Νικολάϊ Μπερντιάγεφ : Το σύστημα του Μεγάλου Ίεροεξεταστή

Σε αναμονή των Χριστουγέννων:

Το σύστημα του Μεγάλου Ίεροεξεταστή.

Στούς τρεις πειρασμούς, που απέκρουσε ο Χριστός στην Έρημο, «προδιαγράφτηκε ολόκληρη η κατοπινή εξέλιξη της ανθρώπινης Ιστορίας και δόθηκαν τρείς εικόνες, στις οποίες συναντώνται όλες οι άλυτες Ιστορικές αντιφάσεις της αν­θρώπινης φύσεως που υπάρχουν στον κόσμο». Οι πειρασμοί αποκρούστηκαν από τον Χριστό εν ονόματι της ελευθερίας του ανθρωπίνου πνεύματος. Ο Χριστός δεν θέλησε το αν­θρώπινο πνεύμα να ύποδουλωθή από το ψωμί, το θαύμα και την κοσμική εξουσία. Ο Μεγάλος Ιεροεξεταστής δέχεται να ύποκύψη στους τρεις πειρασμούς εν ονόματι της ευτυχί­ας και της γαλήνης των ανθρώπων. Ετσι αρνείται την αν­θρώπινη ελευθερία. Προπαντός άλλου συγκατανεύει στον πειρασμό που υπόσχεται τη μεταβολή των λίθων σε ψωμιά.

«Απέκρουσες τη μοναδική και επιβλητική σημαία που σου προσφέρθηκε, με την οποία μπορούσες να άναγκάσης τους πάντες να σε ακολουθήσουν χωρίς καμιά αντίρρηση. Αρνή­θηκες τη σημαία του επιγείου άρτου και ενήργησες με αυτόν τον τρόπο, γιατί θέλησες να προσφέρης την ελευθερία και τον ουράνιο άρτο». Η αποδοχή των τριών πειρασμών οδηγεί στη γαλήνη της επίγειας ζωής των ανθρώπων, «θα είχες εκπληρώσει τα πάντα, οτιδήποτε είναι αυτό στο οποίο στρέ­φεται η προσπάθεια του ανθρώπου πάνω στη γη. Θα έδει­χνες στους ανθρώπους ποιόν πρέπει να προσκυνούν, σε ποιόν να παραδίδουν τη συνείδηση τους και τελικά με ποιόν τρό­πο θα μπορούσαν να ενωθούν σε μια μοναδική, όμόφωνη και οργανωμένη μαζική κοινωνία, μια που η προσπάθεια για οίκουμενική ενότητα είναι η τρίτη και τελευταία βασανιστι­κή προσπάθεια του ανθρώπου». Το σύστημα του Μεγάλου Ίεροεξεταστού λύνει όλα τα προβλήματα της επίγειας ευη­μερίας των ανθρώπων.

Το μυστικό του Μεγάλου Ίεροεξεταστού εκφράζεται στό γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν άκολουθούν τον Χριστό αλλά το σύστημα της βίας. «Δεν είμαστε με σένα αλλά με τον Αντίχριστο αυτό είναι το μυστικό μας».

Το πνεύμα τού Μεγάλου Ίεροεξεταστού, που στη θέ­ση του Χριστού τοποθετεί τον Αντίχριστο, παρουσιάζεται στην Ιστορία με διάφορες μορφές. Ο Καθολικισμός με το σύστημα της παπικής θεοκρατίας, που μεταβάλλει την Εκ­κλησία σε κράτος, αποτελεί κατά τον Ντοστογιέφσκι ένα από τα προσωπεία του πνεύματος του Μεγάλου Ιεροεξετα­στού. Το ίδιο πνεύμα μπορούμε να συναντήσουμε στο Βυ­ζάντιο και σε κάθε καισαροπαπισμό και ιμπεριαλισμό. Ενα κράτος, όμως, που σέβεται τα όριά του, ποτέ δεν γίνεται η Εκφρασή του πνεύματος του Μεγάλου Ίεροεξεταστού και πο­τέ δεν βιάζει την ελευθερία του πνεύματος. Ο Χριστιανι­σμός στην ιστορική του μοίρα και πορεία πάντοτε βρέθηκε στον πειρασμό να αρνηθή την πνευματική ελευθερία. Και τίποτα άλλο δεν ήταν τόσο οδυνηρά δύσκολο για τήν χρι­στιανική ανθρωπότητα από την ευθύνη να διαφυλάξη τη γνη­σιότητα τής χριστιανικής ελευθερίας. Πράγματι, δεν υπάρχει τίποτα πιο βασανιστικό και ανυπόφορο για τον άνθρω­πο από την ελευθερία. Και ο άνθρωπος πάντοτε βρίσκει νέες δυνατότητες, για να αρνηθή την ελευθερία και να απορρίψη τό βάρος της. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο έξω άπό τον Χρι­στιανισμό αλλά και μέσα στόν ίδιο τον Χριστιανισμό. Η θεωρία της αυθεντικής εξουσίας πού έχει διαδραματίσει ένα τόσο μεγάλο ρόλο στην ιστορία του Χριστιανισμού, είναι μια άρνηση του μυστηρίου της χριστιανικής ελευθερίας, του μυ­στηρίου του Εσταυρωμένου Θεού.

Το μυστήριο τής χριστιανικής ελευθερίας είναι το μυστήριο του Γολγοθά και του Σταυρού. Η σταυρωθείσα αλήθεια δεν βιάζει κανέναν, δεν οδηγεί κανέναν στόν εξαναγκασμό. Μόνο ελεύθερα μπορεί κανείς να γνωρίση και να όμολογήση αυτή την αλήθεια. Η σταυρωθείσα αλήθεια απευθύνεται στην ελευθερία του αν­θρωπίνου πνεύματος. Ο Εσταυρωμένος δεν κατέβηκε από τό σταυρό, όπως ήθελαν καί τον προκαλούσαν οι άπιστοι κι όπως ως σήμερα οι ίδιοι έχουν τήν ίδια απαίτηση, γιατί «επιθυμούσε έντονα την ελεύθερη αγάπη του ανθρώπου και όχι τον δουλικό φόβο ενός σκλάβου μπροστά στον ισχυρό που τον τρέμει πάντοτε».

Η θεία αλήθεια ήλθε στόν κόσμο, ταπεινώθηκε, ποδο­πατήθηκε, σταυρώθηκε άπό τις δυνάμεις αύτού του κόσμου και γι' αύτό τελικά προβάλλεται ως η ελευθερία του πνεύ­ματος. Μια θεία αλήθεια πού τρομοκρατεί τους ανθρώπους με τη δύναμη της, θριαμβεύει στόν κόσμο και με τη βία υπο­τάσσει τις ανθρώπινες ψυχές, ποτέ δεν έχει ανάγκη της ε­λευθερίας για να αναγνωρισθή. Γι' αύτό λοιπόν το μυστήριο του Γολγοθά είναι το μυστήριο της ελευθερίας. Ο Γιός του Θεού έπρεπε να σταυρωθή άπό τις δυνάμεις αυτού του κό­σμου, για να στερεωθή το βασίλειο της ελευθερίας του ανθρωπίνου πνεύματος.

Νικολάϊ Μπερντιάγεφ
«Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι»
Εκδ. Πουρνάρα, 1990
Σελ. 108-110