Το ανδρικό κούρεμα

Το ανδρικό κούρεμα

ΣΤΗΝ ΤΡΙΧΑ

Από τον Ιούλιο Καίσαρα ως τον Ντέιβιντ Μπέκαμ, το ανδρικό κούρεμα άλλαξε αμέτρητες φορές μήκος, στυλ και χτένισμα. Σήμερα, το κλασικό δίλημμα «μακρύ ή κοντό μαλλί;» δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Δεν ήταν πάντα έτσι όμως.

ΑΠΌ ΤΟΝ ΗΛΙΑ ΜΑΓΚΛΙΝΗ

Το ανδρικό κούρεμα

Μας αρέσει να λέμε ότι οι γυναίκες σπαταλούν το χρόνο τους ασχολούμενες με... τρίχες. Λοιπόν, σας έχω νέα: στο διάβα της Ιστορίας, και ο άνδρας έχει να επιδείξει εξίσου σοβαρό μερίδιο στο ευγενές άθλημα της ενασχόλησης με τις τρίχες. Πολλές τρίχες. Τρίχες κατσαρές, μπούκλες, χωρίστρα στη μέση, γενάκι τετράγωνο, γενάκι βαμμένο κόκκινο με χένα, ξυρισμένα κρανία, τσουλούφια, χαίτη, περούκες, κοτσίδες, φαβορίτες, μπριγιαντίνη - ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Και γιατί όχι; Μπορεί τεράστιο μέρος της γοητείας μιας γυναίκας να έγκειται στα μαλλιά και την κόμμωση της, αλλά όπως μου λέει μια φίλη: «Βάλε στη σειρά δέκα ολόγυμνους άνδρες και το μόνο που μπορεί να τους αναδείξει ή να τους προδώσει είναι το κούρεμα τους. Όχι αυτό που κρέμεται». Μάλιστα. Που σημαίνει ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε το ζήτημα με την πρέπουσα σοβαρότητα. Κάποιοι το έχουν ήδη κάνει αλλά σε βαθμό γελοιότητας: μια σειρά φωτογραφιών του Ντέιβιντ Μπέκαμ μάλλον θα σας πείσει ότι ο Άγγλος ποδοσφαιριστής περισσότερο ασχολείται με την κόμη του πάρα με τις σέντρες. Δεν φταίει αυτός. Στο διάβα των αιώνων, όλοι οι μεγάλοι άνδρες ασχολούνταν με το κεφάλι τους σχεδόν όσο και με τις υποθέσεις του κράτους. Είναι στο αίμα μας.

Τζον Λένον και Γιόκο Ονο στο ιστορικό bed-in του 1969

Η μεγάλη ανατροπή

Βρισκόμαστε στα 1965. Η (νεότατη) Σερ και ο Σόνι Μπόνο σημειώνουν μεγάλη επιτυχία με το περίφημο «I got you babe». Σε κάποια στροφή, η Σερ τραγουδάει: «So let them say your hair's too long/Cause I don't care, with you I can't go wrong». Δηλαδή: Ασ' τους να λένε ότι τα μαλλιά σου είναι μακριά, δεν με νοιάζει, μαζί σου δεν μπορεί να κάνω λάθος». Μακριά μαλλιά; Ο Σόνυ Μπόνο ήταν απλώς «χαιταίος» - κοινώς διέθετε χαίτη, τον περίφημο «λασπωτήρα» που έκανε θραύση και τη δεκαετία του '80. Για την εποχή εκείνη όμως δεν ήταν κάτι τόσο συνηθισμένο. Αλλά ας μην πάμε πολύ μακριά: την ίδια περίοδο, για την ακρίβεια ένα χρόνο πριν, στους κινηματογράφους της Ελλάδας προβάλλονταν η «Σωφερίνα» του Αλέκου Σακελλάριου. Σε κάποιες σκηνές, εμφανίζεται ο γόης της εποχής, Αλκής Γιαννακάς, ως «Πάκης», άτακτος σύζυγος της ζηλιάρας Καίτης Λαμπροπούλου. Κάποιος από τους άλλους χαρακτήρες τον χαρακτηρίζει «Ο μαλλιάς». Ο Γιαννακάς είχε απλώς χαίτη και μαλλί ατημέλητο. Με την ίδια ακριβώς κόμμωση εμφανίζεται ένα χρόνο μετά στην ταινία «Το ρεμάλι της Φωκίωνος Νέγρη», ως άνθρωπος του υποκόσμου, εκμεταλλευτής ώριμων γυναικών, μεταξύ αυτών και της Αλεξάνδρας Λαδικου. Ο «μαλλιάς» Μπόνο στην Αμερική και ο επίσης «μαλλιάς» Γιαννακάς στην Ελλάδα ήταν απλώς σύμβολα μιας νέας κατάστασης, μιας ανατροπής που θα ολοκληρωνόταν στα τέλη της δεκαετίας του '60. Ποια είναι αυτή; Μα η εκθρόνιση του κοντού ανδρικού μαλλιού, το οποίο επί εκατό σχεδόν χρόνια είχε επιβάλει μιαν άτυπη δικτατορία.

Το έδαφος είχαν προετοιμάσει οι Μπίτνικς από χα τέλη της δεκαετίας του '50. Ήδη από το 1957, ο ανθρωπολόγος Εντμουντ Λιτς στο δοκίμιο του «Μαγικά μαλλιά» έγραφε ότι τα μακριά μαλλιά σημαίνουν αχαλίνωτη σεξουαλικότητα· τα κοντά ή μερικώς ξυρισμένα μαλλιά περιορισμένη σεξουαλικότητα και το ξυρισμένο κρανίο αποχή. Έτσι, ο Αλεν Γκίνσμπεργκ, ο ποιητής του «Ουρλιαχτού», ήταν από τους πρώτους που άφησε γένια και μαλλιά, ενώ από το 1967 και μετά, με την έλευση των χίπηδων, των «παιδιών των λουλουδιών», το νερό μπήκε στ' αυλάκι. Ήρθε και ο Μάης του '68,το Γούντστοκ και το φρικιαστικό Helter Skelter του μακρυμάλλη γενειοφόρου Τσαρλς Μάνσον και η ανατροπή ολοκληρώθηκε με τραγικό τρόπο. Μπορεί, λοιπόν, το 1969 η ανθρωπότητα να έκανε ένα μεγάλο άλμα στη Σελήνη, την ίδια στιγμή όμως, ο μέσος άνδρας άφηνε πια τις τρίχες στο κεφάλι και στο πρόσωπο του να μεγαλώνουν ανεξέλεγκτα. Εκείνη ακριβώς τη χρονιά, σε ένα δοκίμιο με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Κοινωνικά μαλλιά», ο Σ. Ντ. Χάλπικ ισχυρίστηκε ότι τα μακριά μαλλιά σήμαιναν ότι κανείς βρίσκεται εκτός κοινωνίας και τα κοντά επανένταξη στην κοινωνία.

Ίσως είναι δύσκολο να το αντιληφθούμε εμείς σήμερα που τίποτα δεν μας ταράζει και τίποτα δεν μας εκπλήσσει. Κατά τη δεκαετία του '60 όμως το να αφήσει ένας άνδρας μακριά μαλλιά ήταν πολιτική πράξη. Η εξέλιξη αυτή δεν είχε μόνο να κάνει με το πνεύμα αμφισβήτησης της εποχής, με την ψυχεδέλεια και το ροκ αλλά και με τη σεξουαλική επανάσταση: η στερεοτυπική εικόνα του σκληροτράχηλου αρσενικού με το κοντοκουρεμένο μαλλί έμοιαζε να μπαίνει στο περίφημο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.

Ανδρόγυνα

Το 1971 κυκλοφόρησε ένα ροκ άλμπουμ με τίτλο «The Man Who Sold The World». Στο εξώφυλλο ένας νέος άνδρας φιγουράριζε ξαπλωμένος, φορώντας ένα φόρέμα κι έχοντας μακριά, πυρόξανθα μαλλιά, όμοια γυναίκας. Πολλοί αναρωτήθηκαν για το φύλο του εικονιζόμενου και, τελικά, οι αντιδράσεις ήταν τόσο πολλές που το εξώφυλλο αποσύρθηκε. Ο Ντέιβιντ Μπόουι, διότι αυτός ήταν ο εικονιζόμενος, συμβιβάστηκε σε αυτή τη φάση -όχι όμως και στην επόμενη. Στο εξώφυλλο του άλμπουμ του «Hunkie Dorie» (1972) βλέπουμε ένα αλλόκοτο ανδρόγυνο πλάσμα να τραβάει με το ένα χέρι προς τα πίσω τα μακριά, σχεδόν γυναικεία μαλλιά του. Οι μεταμορφώσεις του Μπόουι σε εκείνη τη φάση θα πάνε πολύ μακριά. Όταν πια εμφανίστηκε ως «Ziggy Stardust» το 1973 τα μακριά μαλλιά ήταν το λιγότερο που σόκαρε πάνω του.

Εννοείται ότι ο Μπόουι ήταν ένας από τους πολλούς ροκάδες της εποχής με μακριά μαλλιά: από τον Τζον Λένον μέχρι τους Πινκ Φλόιντ και τον Ροντ Στιούαρτ, δεν υπήρχε μουσικός της ροκ -ή και της ποπ- κατά τη δεκαετία του '70 τα μαλλιά του οποίου να μην έφταναν ως τους ώμους. Ο Μπόουι όμως ήταν ίσως η πιο αντιπροσωπευτική περίπτωση ενός «μαλλιά» (χωρίς γένια!) που έδειχνε να αμφισβητεί κατά μέτωπο παραδοσιακές έννοιες του ανδρισμού. Το Unisex ήταν εδώ για να μείνει.

1.  Ο Σόνι Μπόνο και Σερ τραγούδησαν την ελεγεία υπέρ των μακριών μαλλιών.  2.  Ο «Βασιλιάς» Ελβις προτού βαρύνει και μακρύνει κι άλλο τα μαλλιά του. 3.  Οι Πινκ Φλόιντ, αχτένιστοι το 1973. 4. Ατημέλητος Μπίλι Αϊντολ στο Λονδίνο το 1977.

Ο βασιλιάς κουρεύεται

Οι αστέρες του ροκ και της ποπ έδειχναν πλέον το δρόμο. Ωστόσο, ακόμα και πολύ πριν από το σινεμά και την ποπ μουσική, ο κόσμος αναζητούσε παντού πρότυπα και τα ακολουθούσε με μανία. Ελλείψει Τζέιμς Ντιν και Κλιφ Ρίτσαρντ, το βλέμμα έπεφτε -αναπόφευκτα- στους ηγεμόνες, που ακόμα λατρεύονταν σαν θεοί. Για παράδειγμα, ο Κωνσταντίνος Δ' (668 - 685), αποκαλούμενος «Πωγωνάτος», εκτός από το ότι αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας του, διέταξε τον ακρωτηριασμό των ρινών των δύο μικρότερων αδελφών του, προκειμένου να τους καταστήσει αδύναμους στον ανταγωνισμό για το θρόνο, ήταν ο πρώτος Βυζαντινός αυτοκράτορας που άφησε μακριά μαλλιά και γενειάδα. Το γεγονός έχει τη σημασία του καθώς οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τα μακριά μαλλιά δείγμα «βαρβαρότητας». (Μακριά μαλλιά είχαν οι Γότθοι, για παράδειγμα.) Η περίπτωση του Κωνσταντίνου όμως είναι ενδεικτική γιατί το στυλ του έγινε μόδα και οδήγησε σε ακρότητες. Οι νέοι κυρίως άνδρες άρχισαν να κάνουν πλεξούδες τα μακριά μαλλιά τους και τα τύλιγαν όταν πήγαιναν να κοιμηθούν. Οι μακριές πλεξούδες τους, που έφταναν καμιά φορά ως τη μέση, προκάλεσαν κάποτε τη διαμαρτυρία της Εκκλησίας. Έτσι, λίγο αργότερα, ο Κωνσταντίνος Ε' (743 - 775), ο οποίος ήταν γνωστός ως «Κοπρώνυμος», επειδή λέγεται ότι ρύπανε την κολυμβήθρα κατά τη διάρκεια της βάπτισης του, επέβαλε διά του νόμου το ξύρισμα και το κούρεμα σε όλους. Η ειρωνεία είναι ότι, τελικά, μετά το δεύτερο μισό του 10ου αιώνα, και η Εκκλησία τάχθηκε υπέρ της γενειάδας και της μακριάς κόμης, με το αιτιολογικό ότι βοηθούσαν στο να διακρίνονται οι άνδρες από τους ευνούχους.

Αυτή η παθητική μίμηση βασιλιάδων και αυτοκρατόρων είχε, συχνά, ακόμα πιο φαιδρό χαρακτήρα. Πάρτε για παράδειγμα, την περίπτωση του Φραγκίσκου του Α' της Γαλλίας. Όταν κατά λάθος έκαψε τα μαλλιά του με ένα δαδί, οι υπήκοοι του έκοψαν και αυτοί τα μαλλιά τους και τριμάρισαν τα γένια τους. Κάπως ανάλογα, όταν το 1633 ο Λουδοβίκος 13ος έχασε τα μαλλιά του και κατέφυγε στις περούκες, μάλλον δεν ήξερε ότι θα οδηγούσε στη χαρακτηριστική παντοκυριαρχία της περούκας για διακόσια σχεδόν χρόνια.

Wolfgang Amadeus Mozart

Η περούκα του Μότσαρτ

Περούκες λοιπόν! Ειδικά κατά τον «κλασικό» 18ο αιώνα οι άνδρες της αριστοκρατίας άρχισαν να χρησιμοποιούν πούδρες και αρώματα, κορδέλες στα μαλλιά, κάλτσες από άσπρο μετάξι, παπούτσια με τακούνι κόκκινο, με μπριγιάντια να στολίζουν τις φιούμπες. Κάποιοι ίσως να θυμούνται τις πληθωρικές, εξωφρενικές περούκες που φοράει στην ταινία «Αμαντέους» ο Τομ Χαλς υποδυόμενος τον δανδή Μότσαρτ. Προς τα τέλη του αιώνα, μόνον, «μαζεύτηκαν» κάπως. Ο κόσμος θυμήθηκε ότι έχει... αυτιά (αποκαλύφθηκαν επιτέλους) και το σχήμα της ανδρικής περούκας πήρε λίγο πολύ αυτό που έχουν και σήμερα εκείνες των Βρετανών δικαστών.

Πέρα απ' την περούκα όμως, από τον 17ο έως τις αρχές του 19ου, η νόρμα στη Δύση ήταν οι άνδρες να έχουν μακριά μαλλιά και να τα δένουν σε κοτσίδα. Οι πιο ρεαλιστές κινηματογραφιστές περιλαμβάνουν στις σκηνές των μαζικών αποκεφαλισμών της γαλλικής αριστοκρατίας στη λαιμητόμο την εξής λεπτομέρεια: ο δήμιος κόβει με ένα μαχαίρι την κοτσίδα από το σβέρκο του θύματος - προς διευκόλυνση της λεπίδας...

Σαμψών και Δαλιδά

Για να αισθανθούν καλύτερα όσοι άνδρες αφιερώνουν πολύ χρόνο και χρήμα στην περιποίηση του κρανίου και του προσώπου τους (ελάχιστοι άνδρες θα το ομολογήσουν ανοιχτά), λάβετε υπόψη ότι το κούρεμα, όπως επίσης και το ξύρισμα, κάποτε δεν ήταν απλώς μια διαδικασία αλλά ολόκληρη τελετουργία, θρησκευτική μάλιστα, και συχνά συμβόλιζε τη μύηση στην ενηλικίωση, στη ζωή. Υποτίθεται ότι στην Παλαιά Διαθήκη ήταν θετικό να έχεις μακριά μαλλιά, διότι έτσι ο πιστός τιμούσε τον Γιαχβέ. Ο θρυλικός Σαμψών ήταν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: τα μακριά του μαλλιά ήταν η παντοδυναμία του, το απόλυτο σύμβολο της (αρσενικής) ισχύος του. Και ποιος πάει και του παίρνει αυτή την ισχύ; Η Δαλιδά, κουρεύοντας τον. Ωστόσο, στην Καινή Διαθήκη τα πράγματα αλλάζουν κάπως. Σε μία από τις Επιστολές του Προς Κορινθίους, ο Παύλος εκφράζει ξεκάθαρα την άποψη ότι το να έχει ένας άνδρας μακριά μαλλιά είναι ντροπή, σε αντίθεση με τη γυναίκα, για την οποία είναι επιβεβλημένο να έχει μακριά μαλλιά, για έναν και μόνο λόγο: για να καλύπτεται το πρόσωπο της.          ·

Ανάλογο θρησκευτικό χαρακτήρα είχε το κούρεμα και το ξύρισμα στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη. Όταν έφταναν στην εφηβεία τα αγόρια στην αρχαία Ελλάδα έκοβαν τα μαλλιά τους και τα αφιέρωναν στους θεούς (αντίστοιχα οι νεαροί Ινδοί ξύριζαν τα κρανία τους). Στη δε Ρώμη, την πρώτη φορά που ένας νέος ξύριζε το γένι του το έκανε στο πλαίσιο μιας θρησκευτικής τελετής. Τόσο ο Καλιγούλας όσο και ο Νέρωνας, μόλις φόρεσαν την ανδρική τήβεννο, ξυρίστηκαν τελετουργικά. Γενικά, η θρησκευτική σημασία των μαλλιών φαίνεται και από τα ξυρισμένα κρανία χριστιανών και βουδιστών μοναχών, και σηματοδοτεί σαφώς μιαν απόσταση από τα εγκόσμια και μία από τις οδούς για να φτάσει κανείς στο Ιερό.

Κούρεμα εποχής δια χειρός Μπίλυ Μπομπ θόρντον στον «Ανθρωπο που δεν ήταν εκεί» των αδελφών Κοέν

SOS : «πlαγιοδάνειο»!

Εντάξει: μπορείτε να τριμάρετε φαβορίτες, να φροντίζετε το γενάκι σας, να απλώνετε τζελ στα μαλλιά σας - καλό όμως είναι ορισμένα πράγματα να τα αποφεύγετε. Ακόμα θυμάμαι τον πατέρα μου να χλευάζει τηλεπαρουσιαστές της κρατικής τηλεόρασης της δεκαετίας του '70, οι οποίοι ήταν μεν φαλακροί αλλά προσπαθούσαν να καλύψουν τη φαλάκρα καλύπτοντας την με τα ελάχιστα μαλλιά στους κροτάφους - τα οποία άφηναν να μακραίνουν ακριβώς γι' αυτό το σκοπό. Η εικόνα γινόταν τουλάχιστον γελοία -έως θλιβερή- όταν τέτοιου τύπου χτενίσματα εξετίθεντο στον δυνατό άνεμο: ξαφνικά η γυαλιστερή φαλάκρα παρουσίαζε κάτι σαν αλεξικέραυνο από τρίχες! Ευτυχώς, μέσα στη δεκαετία του '90 έγινε (επιτέλους!) της μόδας το ξυρισμένο κρανίο και πολλοί άνδρες με τριχόπτωση προτίμησαν να ξυρίζουν όλο το κεφάλι παρά να αφήνουν θλιβερούς «θάμνους» δεξιά κι αριστερά. Αυτοί στάθηκαν και οι πιο τυχεροί ως προς τις κατακτήσεις απέναντι στο αιώνιο θήλυ. Αλλά εκείνο το ανεκδιήγητο χούι με το να καλύπτεται όπως όπως με τα λιγοστά μαλλιά η φαλάκρα, αντέχει ακόμα. Κι έχει και την ονομασία του: λέγεται «πλαγιοδάνειο».

Και δεν είναι φαινόμενο ή συνήθεια της νεωτερικής εποχής. Έχουμε μαρτυρίες περί «πλαγιοδάνειου» από την αρχαία Ρώμη. «Σε βλέπουν», έγραφε χλευαστικά ο Μαρτιάλης στον Μαρίνο, «να συγκεντρώνεις δεξιά κι αριστερά τα αραιά μαλλιά σου και να σκεπάζεις τη γυαλιστερή φαλάκρα σου με τά κατσαρά μαλλιά των κροτάφων σου. Αλλά μόλις τα αναταράξει ο αέρας, έρχονται να πλαισιώσουν το γυμνό κεφάλι σου, με μεγάλες τούφες, που πέφτουν προς τις δυο μεριές. Θα ήταν καλύτερα, Μαρίνε, να ομολογήσεις με ειλικρίνεια την ηλικία σου και να παραδεχτείς ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο άσχημο στον κόσμο, από ένα φαλακρό που κατσαρώνει τα μαλλιά του...»

1.  Ο Δίας έτοιμος να εξαπολύσει τον κεραυνό ή ο Ποσειδώνας την τρίαινα, οι απόψεις διίστανται. 2.  Ο Ιούλιος Καίσαρ, πρότυπο άνδρα που ήξερε από grooming. 3.  Ο Τζορτζ Ουάσιγκτον.4.  Ο μεγάλος μπουκλωτός Καζανόβα.

Οι βόστρυχοι του Αλκιβιάδη

Φαντάζομαι, έχετε δει την περίφημη σκηνή του κουρέματος του «τεντιμπόη» στην ταινία «Νόμος 4.000 ». Ο φρικαλέος αυτός νόμος εφαρμοζόταν στην Ελλάδα σε μια εποχή που και ο Αλκής Γιαννακάς δεν είχε αφήσει ακόμα τη χαίτη του να ανεμίζει. Και πάλι όμως, η τιμωρία ήταν αυτή: ξύρισμα γουλί του κρανίου και διαπόμπευση στους δρόμους. Όταν λίγο αργότερα οι καθηγητές άρχισαν να στέλνουν τους πιο ατίθασους μαθητές τους (που απλώς μιμούνταν το «καπελάκι» των Μπιτλς) στο κουρείο, η ουσία ήταν λίγο-πολύ η ίδια: το μακρύ μαλλί είναι κακό πράγμα. Λοιπόν, η άποψη αυτή δεν ήταν καινοφανής. Ακόμα και οι αρχαίοι ημών πρόγονοι αντιμετώπιζαν τα μακριά μαλλιά με καχυποψία. Κι όταν λέμε «μακριά μαλλιά» στην αρχαιότητα, εννοούμε οι άκρες τους να φτάνουν ως τους ώμους. Για τους αρχαίους Έλληνες τα μαλλιά που έφταναν ως τους ώμους ενός άνδρα ήταν δείγμα συναισθηματικής αστάθειας. Την ίδια στιγμή, κομψευόμενοι νεανίες, όπως ο «ευρύπρωκτος» Αλκιβιάδης, είχαν μακριούς βοστρύχους χτενισμένους με περισσή φροντίδα. Βοστρύχους άφηναν και οι φιλόσοφοί και από αυτό ξεχώριζαν μάλιστα. Ολ' αυτά όμως κόπηκαν όταν εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Μέγας Αλέξανδρος. Με δική του διαταγή επιβλήθηκε σε όλους το συχνό κούρεμα αλλά και το ξύρισμα.

Το «πεζοναυτικό»

Αυτή η ανάγκη επιβολής του κοντού μαλλιού ήταν συχνή και στις περιπτώσεις κατοχής και στρατιωτικής νίκης. Οι Γαλάτες άφηναν τα μαλλιά τους μακριά, αλλά ο Καίσαρας τους επέβαλε να τα κόψουν προς ένδειξη υποταγής απέναντι στον ισχυρό κατακτητή. Διόλου τυχαία, σήμερα τα ξυρισμένα κρανία των νεοσύλλεκτων, φυλακισμένων και αιχμαλώτων δεν έχουν μόνον πρακτική σημασία (καθαριότητα) αλλά και αυτό το συμβολικό στοιχείο της υποταγής και της απομόνωσης από τον κόσμο. Ωστόσο, η μανία με το κοντό μαλλί στο στρατό έκανε ουσιαστικά την εμφάνιση της μόλις στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι πολλές ανδρικές τρίχες της κεφαλής άρχισαν να μειώνονται δραστικά μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στον λυσσώδη πόλεμο των χαρακωμάτων, με τον παράλληλο πόλεμο των νεαρών, καταπονημένων ανδρών με την ψείρα και τους ψύλλους, κρίθηκε αναγκαίο στις τάξεις του στρατεύματος τα μαλλιά να είναι κοντά- πολύ κοντά. Η νέα αυτή τάση έγινε κανόνας απαράβατος σε όλα τα Σώματα Ασφαλείας. Ειδικά κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο επικράτησε στις τάξεις του αμερικανικού Σώματος Πεζοναυτών το λεγόμενο crew cut : κοινώς, το «πεζοναυτικό», κρανίο ξυρισμένο με την ψιλή, με ένα απειροελάχιστο τσουλουφάκι στο μέτωπο. Ωστόσο, ο όρος crew cut (που σημαίνει «το κούρεμα του πληρώματος») δεν έχει τις ρίζες του στο United States Marine Corp αλλά στα φοιτητικά κωπηλατικά πληρώματα του Γέιλ, που συνήθιζαν τη συγκεκριμένη κόμμωση.

Το crew cut δεν περιορίστηκε στις στρατιωτικές μονάδες όμως. Μέσα στη δεκαετία του '50 κυρίως πολλοί «τινέιτζερ», αλλά και σοβαροί επιχειρηματίες, είχαν αυτό το κούρεμα, το οποίο έγινε συνώνυμο του square thinking, του συντηρητικού πνεύματος του περίφημου «στρατιωτικού βιομηχανικού συμπλέγματος» που καθόριζε την πολιτική και κοινωνική ζωή στην Αμερική. Η αντίδραση στο crew cut ήρθε μέσω της μουσικής: όταν το ροκ εν ρολ εξαπλώθηκε ωσάν πανώλη, γύρω στα 1955-56, τα λιγδιασμένα με μπριγιαντίνη «κοκοράκια» ενός Έλβiς κι ενός Τζέρι Λι Λούις ήταν απλώς ένα πρελούδιο στην ανατροπή που θα συνέβαινε μέσα στη δεκαετία του '60.

Αίμα αρουραίου, σκόνη οχιάς

Είδαμε πως ο Καλιγούλας ξυρίστηκε σαν να πήγαινε να κοινωνήσει στην εκκλησία και πως ο Μαρτιάλης ειρωνευόταν τον Μαρίνο για το «πλαγιοδάνειό » του. Όταν όμως πρόκειται περί κόμμωσης και κουράς, όλοι οι δρόμοι οδηγούν (και πάλι) στη Ρώμη. Οι «μετροσέξουαλ» άνδρες της σήμερον, που τόσα ακούν από τους «παραδοσιακούς» επειδή περνούν τόσο χρόνο μπροστά στον καθρέφτη, καλό είναι να ξέρουν ότι «μετροσέξουαλ» ήταν και ο... Ιούλιος Καίσαρ! Ο περίφημος «ιστορικός των Καισάρων» Σουητώνιος τον χαρακτήριζε «δανδή» επειδή φρόντιζε σχολαστικά την κόμμωση του. Δεν ήταν ο μόνος Ρωμαίος που το έκανε αυτό. Στο απόγειο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, το συγκεκριμένο τμήμα της τουαλέτας είχε καταντήσει σωστή τυραννία. Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να καταφεύγουν κάθε πρωί στις υπηρεσίες του αποτριχωτή που τους άλειφε με αλοιφή παρασκευασμένη από ρητίνη και πίσσα ή τους έτριβε με ψίλωθρον, φάρμακο που παραγόταν από άσπρο σταφύλι ή με κάθε άλλο είδος αλοιφής που κατασκευαζόταν από τα εξής ευγενή υλικά: ή κισσό ή από λίπος γαϊδάρου ή από χολή κατσίκας ή από αίμα αρουραίου ή από σκόνη οχιάς, αλοιφές τις οποίες ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος εγκωμίαζε δεόντως. Οι Ρωμαίοι προτιμούσαν ακόμη να συνδυάζουν τη χρήση τους με άμεση αποτρίχωση και, όπως οι σημερινές γυναίκες, και όπως, άλλοτε, ο ίδιος ο Ιούλιος Καίσαρ, να αποσπούν τις τρίχες τους με τις λαβίδες της τσιμπίδας...

  Ο τρομερός Σουίνι Τοντ που, εκτός από μαλλιά, έκοβε και λαρύγγια

Ο αιμοσταγής Σουίνι Τοντ

Φυσικά, ανάμεσα στους σύγχρονους «μετροσέξουαλ» και τους αντίστοιχους της Ρώμης μεσολαβεί μια άβυσσος - όχι μόνον χρονική αλλά και ως προς τα υλικά και τον τρόπο του ξυρίσματος και της περιποίησης του προσώπου. Για παράδειγμα, ο Ρωμαίος κομμωτής μάταια πάσχιζε να ακονίσει  τα ξυραφάκια του πάνω στην αγορασμένη από την Ισπανία πέτρα, που χρησιμοποιούσε σαν ακόνι, και που την ύγραινε με το σάλιο του. Φανταστείτε ένα τέτοιο ξυράφι να οργώνει δέρμα, που απλώς ήταν βρεγμένο. Κάτι τέτοιες στιγμές ο νους μου ταξιδεύει στον αιμοσταγή κουρέα της βικτωριανής εποχής, τον μυθικό Σουίνι Τοντ, που πρόσφατα υποδύθηκε ο Τζόνι Ντεπ στο υποβλητικό ομώνυμο μιούζικαλ του Τιμ Μπάρτον. Αλλά ο Σουίνι Τοντ δεν έκοβε γένια· έκοβε λαρύγγια! Λοιπόν, το αίμα φαίνεται πως έρρεε και στην αρχαία Ρώμη. Οι βιρτουόζοι κομμωτές που διακρίνονταν δεν αργούσαν να γίνουν διάσημοι, στο βαθμό που οι ποιητές τους αφιέρωναν ολόκληρους στίχους. Στη μνήμη του Παντάγαθου, ο Μαρτιάλης συνέθεσε αυτό το αβρό επιτάφιο επίγραμμα: «Σ' αυτόν τον τάφο κείται, αρπαγμένος στο άνθος της ηλικίας του ο Παντάγαθος, αδυναμία, αλλά και βάσανο του κυρίου του, ικανός να κόβει τα ακατάστατα μαλλιά μ' ένα σίδηρο, που μόλις τ' άγγιζε πάνω τους, καθώς και να λειαίνει τα δασύτριχα μάγουλα. Ω, γη μάταια θα προσπαθήσεις να είσαι όσο πρέπει απαλή και ελαφριά. Δεν μπορείς να είσαι πιο ελαφριά και απαλή από το καλλιτεχνικό του χέρι».

Αλλά δεν ήταν όλοι τόσο επιδέξιοι. Ειδικά οι κομμωτές των δρόμων, στους οποίους κατέφευγε ο απλός λαός. Μπορεί οι Ρωμαίοι να έκαιγαν χριστιανούς και να παρακολουθούσαν τους μονομάχους να ξεκοιλιάζονται στην αρένα, αλλά μια «στραβοξυραφιά» τιμωρούνταν διά του νόμου, ήδη από τον καιρό του Αυγούστου, με χρηματικό πρόστιμο. Δύσκολοι καιροί για κουρείς και κομμωτές...

Μπέκαμ, ο απόλυτος «μετροσέξουαλ»

Αν ισχύει αυτό που λένε ότι ένα ωραίο κούρεμα συμβολίζει πάντα ένα είδος προσωπικής αναγέννησης ή απλώς ανανεώνει (πάντα βοηθάει μια επίσκεψη στον κουρέα, έπειτα από δύσκολες φάσεις και ψυχολογικά - συναισθηματικά ζόρια), τότε ο Ντέιβιντ Μπέκαμ θα πρέπει συνέχεια να βρίσκεται στο χείλος της κατάθλιψης. Ή, το πιθανότερο, διάγει βίο ο οποίος είναι ένα ακατάπαυστο όργιο ναρκισσισμού. Από την πλούσια κόμη στο ξυρισμένο κρανίο, και από τα διάφορα σχήματα και κοτσίδια στις πιο εξεζητημένες βαφές, ο Μπέκαμ έχει χαρακτηριστεί το «απόλυτο μετροσέξουαλ» αρσενικό από τον Μαρκ Σίμπσον, τον άνθρωπο που είχε επινοήσει τον όρο «μετροσέξουαλ», το 1994, σε σχετικό άρθρο του στον Independent. Φαίνεται πάντως πως υπάρχει πάντα χώρος για έκπληξη: ούτε το πανκ του 1977 ούτε το new wave των '80w (θυμάστε τους Tears for Fears) μας προετοίμασε για τους συμπαθείς emo εφήβους με το αλλόκοτα μακρύ μαλλί, που δεν είναι ακριβώς μακρύ όπως παλιά, τόσο όμως ώστε να σκεπάζει το υποτονικό, αποχαυνωμένο βλέμμα τους.

Anything goes  σήμερα, στον μετα-μεταμοντέρνο κόσμο μας. Το μαλλί, κοντό ή μακρύ, έχει πάψει να αποκαλύπτει τον συντηρητικό ή τον προοδευτικό χαρακτήρα ενός άνδρα. Κάποιες σταθερές όμως ίσως και να ισχύουν ακόμα. Όπως σοφά το έθεσε ο Ιρλανδός συγγραφέας Ρόμπερτ Λιντ: «Οι μεγάλες εποχές της πεζογραφίας είναι όταν οι άνδρες ξυρίζονται. Οι μεγάλες εποχές της ποίησης είναι όταν αφήνουν γένια». Βγάλτε τα συμπεράσματα σας._

Θερμές ευχαριστίες στον Παναγιώτη Κοτζιά.

GK/Ο6/2008