Λίνα Μενδώνη : Άσκηση πολιτιστικής βίας

Η ανατιναξη του ρωμαϊκού ναού του Βαάλ Σαμίν, στην αρχαία Παλμύρα

Άσκηση πολιτιστικής βίας

 

Γράφει η Λίνα Μενδώνη*

Το άκουσμα της τρομοκρατικής επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους, την 11η Σεπτεμβρίου 2001, βρήκε τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου στην Αθήνα να συζητούν για την εξαγωγή αρχαιοτήτων στο εξωτερικό, προκειμένου η Ελλάδα να συμμετάσχει στη διοργάνωση μιας σημαντικής έκθεσης, από εκείνες που προβάλλουν ιδιαίτερα τη χώρα και τον πολιτισμό της σε ένα εξέχον μουσείο ευρωπαϊκής πρωτεύουσας. Πέρα από τη φρίκη που δημιούργησε στους πάντες η αποτρόπαια πράξη, τα μέλη του Συμβουλίου όφειλαν να απαντήσουν σε ένα επιπλέον ερώτημα: Εκθέτουμε την πολιτιστική κληρονομιά μας σε έναν νέο κίνδυνο, σε μια ενδεχόμενη απώλεια από πιθανή τρομοκρατική ενέργεια; Μετά από μακρά συζήτηση και μέσα σε συναισθηματική φόρτιση η γνωμοδότηση του Συμβουλίου ήταν θετική στην εξαγωγή των αρχαιοτήτων με το σκεπτικό ότι «αν οι τρομοκράτες μας τρομοκρατήσουν και αλλάξουμε τρόπο ζωής και σκέψης, μας έχουν νικήσει κατά κράτος».

Ανακάλεσα στη μνήμη μου το περιστατικό, καθώς διάβαζα την αντίδραση των κατοίκων της γαλλικής πρωτεύουσας -όλοι έξω στα καφέ για να μην περάσει ο τρόμος- στη φρίκη που έζησε το Παρίσι μία εβδομάδα πριν. Αλίμονο αν κυριαρχήσει ο φόβος στον πλανήτη, αν η πολυπολιτισμική Ευρώπη τρομάξει και αλλάξει. Η Ευρώπη της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού και του Ανθρωπισμού, περισσότερο από κάθε γωνιά όπου Γης, έχει να αντιτάξει και να αναδείξει τις αρχές, τις αξίες, τον πολιτισμό της: τη Δημο­κρατία, την Ελευθερία, την Αλλη­λεγ­γύη, την Ανεξιθρησκία, την Αδελφο­σύνη, την Ισότητα, την Ανεκτικότητα.

Εχουν γραφεί χιλιάδες κριτικές στη θεωρία του Σάμιουελ Χάντιγκτον περί της σύγκρουσης των πολιτισμών. Η σύγκρουση των δύο κόσμων, των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους και της Δύσης, είναι σκληρή αντιπαράθεση πολιτικών και πολιτισμών, σε όλα τα επίπεδα. Από την αξία που η κάθε πλευρά δίνει στην ανθρώπινη ζωή μέχρι τον τρόπο που αντιμετωπίζει τα πολιτιστικά αγαθά.

Πριν από λίγους μήνες οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους διέπραξαν έγκλημα πολέμου κατά της ανθρωπότητας ανατινάζοντας τον ρωμαϊκό ναό του Βαάλ Σαμίν, στην αρχαία Παλμύρα. Ετσι επιβεβαίωσαν τους φόβους της διεθνούς αρχαιολογικής κοινότητας για την τύχη που επιφυλάσσουν στο μνημειακό απόθεμα των περιοχών που κατέχουν. Πέρα από την καταστροφή της αρχαίας πόλης και του τοπικού μουσείου, στο οποίο ήταν εκτεθειμένο το περίφημο λιοντάρι της Παλμύρας, είναι και άλλες περιοχές της Συρίας και του Ιράκ, με πολιτιστικό πλούτο, που έχουν υποστεί το μένος τους.

Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα μνημεία χρησιμοποιούνται ως τόποι σφαγών και εκτελέσεων. Τον αποτροπιασμό της διεθνούς κοινής γνώμης προκάλεσε η σφαγή από μικρά παιδιά 25 κυβερνητικών στρατιωτών στο αρχαίο αμφιθέατρο της Παλμύρας, αλλά και ο σφαγιασμός του Χάλεντ Ασαντ, του διευθυντή των ανασκαφών στην αρχαία πόλη για περισσότερο από 50 χρόνια. Ομως της ολοκληρωτικής καταστροφής προηγούνται η δήωση και η κλοπή. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί ότι αρχαιότητες από αυτές τις περιοχές εμφανίζονται να διακινούνται στις διεθνείς αγορές. Καθημερινά αυξάνονται οι πληροφορίες ότι ανάμεσα στις τρεις βασικές πηγές εσόδων των τζιχαντιστών για τη χρηματοδότηση των τρομοκρατικών επιχειρήσεών τους είναι και η αρχαιοκαπηλία.

Μουσειακά εκθέματα, γλυπτά και ανάγλυφα κοσμήματα αρχαίων οικοδομημάτων, αρχιτεκτονικά μέλη προωθούνται, μέσω της Τουρκίας, στα ισχυρά κέντρα διακίνησης έργων τέχνης. Και εδώ τίθεται ένα καίριο ερώτημα που αφορά στον κόσμο της Δύσης: Ποια μουσεία και ποιοι συλλέκτες τολμούν να εμπλουτίζουν τις συλλογές τους με προϊόντα εγκλημάτων πολέμου εις βάρος της παγκόσμιας κοινότητας;

Την απειλή που αποτελούν οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους έναντι των αξιών μας, ίσως η Δύση χρειαστεί χρόνο, αποφασιστικότητα και σύμπνοια για να την αντιμετωπίσει. Αυτό όμως που μπορεί άμεσα να ελέγξει είναι η βουλιμία των δήθεν φιλότεχνων που ενισχύουν την τρομοκρατία, αγοράζοντας θησαυρούς όχι απλώς παρανόμως εξαχθέντες από τη χώρα στην οποία ανήκουν, αλλά προϊόντα της απεχθέστερης μορφής πολιτιστικής βίας.

* Κύρια ερευνήτρια στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22788&subid=2&pubid=64291492