άλλωστε, ο μοναδικός. Κι άλλοι Ελληνες που έτυχε να υπηρετούν στον αγγλικό ή πρωσικό και ρωσικό στρατό ήταν στο αντίπαλο στρατόπεδο.

Ενα πρώιμο πορτρέτο όσων κατατάχθηκαν εθελοντικά στον γαλλικό στρατό έχει δώσει ο Αδαμάντιος Κοραής την περίοδο που προσέβλεπε ακόμη στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Ναπολέοντα. Τότε μεσολαβεί για να γίνει δεκτός στην Ελληνική Λεγεώνα ο Επτανήσιος Ι. Μάης «προκειμένου να υπάγη εις την Αίγυπτον να συμπολεμήση με τους ομογενείς» αντί «να περιέρχεται τους καφενέδες και τα μαγειρεία της Μασσαλίας». Η κεφαλή του, σημειώνει σε σχετική επιστολή, «είναι μια κάμινος ριπιζομένη και καιομένη αδιαλείπτως από τας αύρας της ελευθερίας, ήγουν τοιαύτην κεφαλήν οποίαν χρειάζονται εις τοιαύτας περιστάσεις...».

Ο Διονύσιος Βούρβαχης 

έμεινε αφοσιωμένος στον Ναπολέοντα έως το τέλος. Ο μοναδικός

Ελληνας που έφτασε έως την Ελβα και ήταν διοικητής συντάγματος στο Βατερλό.

Διηγήσεις

Δυστυχώς, δεν υπάρχουν ελληνικές μαρτυρίες ειδικά για το Βατερλό, γι' αυτό και η χρήση της μυθιστορηματικής εισαγωγής. Ενώ αντιθέτως υπάρχουν διηγήσεις για τις συγκρούσεις στον ελληνικό χώρο κατά τις περιόδους της γαλλικής κατοχής στα Ιόνια Νησιά και νωρίτερα στην Αίγυπτο.

Πρόσωπα που θα μπορούσαν ν΄ αφηγηθούν παρόμοιες πτυχές, όπως ο Βούρβαχης ή ο Βούλγαρης, δεν παρέδωσαν γραπτές μαρτυρίες. Παρά το γεγονός ότι ο τελευταίος άφησε πίσω του τρία βιβλία. Ενώ ο Λοβέρδος εστιάζεται σε άλλες φάσεις της στρατιωτικής δράσης του. Ακόμη και η βιογραφία του, που κυκλοφόρησε στο Παρίσι λίγο πριν από τον θάνατό του, δεν περιέχει σχετικά στοιχεία. Δεν είναι περίεργη αυτή η απουσία, αφού μετά την πτώση του Ναπολέοντα και την παλινόρθωση των Βουρβόνων πολλοί διώχτηκαν ή σιώπησαν ή συντάχθηκαν με τη λουδοβίκεια αυλή. Ισως σε αυτό ρόλο να έπαιξε και η διάψευση των προσδοκιών για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τον Ναπολέοντα. Αν και γενικώς στη μετά Βατερλό εποχή παρατηρείται μια «βιομηχανία γραπτών» για τους ναπολεόντειους πολέμους.

Ο Φρ. Δονζελότ 

συνέδεσε το όνομά του με τους «Ελληνες του Ναπολέοντα».

Υπάρχει μια μαρτυρία από άλλη πλευρά που αποδίδει το συγκεκριμένο περιβάλλον. Ειδικά για όσους απαρνήθηκαν τον Ναπολέοντα στην τελευταία φάση. Ο λόγος για τον γνωστό στην ελληνική ιστορία στρατηγό Μεζόν, διοικητή το 1828- 1829 στο γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στην Πελοπόννησο.

Συντάχθηκε με τον Ναπολέοντα με τις πρώτες κανονιές της Γαλλικής Επανάστασης, πήρε μέρος σε πάνω από πενήντα μάχες και τραυματίστηκε πολλές φορές. Τον απαρνήθηκε στο τέλος, προσχώρησε στην πρώτη παλινόρθωση και στη διάρκεια των 100 ημερών (επάνοδος του Ναπολέοντα από την πρώτη εξορία ως το Βατερλό) παρακολουθούσε τις εξελίξεις από το σπίτι του.

Η γυναίκα του διηγούνταν αργότερα ότι κατά τη μέρα του Βατερλό δυσκολευόταν να τον ηρεμήσει. Χτυπούσε συνέχεια τα πόδια του στο πάτωμα από λύσσα και θυμό, μαντεύοντας από τον θόρυβο του κανονιού την ήττα των Γάλλων και έχοντας τη σκέψη του στραμμένη στους συντρόφους του, που πολεμούσαν και πέθαιναν...

Στο τέλος του 1815 δημοσιεύτηκε στη Γαλλία ένα βιβλίο με τίτλο το «Λεξικό των Καιροσκόπων». Στόχος του να στιγματίσει όσους ανώτερους αξιωματικούς κυρίως έζησαν εκείνες τις μέρες ως θεατές. Ανάμεσά τους βρίσκεται τ΄ όνομα του Μεζόν, όπως κι άλλων στρατηγών. Στην ίδια κατηγορία ανήκε και ο Λογοθέτης.

Ο «ΑΓΑΘΟΣ ΜΠΟΥΡΜΠΑΧΗΣ»
Επέζησε στους ναπολεόντειους πολέμους, έπεσε στο Καματερό

Το Καματερό κάθε χρόνο θυμάται και τιμά τον Διονύσιο Βούρβαχη (1787-1827) για την «ανδρεία και την ακραία φιλοπατρία» (πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις «Βουρβάχεια»).

Ο «αγαθός Μπούρμπαχης» (χαρακτηρισμός του Μακρυγιάννη) και ήρωας του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, που έπεσε εκεί στη γνωστή ομώνυμη μάχη (27 Ιανουαρίου 1827) κατά των οθωμανικών στρατευμάτων του Κιουταχή, έχει κι ένα ξεχωριστό προεπαναστατικό παρελθόν. Είναι ίσως ο μοναδικός γνωστός ανώτερος αξιωματικός του Ναπολέοντα που πήρε μέρος στο Βατερλό και έπεσε πολεμώντας στη διάρκεια της Επανάστασης του '21.

Ο Ναπολέων είχε δώσει στην οικογένεια Βούρβαχη τη γαλλική υπηκοότητα για τη βοήθεια που είχε προσφέρει ο Σωτήρης, πατέρας του Διονύση, κατά τη γαλλική εκστρατεία στην Αίγυπτο.

Eτσι ο Δ. Βούρβαχης φοίτησε στο Φοντενεμπλό (σχολή αξιωματικών της Γαλλίας) και αναδείχτηκε σε συνταγματάρχη. Πολέμησε στο πλευρό του Ναπολέοντα στις περισσότερες γνωστές μάχες, όπου και τραυματίστηκε επανειλημμένως.

Ως δείγμα της αφοσίωσής του παραδίδεται ότι κατόρθωσε να συναντήσει τον εξόριστο Ναπολέοντα στην Ελβα. Οτι συνέβαλε ακόμη στη θριαμβική επιστροφή του και στο διάλειμμα των περίφημων «100 ημερών» (Μάρτιος - Ιούνιος 1815).

Είχε παραιτηθεί νωρίτερα από τον στρατό, μη θέλοντας να συνεχίσει να υπηρετεί το λουδοβίκειο καθεστώς. Με την επάνοδο του Ναπολέοντα ανέλαβε αμέσως στρατιωτική δράση. Πολέμησε στο Βατερλό διοικώντας το 31ο Σύνταγμα του γαλλικού στρατού.

Στην Ισπανία

Για τη δράση του εκεί δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες. Στην πρώιμη βιογραφία του διαβάζουμε ότι αμέσως μετά «τετρωμένος την καρδίαν παρητήθη του στρατού διαγαγών έκτοτε βίον μεστόν πικριών και διωγμών παντοίων». Εγκαταστάθηκε στην Ισπανία (είχε χρηματίσει εκεί υπασπιστής του βασιλιά Ιωσήφ Βοναπάρτη, αδελφού του Ναπολέοντα). Αργότερα θα ζήσει στην πόλη Πο των Πυρηναίων, όπου και θα γεννηθεί ο γιος του Κάρολος-Σωτήριος (κατοπινά γνωστός στρατηγός του γαλλικού στρατού).

Στην επαναστατημένη Ελλάδα, παρά τις προηγούμενες απόπειρές του, θα προστρέξει να πάρει μέρος ως εθελοντής το 1825, συγκροτώντας Σώμα περίπου 800 ενόπλων. Η δράση του αυτή, όμως, ανήκει σε ένα άλλο κεφάλαιο.

Ο ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Πολεμιστής, ζωγράφος και αρχιτέκτονας 9 πόλεων...

Ο Κερκυραίος Σταμάτης Βούλγαρης (1774-1842) υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα. Η ζωή του ολόκληρη μοιάζει με παραμύθι. Ο συγγραφέας της μυθιστορηματικής βιογραφίας του, Ν. Παργινός, δίνει το πορτρέτο του επιγραμματικά: «Λαμπρός στρατιωτικός, με δράση σε δεκατέσσερις πολεμικές εκστρατείες, παρασημοφορημένος ήρωας του Βατερλό, μεγάλος ζωγράφος, που θήτευσε στα μεγαλύτερα ζωγραφικά εργαστήρια του Παρισιού, και φυσικά εξαίρετος μηχανικός και γεωμέτρης, ένας άνθρωπος που σχεδίασε εννέα πόλεις της Ελλάδας (Πάτρα, Ναύπλιο, Τρίπολη, Αργος κ.ά.) και πλήθος έργων υποδομής στο πλευρό του πρώτου κυβερνήτη της χώρας (Καποδίστρια)».

Ενα παιδί από τη Λευκίμμη, που θα σπουδάσει στη Γαλλία και θα υπηρετήσει στον γαλλικό στρατό φτάνοντας στον βαθμό του ταγματάρχη. Παρακάμπτοντας τη μυθιστορηματική δράση του τα προηγούμενα χρόνια, το 1815 θα είναι υπασπιστής του αφοσιωμένου στον Ναπολέοντα Γάλλου στρατηγού Φρ. Δονζελότ (διοικητής παλιότερα των γαλλοκρατούμενων Επτανήσων, δημιουργός ελληνικών σωμάτων του γαλλικού στρατού, παράγοντας στην επιστροφή του Ναπολέοντα από την Ελβα, διοικητής αργότερα στη γαλλική Μαρτινίκα).

Στο Βατερλό διοικεί τη 2η μεραρχία πεζικού, η οποία υπαγόταν στο 1ο σώμα στρατού του στρατηγού Ντρουέν ντ' Ερλόν. Ο Ν. Παργινός, κινούμενος μεταξύ ιστορίας και μυθιστορηματικής αφήγησης, περιγράφει τις κρίσιμες ώρες, καθώς ο Ναπολέων έχει χάσει πια τη μάχη:

-«Ο στρατάρχης Νέι, αφηνιασμένος πολεμά μέσα στη θύελλα του άνισου αγώνα. Κοντά του ο Ντ' Ερλόν μέσα στη φωτά και το σίδερο. Και όσοι απομείνανε από τη στρατιά του, μεταξύ τους κι ο Δονζελότ και ο Σταμάτης. Βουτηγμένος στον ιδρώτα και τα αίματα, με τα μάτια του να πετάνε φλόγες, αγωνιζόταν με μια χούφτα πολεμιστές, που τσακίζανε τα αγγλικά κανόνια. Παντού, όμως, η στρατιά είχε λυγίσει...».

Συμμαθητής του Καποδίστρια

Ο Βούλγαρης, μετά το Βατερλό, εγκαταλείποντας τον στρατό, θα επιστρέψει στην τέχνη και την επιστήμη. Αργότερα, διατηρώντας πάντα τη στενή σχέση και συμπόρευση με τον Δονζελότ (διατήρησε τ' αξιώματά του μετά την παλινόρθωση των Βουρβόνων) θα «συναντηθεί» κάτω από άλλες συνθήκες με δυο στρατηγούς που απουσίαζαν από το Βατερλό. Τον Μεζόν και τον Ν. Λοβέρδο. Με εισήγηση του τελευταίου θα συμπεριληφθεί στο γαλλικό εκστρατευτικό σώμα και θ΄ αποβιβαστεί στο Ναύπλιο μαζί με τον παιδικό γνώριμο και συμμαθητή του Ιωάννη Καποδίστρια.

Για την ιστορία ο στρατηγός Νικόλας Λοβέρδος (γεννήθηκε το 1773 στην Κεφαλονιά) στη διάρκεια των «εκατό ημερών» και της μάχης στο Βατερλό θα είναι φυλακισμένος στην Γκρενόμπλ. Κατά την επιστροφή του Ναπολέοντα από την Ελβα, ως στρατηγός των Βουρβόνων, επιχείρησε να εμποδίσει τον Ναπολέοντα να διαβεί από τις Αλπεις. Ο Βοναπάρτης, όμως, ακολούθησε άλλο δρομολόγιο. Τ' όνομά του είναι το μοναδικό στρατιωτικού από την Ελλάδα που αναγράφεται στην Αψίδα του Θριάμβου του Παρισιού. Μαζί κι εκείνο του Δονζελότ, ο οποίος έχει συνδέσει τ' όνομά του με πολλούς Ελληνες που πολέμησαν με τα ναπολεόντεια στρατεύματα. Από τον Τσεσμελή-Παπάζογλου ως τον Βούλγαρη...

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64198292