Οι γυάλινες χειροβομβίδες του Μεσαίωνα

ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ

Οι γυάλινες χειροβομβίδες του Μεσαίωνα

«Γυάλινες χειροβομβίδες των μεσαιωνικών χρόνων από το Κάστρο της Μυτιλήνης» αποτελούν το πρώτο αρχαιολογικό έκθεμα σειράς εκδηλώσεων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης. Το συγκεκριμένο σύνολο ευρημάτων, αποτελεί ιδιαίτερο έκθεμα, αρκετά σπάνιο στον ελλαδικό, αλλά και στον ευρύτερο μεσογειακό χώρο και βρέθηκε στο μεσαιωνικό Κάστρο της Μυτιλήνης.

 Γυάλινες φυσητές χειροποίητες χειροβομβίδες από βαθύ πράσινο και κυανό γυαλί, χρονολογούμενες στον 14ο -15ο αιώνα. Δεξιά: Προστώο της οθωμανικής πυριτιδαποθήκης στον Ακρόπυργο του Κάστρου της Μυτιλήνης.

Η εκδήλωση θα γίνει την Κυριακή, ώρα 7.30, στο Νέο κτήριο του Μουσείου ως πρώτη της σειράς «Μοναδικά εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης που οργάνωσε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λέσβου.

Η επιλεγμένη θεματική ενότητα θα παραμένει στο ισόγειο του Μουσείου για τρεις μήνες.

Στόχος η προβολή για πρώτη φορά αντικειμένων μοναδικής και ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε στο φως κατά την υλοποίηση σωστικών ανασκαφών ή μεγάλων δημόσιων ή ιδιωτικών έργων ή έργων χρηματοδοτούμενων από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

«Η αρχαία ελληνική τεχνολογία: τέχνη και τεχνικές σε γυαλί, μέταλλο πηλό και λίθο» είναι η θεματική ενότητα του έτους 2016 «για να ταξιδέψουμε στο χρόνο μαθαίνοντας τεχνικές κατασκευής από συνθετικά ή πρωτογενή υλικά τα οποία στα χέρια επιδέξιων κατασκευαστών μετατράπηκαν με τη δύναμη της μαστοριάς και το μεράκι τους σε τέχνεργα υψηλής αισθητικής και καλλιτεχνικής αξίας» λέει στο «Εθνος» ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου Παύλος Τριανταφυλλίδης.

«To Kάστρο της ομώνυμης πρωτεύουσας της ακριτικής νήσου Λέσβου βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της σύγχρονης πόλης, σε χερσόνησο που στην αρχαιότητα χωριζόταν από την απέναντι στεριά με στενό πορθμό, τον Εύριπο» συνεχίζει. «Θέση από την φύση της οχυρή, το κάστρο της Μυτιλήνης αποτέλεσε καταφύγιο του πληθυσμού ήδη από τον 6ο μεταχριστιανικό αιώνα. κατά τον Μεσαίωνα.

Το Κάστρο της Μυτιλήνης. Απετέλεσε καταφύγιο του πληθυσμού ήδη από τον 6ο μεταχριστιανικό αιώνα κατά τον Μεσαίωνα.

Έως και σήμερα είναι χωρισμένο σε τρία μέρη, στο Ανω, στο Μεσαίο και στο Κάτω Κάστρο. Λόγω της γεωγραφικής θέσης του, το Άνω Κάστρο είχε σχεδόν αποκλειστικά στρατιωτική χρήση, στο Μεσαίο κτίστηκαν κοσμικά και θρησκευτικά κτίρια και στο Κάτω Κάστρο φαίνεται πως είχε οικιστική χρήση ήδη από τον 14ο αι.» Ο βασικός του πυρήνας αποκτήθηκε την περίοδο που εγκαθιδρύεται η γενουάτικη παροικία στη Λέσβο και παραχωρείται, το 1355, η διοίκηση του νησιού στον γενουάτικο οίκο των Γατελούζων.

Στο ψηλότερο και ασφαλέστερο σημείο αναπτύσσεται ο Μεγάλος Περίβολος-Ακρόπυργος, διοικητικό κέντρο των Γατελούζων και των Οθωμανών. Εκεί πιθανώς φυλάσσονταν κατά την περίοδο των Γατελούζων και των Οθωμανών η πυρίτιδα, καθώς και το ελαφρό οπλοστάσιο. Εκεί εντοπίσθηκαν οι «πάνω από εκατό σχεδόν ακέραιες γυάλινες φυσητές χειροποίητες χειροβομβίδες από παχύ (πάχους πέντε εκατοστών) ημιδιαφανές βαθυπράσινο ή ερυθρό γυαλί. Πολλές φορές φέρουν ένθετη χρωματιστή διακόσμηση, πιθανώς αποτέλεσμα της χημικής διεργασίας που πραγματοποιείται με τη χρήση ανακυκλωμένου γυαλιού ή γυαλιού σε αχρηστία στην πρώτη ύλη.» λέει ο κ Τριανταφυλλίδης. «Οι χειροβομβίδες έχουν έντονα σφαιρικό σώμα, χαμηλό, στενό λαιμό και πλατύ περιχείλωμα. Σε ορισμένες σώζεται το φυτίλι για το προσάναμμα και την διαρωγή του χοντρού γυαλιού που, όταν εκτοξευτεί με ισχυρή ώθηση και θρυμματιστεί, αποτελεί θανάσιμο πλήγμα με το ωστικό κύμα υαλοθραυσμάτων που δημιουργείται προς τον αντίπαλο.»

«Δεδομένου ότι ο μεγαλύτερος αριθμός γυάλινων και πήλινων χειροβομβίδων έχει βρεθεί σε οχυρωμένες θέσεις (Ρόδος, Χίος, Χαλκίδα και Μυτιλήνη) επιβεβαιώνεται ότι τα μικρά αυτά αγγεία γεμίζονταν με εμπρηστικό μείγμα από νάφθα, θειάφι ή πετρέλαιο, νίτρο, ρητίνη και άσβεστο ασβέστη και αφού πυροδοτούνταν με τη βοήθεια φυτιλιού ή εμποτισμένου στουπιού, εκτοξεύονταν μέσω βαλλίστρας ή με σφενδόνα κατά του στόχου.»

Η ακέραιη κατάστασή τους υποδηλώνει πως ήταν αχρησιμοποίητες «και πιθανώς αποκρύφθηκαν ή μπαζώθηκαν μετά την παράδοση της Μυτιλήνης τον Σεπτέμβριο του 1462 από τους Γενουάτες στους Οθωμανούς μετά από 16 ημέρες αντίστασης».

Αγγελική Κώττη

http://www.ethnos.gr/politismos/arthro/oi_gyalines_xeirobombides_tou_mesaiona-64348289/

 Παύλος Τριανταφυλλίδης προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου

Η συνέντευξη της μιας ερώτησης στον Παύλο Τριανταφυλλίδη

Από την Αγγελική Κώττη

Ο Παύλος Τριανταφυλλίδης είναι προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου. Με αφορμή εκδήλωση παρουσίασης γυάλινων μεσαιωνικών χειροβομβίδων, τον ρωτήσαμε:

• «Πώς ένα υλικό όπως το γυαλί, που η χρήση του ξεκινά σε «πολυτελή» κυρίως αντικείμενα, μυροδοχεία, δακρυδόχους, κ.λπ. φτάνει να χρησιμοποιείται, αν και τόσο εύθραυστο, σαν όπλο με τις μεσαιωνικές χειροβομβίδες;»

-«Η ανακάλυψη του φυσητού γυαλιού κατά το τέλος του 1ου αι. π.Χ. στις ακτές της Συρίας και της Παλαιστίνης, έδωσε τη δυνατότητα στους υαλουργούς της αρχαιότητας να αναπτύξουν δυναμικά και μαζικά την παραγωγή των γυάλινων αντικειμένων που ως τότε θεωρούνταν είδος πολυτελείας.

Η κατασκευή από ένα κομμάτι ζεστού γυαλιού με την τεχνική της εμφύσησης αγγείων, μικροαντικειμένων καλλωπισμού και υαλοενθεμάτων αποτέλεσε επανάσταση στην τέχνη της υαλουργίας, η οποία χρησιμοποιούσε έως τότε ευρέως την τεχνική των μητρών (καλουπιών) και τη χρήση ζεστού χυτού ή κονιορτοποιημένου γυαλιού.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Στράβων στα Γεωγραφικά του, το κόστος και η αξία του φυσητού γυαλιού ήταν τόσο χαμηλή, ώστε θα μπορούσε κανείς να αγοράσει φυσητό γυαλί μόνον με ένα ρωμαϊκό δηνάριο. Το εύρος και η ποικιλία των αντικειμένων που μπορούσε κανείς να διαμορφώσει ήταν τόσο μεγάλη, ώστε τα γυάλινα αγγεία που κατά την προρωμαϊκή περίοδο θεωρούνταν είδη πολυτελείας, αντικατέστησαν άμεσα και σε πολύ μεγάλο βαθμό κατά τη ρωμαϊκή περίοδο τα πήλινα επιτραπέζια αγγεία. Με τον τρόπο αυτό τα φυσητά γυάλινα αγγεία αποκτούν κατά τους ρωμαϊκούς και μεταρωμαϊκούς χρόνους καθαρά χρηστικό χαρακτήρα. Γυάλινα σκεύη πολυτελείας θεωρούνταν πλέον τα αντικείμενα που κατασκευάστηκαν με τις περίτεχνες τεχνικής της εμφύσησης σε μήτρα, ή με διακοσμητικές τεχνικές που έχουν πολυχρωμία ως αισθητικό αποτέλεσμα.

Στο Κάστρο της Μυτιλήνης ανευρέθησαν, κοντά στην πυριδιταποθήκη, πάνω από εκατό σχεδόν ακέραιες γυάλινες φυσητές χειροποίητες χειροβομβίδες από παχύ (πάχους πέντε εκατοστών) ημιδιαφανές βαθυπράσινο ή ερυθρό γυαλί που πολλές φορές φέρουν ένθετη χρωματιστή διακόσμηση, πιθανώς αποτέλεσμα της χημικής διεργασίας που πραγματοποιείται με τη χρήση ανακυκλωμένου γυαλιού ή γυαλιού σε αχρηστία στην πρώτη ύλη. Οι χειροβομβίδες έχουν έντονα σφαιρικό σώμα, χαμηλό, στενό λαιμό και πλατύ περιχείλωμα, ενώ σε ορισμένες από αυτές σώζεται το φυτίλι για το προσάναμμα και την διαρωγή του χοντρού γυαλιού που, όταν εκτοξευτεί με ισχυρή ώθηση και θρυμματιστεί, αποτελεί θανάσιμο πλήγμα με το ωστικό κύμα υαλοθραυσμάτων που δημιουργείται προς τον αντίπαλο.

Παρόμοιες γυάλινες χειροβομβίδες έχουν βρεθεί στη Χίο και στα Χανιά, ενώ πήλινες χειροβομβίδες έχουν επίσης βρεθεί στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου.»

http://fragilemag.gr/pavlos-triantafyllidis/