Εντγκάρ Ντεγκάς : Ο χορός της φαντασίας

Edgar Degas self portrait 1855

Εντγκάρ Ντεγκά

Ο χορός της φαντασίας

Χωμένος στο ατελιέ του, ο συνεσταλμένος Εντγκάρ Ντεγκά αποθέωνε το γυναικείο κορμί χωρίς ποτέ να δείξει προς τα έξω ότι το ορέγεται. Ο «καταπιεσμένος πόθος» του μοιάζει με το κλικ μιας φωτογραφικής μηχανής: μια στιγμιαία εντύπωση. Ίσως γι αυτό δεν μπορούμε να τον κατατάξουμε ούτε στους ρεαλιστές ούτε στους ιμπρεσιονιστές.

ΑΠΟ ΤΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ

«Με αποκαλούν ζωγράφο των χορευτριών χωρίς να καταλαβαίνουν πως για μένα η χορεύτρια δεν είναι παρά μία πρόφαση για να ζωγραφίσω όμορφα υφάσματα και να αποδώσω την κίνηση», έλεγε ο Εντγκάρ Ντεγκά που αφιέρωσε μεγάλο μέρος της καριέρας του, αποτυπώνοντας στον καμβά ντελικάτες μπαλαρίνες. Σε αντίθεση με τον Ανρί ντε ΤουλούζΛοτρέκ που έζησε την βραδινή ζωή της Μονμάρτρης στο πετσί του, εθίστηκε στο αψέντι και ζωγράφιζε το πρωί όσα ρουφούσε το βλέμμα του την νύχτα, ο μεγαλοαστός Ντεγκά κρατούσε αποστάσεις από τον κόσμο. Ήταν ντροπαλός, σχεδόν μονήρης, αρκέστηκε όλη του τη ζωή στην παρέα ορισμένων καλών του φίλων και σε σποραδικές εξόδους στο θέατρο.

Γεννημένος το 1834 στο Παρίσι, ο Εντγκάρ Ντεγκά είχε την τύχη οι γονείς του να προέρχονται από διαφορετικά περιβάλλοντα. Ο πατέρας του, Ογκίστ, ήταν γιος ενός φούρναρη που τα κατάφερε να γίνει τραπεζίτης στην Νάπολη της Ιταλίας. Τον ενδιέφερε η μουσική και η τέχνη. Πολλές φορές έπαιρνε τον πρωτότοκο γιο του Εντγκάρ στο Λούβρο ή σε πλούσιες ιδιωτικές κατοικίες με σπουδαίες συλλογές ζωγραφικών έργων. Η μητέρα του ήταν Κρεολή από την γαλλόφωνη κοινότητα της Νέας Ορλεάνης. Ο ζωγράφος μεγάλωσε με ανέσεις, απέκτησε στέρεη παιδεία σε ένα λύκειο απέναντι από την Σορβόννη και έμαθε να μιλάει Ιταλικά με ναπολιτάνικη προφορά.

Στα 13 έχασε τη μητέρα του, κάτι που για τον ίδιο ήταν προσωπική τραγωδία, και στα 21, έπειτα από ολιγόχρονες σπουδές νομικής, μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών και πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής. Ίνδαλμα του ήταν ο Ενγκρ, τον οποίον είχε την τύχη να γνωρίσει. Ακόμα και στο τέλος της ζωής του, ο Ντεγκά, ενώ είχε σχεδόν χάσει ολοκληρωτικά την όραση του, ζήτησε να τον πάνε σε μια έκθεση του μεγάλου ζωγράφου για να αγγίξει με τα ακροδάχτυλά του τους καμβάδες.

Συχνά εντάσσουν τον Εντγκάρ Ντεγκά στον κίνημα των Ιμπρεσιονιστών. Η αλήθεια είναι όμως ότι ουδέποτε του άρεσε να ζωγραφίζει εκ του φυσικού και ήταν καχύποπτος με την τυραννία που ασκεί η Φύση. Όλη του τη ζωή περνούσε ημέρες ολόκληρες κλεισμένος στο ατελιέ του και δεν άνοιγε ούτε όταν του χτυπούσαν την πόρτα οι καλύτεροι του φίλοι. Η ζωγραφική ήταν γι' αυτόν προϊόν φαντασίας. Εκτιμούσε περισσότερο τα ερεθίσματα της κοινωνίας, τον τεχνητό κόσμο του θεάτρου. Την ανάπαυλα στα παρασκήνια. Ακόμα και όταν πέρασε ένα χρόνο στην Νέα Ορλεάνη δεν ζωγράφιζε τα ατμόπλοια και τα τοπία, παρά μόνο τους συγγενείς του.

Στην ζωγραφική του καριέρα ο Ντεγκά έδωσε μεγάλη έμφαση στρ γυναικείο κορμί. Αποτύπωνε χορεύτριες να κάνουν ασκήσεις, γυναίκες να πλένονται ή να σιδερώνουν «Τις δείχνω χωρίς την κοκεταρία τους», έλεγε «σαν ζώα που καθαρίζονται». Στα έργα του δεν βγαίνει η επιθυμία αλλά μια συγκρατημένη απεικόνιση. Καταπιεσμένος πόθος; Ίσως. «Ο Ντεγκά ζει σαν ένας μικρός δικηγόρος και δεν του αρέσουν οι γυναίκες. Γνωρίζει πολύ καλά ότι αν του άρεσαν και πήγαινε μαζί τους συχνά, η τέχνη του θα γινόταν πιο άρρωστη και θα έχανε κάθε ελπίδα», γράφει ο επιθετικός και αθυρόστομος Βαν Γκογκ σε μια επιστολή προς έναν φίλο του.

Ο παραγωγικότατος καλλιτέχνης, πάντως, εκτός από τα εξαιρετικά γυμνά και τα πορτρέτα του έμεινε στην ιστορία της τέχνης για το ανορθόδοξο «καδράρισμα» των θεμάτων του. Είχε την τόλμη να «αποκόπτει» το σώμα και να κάνει τους πίνακες του να μοιάζουν με λήψεις. Ας μην ξεχνάμε ότι η εφεύρεση της φωτογραφίας ήταν εκείνη που άλλαξε τον ρουν της τέχνης και ο Ντεγκά ήταν από τους πρώτους που το αφουγκράστηκε. Σημασία είχε να δώσει στον θεατή να αντιληφθεί την κίνηση, το φως, τη μαγεία της στιγμής. Ο,τι μπορεί να συγκρατήσει τυχαία η ματιά από μια σκηνή.

Το 1874 πεθαίνει ο πατέρας του, κληροδοτώντας του πολλά χρέη, κι έτσι αναγκάζεται να πουλήσει μεγάλο μέρος της περιουσίας του. Η μεγαλύτερη του απώλεια ήταν ότι έπρεπε να αποχωριστεί κάποια κομμάτια από τη συλλογή του με έργα τέχνης. Είχε καταφέρει να αγοράσει έργα Ελ Γκρέκο (Τον Άγιο Ιδελφόνσο και τον Άγιο Δομήνικο), Ενγκρ, Ντελακρουά, Βαν Γκογκ, Σεζάν, Μανέ κ.ά. Η αλήθεια είναι ότι δεν μπορούσε να ζήσει μακριά ούτε από τα δικά του έργα. Πολλές φορές έφτανε σε σημείο να αμαυρώνει τη φήμη τους για να μην πουληθούν.

 Little Dancer - Edgar Degas

Καθώς η όραση του χειροτέρευε, ο Ντεγκά στράφηκε προς τη γλυπτική και τα παστέλ. Το 1917, πεθαίνει στο Παρίσι, σε ηλικία 83 ετών. Τη σορό του συνόδευσε, μεταξύ άλλων, ο Κλοντ Μονέ. Μετά το θάνατο του τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου πλούτισαν τη δική τους συλλογή από έργα άλλων καλλιτεχνών που είχε στη συλλογή του. _

"Κ"-ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2οο8