Οι αέρηδες και τα ονόματα τους

Οι αέρηδες και τα ονόματα τους

Το παρακάτω αφιέρωμα στους οκτώ ανέμους γράφτηκε σαν ένας  χαιρετισμός στον καλό μου φίλο και παλιό συμμαθητή Πάνο Κατσίκη, από το Η' Γυμνάσιο /Λύκειο Αθηνών, που διασχίζει τις θάλασσες με το καράβι του σαν καπετάνιος και με τον οποίο ξαναβρεθήκαμε τυχαία στο facebook

 Πάνω στο ιστορικό θωρηκτό ¨ΑΒΕΡΩΦ" όταν ακόμα ναυλοχούσε στον Πόρο. 
Στη δεύτερη σειρά από κάτω δίπλα στον όρθιο συμμαθητή αριστερά του ο υποφαινόμενος Κώστας Γραικιώτης και δίπλα μου ο Πάνος Κατσίκης. Αναμεσά μας σκυφτός ο καλός φίλος, φαρμακοποιός σήμερα, Γιώργος Κονίνης

ΟΙ ΟΚΤΩ ΤΟΥ ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΟΥ

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ το φως και η πρώτη
χαραγμένη στην πέτρα ευχή του ανθρώπου
η αλκή μες στο ζωο που οδηγεί τον ήλιο
το φυτό που κελάηδησε και βγήκε η μέρα

Η στεριά που βουτά και υψώνει αυχένα
ένα λίθινο άλογο που ιππεύει ο πόντος
οι μικρές κυανές φωνές μυριάδες
η μεγάλη λευκή κεφαλή Ποσειδώνος

ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΟΡΕΣ ΑΝΕΜΟΙ που ιερουργούνε
που σηκώνουν το πέλαγος σαν Θεοτόκο
που φυσούν και ανάβουνε τα πορτοκάλια
που σφυρίζουν στα όρη κι έρχονται

Οι αγένειοι δόκιμοι της τρικυμίας
οι δρομείς που διάνυσαν τα ουράνια μίλια
οι Ερμήδες με το μυτερό σκιάδι
και του μαύρου καπνού το κηρύκειο

Ο Μαϊστρος, ο Λεβάντες, ο Γαρμπής
ο Πουνέντες, ο Γραίγος, ο Σιρόκος
η Τραμουντάνα, η Όστρια

Οδυσσέας Ελύτης,   "Δοξαστικόν" του Άξιον Εστί:

O ΒΟΡΙΑΣ και ο ΝΟΤΙΑΣ

Του μικρού βοριά παράγγειλα, να `ναι καλό παιδάκι
Μη μου χτυπάει πορτόφυλλα και το παραθυράκι.

Οδυσσέας Ελύτης

Όταν οι μεγάλες τιμές βαρομετρικής πίεσης βρίσκονται στα βόρεια του σημείου που βρισκόμαστε, τον άνεμο που θα γεννηθεί οι ναυτικοί τον λένε ΤΡΑΜΟΥΝΤΑΝΑ, λέξη με γιαγιά βενετσιάνα που εκτοπίζει την ελληνίδα ΒΟΡΙΑΣ στην καραβίσια γλώσσα. Ωστόσο η «Βοριάς»  διατηρείται ζωντανή στη γλώσσα των βοσκών, των γεωργών και των ανθρώπων της πόλης. Φυσάει κυρίως τον χειμώνα είναι ο ισχυρότερος από τους άλλους επτά που σχετίζονται με σημεία του ορίζοντα. Οι ποιητές συγκινούνται συνήθως από την έντασή του,

Βοριάς χτυπά την πόρτα μου
και στην ψυχή μου αγιάζι
και στα πικρά τα μάτια μου
στιγμή στιγμή βραδιάζει

Δημήτρη Χριστοδούλου,

στίχος σε τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη

 ενώ ο Γιάννης Τσαρούχης στο δικό του « Ανεμολόγιο» τον φαντάζεται σε ηλικία ωριμότητας με γκρίζα γενειάδα και έτσι τον ζωγραφίζει.

To Ανεμολόγιο όπως το ζωγράφισε  ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης για την προμετωπίδα 

 της ποιητική συλλογή "Προσανατολισμοί" του Οδυσσέα Ελύτη.

Καμιά φορά που δεν είναι τόσο ισχυρός οι στεριανοί τον λένε βοριαδάκι.

Όταν οι μεγάλες τιμές βαρομετρικής πίεσης βρίσκονται στα νότια του σημείου που βρισκόμαστε, τον άνεμο που θα γεννηθεί οι ναυτικοί τον λένε ΟΣΤΡΙΑ, λέξη με γιαγιά βενετσιάνα που εκτοπίζει την ελληνίδα ΝΟΤΙΑΣ στις συζητήσεις πάνω στο καράβι. Ωστόσο στη γλώσσα των στεριανών η «Νοτιάς»  διατηρείται. Για τους στεριανούς της νότιας Ευρώπης ο Νοτιάς είναι υγρός μπορεί να φέρει και τη βροχή και εάν συμβεί να είναι «μαλακός» προσφέρει έως και απόλαυση. 

Της αγάπης αίματα με πορφύρωσαν
και χαρές ανείδωτες με σκιάσανε
οξειδώθηκα μες στη νοτιά των ανθρώπων
μακρινή μητέρα ρόδο μου αμάραντο

                                                              Οδυσσέας Ελύτης

Ο Γιάννης Τσαρούχης τον φαντάζεται στο "Ανεμολόγιο" του νεαρό και αμούστακο να κρατάει πήλινο δοχείο νερού και να το αδειάζει.

 

   ΛΕΒΑΝΤΕΣ και ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ

Ο ανατολικός άνεμος που έρχεται από την ανατολή είναι για τους ναυτικούς ΛΕΒΑΝΤΕΣ. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι,  έχει σε μεγάλο βαθμό υιοθετηθεί και από τους Έλληνες, εκτοπίζοντας μέχρι ενός σημείου την ελληνικής καταγωγής Απηλιώτης.

Ο δυτικός άνεμος, στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΠΟΥΝΕΝΤΕΣ, όπως λέει και ο καπετάν Γρηγόρης. Η λέξη, με λατινική καταγωγή, την  χρησιμοποιούσαν Τζενοβέζοι και Βενετσιάνοι, έχει λιγότερο περάσει στους στεριανούς Έλληνες οι οποίοι συνήθως προτιμούν την ελληνικής καταγωγής  ΖΕΦΥΡΟΣ.

ΓΡΕΓΟΣ και ΓΑΡΜΠΗΣ.

Ο Βορειοανατολικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΡΕΓΟΣ. Για τους Βενετσιάνους που ταξίδευαν στη Μεσόγειο ήταν άνεμος grego «ερχόταν» δηλαδή από τη χώρα των Γραικών, την Ελλάδα.  Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας ο ίδιος άνεμος λέγεται ΜΕΣΗΣ.

Ο Νοτιοδυτικός άνεμος στη γλώσσα των ναυτικών είναι ΓΑΡΜΠΗΣ, λέξη καταγόμενη από βενετσιάνικο garbin. Για τους στεριανούς Έλληνες είναι ΛΙΒΑΣ, λέξη με γιαγιά στην αρχαία Ελλάδα.

   ΜΑΪΣΤΡΟΣ και ΣΟΡΟΚΟΣ.

Ο Βορειοδυτικός άνεμος για τους ναυτικούς έχει το όνομα ΜΑΪΣΤΡΟΣ. Η λέξη,  λατινικής καταγωγής, συχνά αναφερόμενη και ως μαϊστράλι έχει κυριαρχήσει, και στην καθημερινή ζωή εκτοπίζοντας σε μεγάλο βαθμό την αρχαιοελληνική ΣΚΙΡΩΝ, ενώ διατηρείται και ως μία από τις αγαπημένες λέξεις στην ποίηση και στο τραγούδι.

"Η στεριά με τα σκέλη μου γυμνά στον ήλιο
και πάλι δύο οι θάλασσες
και η τρίτη ανάμεσα - λεμονιές κιτριές μανταρινιές -
και ο άλλος μαίστρος με τ' απάνω του αψηλό μπογάζι
αλλοιώνοντας τ' οζόνιο τ ουρανού
Χαμηλά στων φύλλων τον πυθμένα
η τριβίδα η λεία
τ' αυτάκια των ανθών
κι ο θαλλός ο αδημονώντας και είναι

ΑΥΤΟΣ
ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας!

Η ΓΕΝΕΣΙΣ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

απόσπασμα

Κι όταν φυσάει το μαϊστράλι
αγκαλιαστοί κι αγάλι αγάλι
με το καράβι των ονείρων το τρελό
θα ρίξουμ’ άγκυρα στης λήθης το γιαλό

Σ’ αυτό το σκάφος θα `ναι ο έρωτας πυξίδα
και το γαλάζιο μας μικρό Σαρωνικό
η φαντασία μας ο πόθος μας ελπίδα
θα μας τον δείχνουν σαν μεγάλο Ατλαντικό

"Της φαντασίας το καράβι" Στίχοι Αιμίλιος Σαββίδης

( Ένα παλιό τραγούδι του Χρήστου Χαιρόπουλου που τραγούδησε η Δανάη Στρατηγοπούλου και  που άρεσε και στη γιαγιά )

Ο νοτιοανατολικός άνεμος για τους ναυτικούς είναι ο ΣΙΡΟΚΟΣ. Τον λένε και Σορόκο. Για τον ίδιο άνεμο διατηρείται στην ελληνική γλώσσα και η λέξη ΕΥΡΟΣ,  αλλά την  Σορόκο την προτιμούν οι ποιητές.

Ο Νίκος Καββαδίας, ναυτικός και ποιητής ταυτόχρονα, μας έχει δώσει εκείνο το εκπληκτικό

CAMBAY'S WATER

Στον Π.Π. Παναγιώτου

Φουντάραμε καραμοσάλι στο ποτάμι.
Είχε ο πιλότος μας το κούτελο βαμμένο
"κι αν λείψεις χίλια χρόνια θα σε περιμένω"
ωστόσο οι κάβοι σου σκληρύναν την παλάμη.

Θολά νερά και μίλια τέσσερα το ρέμα,
οι κούληδες τρώνε σκυφτοί ρύζι με κάρι,
ο καπετάνιος μας κοιτάζει το φεγγάρι,
που 'ναι θολό και κατακόκκινο σαν αίμα.

Το ρυμουλκό σφύριξε τρεις και πάει για πέρα,
σαράντα μέρες όλο εμέτραγες τα μίλια,
μ' απόψε - λέω - φαρμάκι κόμπρα είχες στα χείλια,
την ώρα που 'πες με θυμό: "Θα 'βγω άλλη μέρα..."

Τη νύχτα σου 'πα στο καμπούνι μια ιστορία,
την ίδια που όλοι οι ναυτικοί λένε στη ράδα,
τα μάτια σου τα κυβερνούσε σοροκάδα
κι όλο μουρμούριζες βραχνά: "Φάλτσο η πορεία..."

Ξημέρωσε κ' ήρθε ο φακίρης με τα φίδια,
η Μαχαράνα του Μαζόρ δε φάνηκε όμως!...
Μ' αισχρές κουβέντες τον επείραζε ο λοστρόμος
και του πετούσε απά στα φίδια του σκουπίδια.

Σαλπάρουμε! Μας περιμένουν στο Μπραζίλι.
Το πρόσωπό σου θα το μούσκεψε το αγιάζι.
Ζεστόν αγέρα κατεβάζει το μπουγάζι
μα ούτε φουστάνι στη στεριά κι ούτε μαντήλι.

CAMBAY'S WATER, Πούσι, Νίκος Καββαδίας

Φυσικά όλο το αφιέρωμα δεν μπορούσε παρά να συνοδεύεται από το "ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ" που είναι το σημαντικότερο σκέλος του θαυμάσιου λαϊκού ορατορίου "ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ" και για το οποίο "ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ" έγραψε μια κοπελιά στο youtube σαν σχόλιο κάτι που με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο..

"Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάτι συγκλονιστικότερο, ωραιότερο, περισσότερο ελληνικό, περισσότερο δοξαστικό για την Ελλάδα και τους Έλληνες από το Άξιον Εστί !!! Είναι εκείνες οι στιγμές που κάθε ελληνική ψυχή πλημμυρίζει γαλήνη, σκιρτά από υπερηφάνεια για την ελληνικότητα της !!!!!!!! Είναι εκείνα τα ακούσματα που απογειώνουν συνειδήσεις και αισθήματα. Είναι αυτή η μουσική που στέλνει στα πέρατα του κόσμου τους χτύπους της καρδιάς των Ελλήνων, το μεγαλείο αυτού του τόπου και συνάμα την τραγικότητα του. Γιατί μόνο πατρίδες μέσα από την τραγικότητα τους γεννούν Ελύτη, Θεοδωράκη, Κατράκη, Μπιθικώτση. Υποκλιννόμαστε.

Και κάπου εδώ τελειώνει το αφιέρωμα ετούτο στους αέρηδες με μια ευχή από όλους πιστεύω τους συμμαθητές σου από το αγαπημένο μας Όγδοο. Πάντα καλά ταξίδια Πάνο, καλές θάλασσες και με ούριους ανέμους..

Κώστας Γραικιώτης 

(Χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από ανάρτηση στο ιστολόγιο http://users.sch.gr/kassetas/zzzzzzzzAirWind1.htm)