Η ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΓΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΙΣΟ ΑΙΩΝΑ

Η ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΟΓΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΜΙΣΟ ΑΙΩΝΑ

Εβλεπαν τους αγρότες σαν αποπαίδια

Οταν συζητούνταν στο Κοινοβούλιο τέτοιες μέρες πριν από 55 χρόνια η θέσπιση του ασφαλιστικού Ταμείου των αγροτών, ο βουλευτής Αχαΐας Α. Δρούλιας μετέφερε στους συναδέλφους του «τη φωνή της βάσης». Διάβασε υπόμνημα 100 αγροτών από τα Λουσικά της περιφέρειάς του.

Οι αγροτικές κινητοποιήσεις, ιδιαίτερα την περίοδο Δεκεμβρίου-Ιανουαρίου, αποτελούν μια προ και μεταπολιτευτική «παράδοση». Από τα μέσα ακόμη της δεκαετίας του 1950, όταν άρχισαν να ιδρύονται και να μαζικοποιούνται οι αγροτικοί σύλλογοι, η κοινωνική ασφάλιση αποτέλεσε αίτημα αιχμής του γεωργικού κόσμου.

Οι καλλιεργητές αμπελιών και ελιών του χωριού προτιμούσαν να παραιτηθούν από τις αγροτικές συντάξεις, που προβλεπόταν στο νομοσχέδιο για την ίδρυση του Οργανισμού Γεωργικών Ασφαλίσεων, παρά να καταβάλλουν ασφάλιστρα με βάση το σύνολο του εισοδήματός τους.

Το περιστατικό αναφέρεται όχι για ν΄ αναδειχθούν κάποια σημερινά συμφραζόμενα. Αλλά για να υπογραμμιστεί μια σύγχυση σε σχετικές μεταβατικές καταστάσεις (θετικές ή αρνητικές). Ενας στόχος δεκαετιών και μια ιστορική, ούτως ή άλλως, στιγμή για τις κοινωνικές ασφαλίσεις και ειδικά τον θεσμό των αγροτικών συντάξεων άφηνε τότε ασυγκίνητους τους άμεσα ενδιαφερόμενους.

Η ίδρυση του ΟΓΑ από την κυβέρνηση της ΕΡΕ το 1961 εξαγγέλθηκε από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή ως τρίτος μεγάλος σταθμός, μετά τον θεσμό των αγροτικών απαλλοτριώσεων και τη δημιουργία της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος.

Η αυτόνομη σύνταξη της αγρότισσας από την κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου το 1982 ήρθε να καλύψει μια από τις πολλές «μαύρες τρύπες» της κοινωνικής ασφάλισης των αγροτών.

Εκ των υστέρων η ρητορική αυτή δίνει τον τόνο, με άλλα λόγια, στις πολιτικο-κομματικές ιστορήσεις για το «θαύμα» της προδικτατορικής καραμανλικής οκταετίας. Στον καιρό της, όμως, είχε καθ' όλα προεκλογικό χαρακτήρα.

Η κατάθεση του νομοσχεδίου στα τέλη του 1960 (Δεκέμβριος) για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των αγροτών, τις αγροτικές συντάξεις και τη γεωργική ασφάλιση έγινε απελπιστικά καθυστερημένα και εντασσόταν στην προεκλογική εκστρατεία για τις βουλευτικές του 1961. Εκείνες που πέρασαν στα κοινοβουλευτικά χρονικά ως «εκλογές βίας και νοθείας» ή «εκλογικό πραξικόπημα».

Ο πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής παραδίδει το 1962 τα πρώτα βιβλιάρια για τις αγροτικές συντάξεις 

σε ειδική τελετή στο Ζάππειο.

Το νομοσχέδιο εμφανίστηκε ύστερα από σχετικές προτάσεις νόμου που είχαν καταθέσει στη Βουλή τόσο η ΕΔΑ (αξιωματική αντιπολίτευση) όσο και το κόμμα του Γ. Παπανδρέου (Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα πριν από τη συγκρότηση της Ενώσεως Κέντρου).

Ο Κ. Καραμανλής είχε απορρίψει τις σχετικές προτάσεις στις αρχές του χρόνου (Ιανουάριος) ως ανεφάρμοστες και πρόχειρες. Χαρακτήριζε «δημοκοπική» την πρόταση της Αριστεράς για παροχή αξιοπρεπούς σύνταξης, ενώ «κόκκινο πανί» ήταν η σύνδεσή της με τη μείωση των στρατιωτικών δαπανών. «Ακαιρος και άδικος», έλεγε ο υπουργός Οικονομικών, ήταν και η πρόταση Παπανδρέου, επειδή η κυβέρνηση «μελετούσε το ζήτημα». Στη σφαίρα αυτή βρισκόταν από το 1955...

Αλήστου μνήμης εικόνες με δεήσεις προς τον Yψιστο για προστασία της παραγωγής από τις καιρικές συνθήκες.

Για να διασκεδαστούν οι εντυπώσεις για κάποιον που διεκδικούσε τον τίτλο του «πατέρα των αγροτών» και του πολιτικού που «έταξε σκοπόν της ζωής του τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους», επιχειρήθηκε και μια πλήρης αντιστροφή της πραγματικότητας. Σύμφωνα με τη φιλοκυβερνητική συνωμοσιολογία της εποχής, η αντιπολίτευση είχε πληροφορηθεί για τις προθέσεις Καραμανλή να εξαγγείλει τις αγροτικές συντάξεις και έσπευσε να τον προλάβει.

Το περίεργο δεν είναι αυτό, ούτε οι καταγγελίες του Γ. Παπανδρέου, που διεκδικούσε την πατρότητα του θεσμού. Αλλά ότι στην πρόσφατη βιβλιογραφία για την περίοδο εκείνη κυριαρχεί η άποψη αυτή.

Στα προγράμματα των περισσότερων πολιτικών κομμάτων της αντιπολίτευσης, εν όψει των εκλογών του 1958, συμπεριλαμβάνονταν οι αγροτικές συντάξεις. Ειδικά για την Αριστερά, ως θέση αρχής διατυπώνεται από τη συγκρότησή της σε πολιτικό σχηματισμό (1952), ενώ σχετικές επεξεργασίες είχαν τα μικρά σοσιαλιστικά και αγροτικά κόμματα. Αλλά και οι αγροτικοί φορείς, όπως η νεοσύστατη Γενική Συνομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων (ιδρύθηκε το 1958), πρόβαλλαν την ανάγκη αυτή, η οποία υπογραμμιζόταν συνεχώς και σταθερά μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.

«Ο πατέρας των αγροτών» ήταν γυμνός

Από την οπτική αυτή «ο πατέρας των αγροτών» ήταν γυμνός. Σε επίπεδο ρητορικής αναφερόταν από το 1955 ήδη στο Ασφαλιστικό των αγροτών, αλλά προχώρησε απελπιστικά καθυστερημένα στην προώθηση του μέτρου όταν συνειδητοποίησε «ότι η συναίσθησις της κοινωνικής αδικίας εις βάρος της αγροτικής τάξεως οδηγεί πλέον την συντηρητικήν αυτήν τάξιν προς επικινδύνους κατευθύνσεις».

Αν και ουδεμία σημασία έχει ποιος αντέγραψε ποιον, όλα τα πολιτικά κόμματα και οι φορείς συμφωνούσαν επί της αρχής. Οι αντιθέσεις πρόβαλαν μετά. Για την ταυτότητα και τη λειτουργία του ΟΓΑ, για την ένταξη ή όχι της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης στον Οργανισμό, την πενιχρότητα των συντάξεων και, κυρίως, για τους πόρους. Για τους τελευταίους το ζήτημα επικεντρωνόταν αν οι συνταξιοδοτικές και ασφαλιστικές παροχές θα καλύπτονταν από την κρατική επιχορήγηση και άλλους κοινωνικούς πόρους ή αν οι αγρότες θα κατέβαλλαν και οι ίδιοι ασφάλιστρα.

Το κυβερνητικό σχέδιο βασιζόταν στην καταβολή ενός σχετικά μικρού ασφαλίστρου (3% στο τεκμαρτό εισόδημα), αλλά επώδυνου για την κατάσταση του γεωργικού κόσμου (μισός πληθυσμός της χώρας με 4 εκατ. κατοίκους). Η πλειονότητα ζούσε σε καθεστώς ανέχειας, ενώ η διέξοδος βρισκόταν στη μαζική μετανάστευση, που «πριμοδοτούσε» με τις πολιτικές του το κράτος της Δεξιάς.

ΔΥΟ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΦΟΡΕΑ
Ο ορθολογισμός «ηττήθηκε» από τις μικροκομματικές σκοπιμότητες

Ουσιαστικά μέχρι την ίδρυση του ΟΓΑ οι αγρότες ήταν αποκλεισμένοι από τις κοινωνικές ασφαλίσεις. Ηταν τ' αποπαίδια ενός κοινωνικού κράτους. Από το ΙΚΑ είχαν εξαιρεθεί προπολεμικά οι μικροϊδιοκτήτες γεωργοί και οι εργάτες γης. Ο όγκος του πληθυσμού και η γεωγραφική διασπορά του θεωρήθηκε ότι απαιτούσε μεγάλη δαπάνη.

Eτσι, η ύπαιθρος, που μαστιζόταν από λοιμώδη νοσήματα και είχε τεράστιους δείκτες νοσηρότητας, έμενε χωρίς κάλυψη. Oπως παρατηρούσε εύστοχα ο Χρ. Ευελπίδης αναλύοντας την αγροτική πολιτική, ένας από τους λόγους αποκλεισμού των αγροτών από τις κοινωνικές ασφαλίσεις ήταν ακριβώς ότι τις χρειάζονταν περισσότερο!

Κάποια ημίμετρα πάρθηκαν το 1953 με τον νόμο «Περί Οργανώσεως της Ιατρικής Αντιλήψεως». Ορισμένα πρόσθετα, αλλά ανεπαρκή κατά κοινή παραδοχή, εξαγγέλθηκαν το 1955 από την πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή. Προεκλογικό πάλι χαρακτήρα είχε και τότε ο νόμος «περί κοινωνικής ασφαλίσεως των αγροτών».

Θεωρητικά καλυπτόταν το σύνολο του αγροτικού πληθυσμού. Στην πράξη, όμως, θα καθορίζονταν με διατάγματα «αι προϋποθέσεις και ο κύκλος των δικαιούχων». Κι αυτή η παροχή εντασσόταν σ΄ ένα πελατειακό σύστημα, αφού κανονικά έπρεπε να θεσπιστούν από την αρχή αντικειμενικά κριτήρια.

Οπως τόνιζε εμβληματικά ο Αλ. Σβώλος, η κυβέρνηση ήταν πολύ μακριά από την ικανοποίηση ενός υπερώριμου αιτήματος, θύμιζε γυρολόγο κινηματογραφιστή. Οπως αυτόν που διαλαλούσε σε όσους χάζευαν στον δρόμο να δουν τον Πύργο του Αϊφελ. Αντί όμως για τον Πύργο έβλεπαν ινδική παγόδα ή αντίστροφα...

Ο συντάκτης και εισηγητής εκείνου του «εκπτωτικού» νόμου, Ι. Κατσαφάδος (υφυπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας τότε), δεν έκρυβε αργότερα ότι ήταν αντίθετος με την επιλογή χωριστού αυτόνομου φορέα για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των αγροτών.

Ενας ενιαίος φορέας

Στην ομιλία του στη Βουλή για τον ΟΓΑ, που θεωρείται από τις σημαντικότερες της εποχής για τον θεσμό, όπως τον αντιλαμβανόταν ο συντηρητικός κόσμος, υποστήριζε ότι η πολιτική της παράταξής του για την κοινωνική ασφάλεια δεν ήταν πάντοτε αποτέλεσμα ενός ενιαίου και ορθολογιστικού σχεδίου.

Το κρίσιμο ζήτημα εδώ, έλεγε, είναι ο φορέας διαχείρισης. Η κοινωνική ασφάλεια δεν μπορεί να είναι αρμοδιότητα πολλών φορέων, υποστηρίζει. Η πολυδιάσπαση δεν βοηθάει στον συντονισμό και επιπλέον παράγει οικονομικά αδιέξοδα. Το ιδανικό είναι ένας ενιαίος ασφαλιστικός φορέας.

Πρόβλεπε, επίσης, ότι η μεταφορά της περίθαλψης σε μια νέα υγειονομική υπηρεσία δεν θα είναι αποτελεσματική και θα αυξήσει τα διοικητικά έξοδα.

Κοινή παραδοχή, πάντως, στις συζητήσεις της εποχής ήταν πως ο ΟΓΑ και «η ανάγκη της επεκτάσεως του θεσμού των κοινωνικών ασφαλίσεων επί των αγροτικών και κτηνοτροφικών περιοχών προήρθε βεβαίως από το καθολικόν αίτημα του αγροτικού κόσμου, επεβλήθη όμως και από την ανάγκην καθολικεύσεως της κοινωνικής δικαιοσύνης...». (Ι. Κατσαφάδος).

Εντυπωσιακό στοιχείο στις τοποθετήσεις των κυβερνητικών εισηγητών και βουλευτών που δέχονταν το σφυροκόπημα της αντιπολίτευσης για έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης, ήταν μια έμμεση ομολογία. Οτι ανάμεσα στ΄ άλλα η ίδρυση του ΟΓΑ αποσκοπούσε και στην εξουδετέρωση της κομμουνιστικής προπαγάνδας με «ήπια μέσα» (τα σκληρά είχαν αλλού εφαρμογή).

Από την εποχή εκείνη, λοιπόν, υπήρχαν δυο προσεγγίσεις για τον φορέα ασφάλισης των αγροτών. Ο ορθολογισμός, όμως, εκτοπίστηκε από μικροκομματικούς και πελατειακούς υπολογισμούς. Σταδιακά και με πρόσχημα την έμμεση σχέση με την αγροτική παραγωγή εντάχθηκαν στον ΟΓΑ μη αγροτικές ομάδες. Μέχρι και μοναχοί/-ές! Μια διαχρονική, εν πολλοίς, κατάσταση, με φωτεινά διαλείμματα, βεβαίως, από τότε μέχρι σήμερα...

1961-2002
Η ιστορική εξέλιξη του θεσμού

Την πρώτη μεταπελευθερωτική περίοδο οι αγρότες είναι ουσιαστικά αποκλεισμένοι από τις κοινωνικές ασφαλίσεις, όπως και προπολεμικά. Τη δεκαετία του 1950 εξαγγέλλονται και εφαρμόζονται μερικώς στην πράξη μέτρα για την ιατροφαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη. Στην επιλογή για αυτόνομο φορέα περίθαλψης και όχι στην ένταξη σε ένα ενιαίο σύστημα, όπως ήταν το ορθολογικό, οι ρίζες των υποβαθμισμένων παροχών.

Ιδρυση του ΟΓΑ (Ν. 4169) από την κυβέρνηση Κ. Καραμανλή με ασφαλιστική συμμετοχή των αγροτών, που ανερχόταν στο 3% του εισοδήματός τους. Το ποσοστό θα μειωθεί στη συνέχεια και θα καταργηθεί δύο χρόνια αργότερα από την κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου.

Παρέχονται οι πρώτες συντάξεις (προϋπόθεση αποτελούσαν η συνεχής απασχόληση στον αγροτικό τομέα για μία δεκαετία και η συμπλήρωση του 65ου έτους). Ανάπτυξη της λειτουργίας του με την κάλυψη κινδύνων ασθένειας, γήρατος, αναπηρίας και θανάτου. Μη ανταποδοτικές παροχές, αφού παρά τη νομοθετική πρόβλεψη για καταβολή αγροτικών ασφαλίστρων οι ρυθμίσεις μένουν ανενεργές.

Επέκταση της ασφαλιστικής προστασίας, με την καθιέρωση αυτοτελούς συνταξιοδότησης της αγρότισσας (1982) και τη σύσταση θεσμού πρόσθετης ασφάλισης, ο οποίος χορηγεί ανταποδοτικές παροχές (1987). Οι αποζημιώσεις της γεωργικής παραγωγής από φυσικές καταστροφές αποσπώνται από τον ΟΓΑ και ασκούνται από τον ΕΛΓΑ (1988).

Οργανωτική αναδιάρθρωση του ασφαλιστικού καθεστώτος, με τη δημιουργία κλάδου κύριας ασφάλισης αγροτών στον ΟΓΑ (1998). Χρηματοδότηση των συνταξιοδοτικών παροχών από ασφαλιστικές εισφορές των αγροτών σε ποσοστό 7% και 14% κρατική εισφορά για τις επτά διαφορετικές ασφαλιστικές κατηγορίες. Χρηματοδότηση των παροχών ασθένειας από εισφορές ασφαλισμένων σε ποσοστό 1,5%. Στόχος η σύγκλιση του επιπέδου παροχών με τις αντίστοιχες των μισθωτών στην αρχή της ανταποδοτικότητας και της αναδιανομής.

Προεκλογικό νομοσχέδιο

Η κατάθεση του νομοσχεδίου στα τέλη του 1960 (Δεκέμβριος) για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των αγροτών, τις αγροτικές συντάξεις και τη γεωργική ασφάλιση έγινε απελπιστικά καθυστερημένα και εντασσόταν στην προεκλογική εκστρατεία για τις βουλευτικές του 1961.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=64324045