Όταν ο Ουμπέρτο Έκο... μόναζε στο Άγιον Όρος

ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΟΔΩΡΟΥ ΙΩΑΝΝΙΔΗ

Όταν ο Ουμπέρτο Έκο... μόναζε στο Άγιον Όρος

Η πρώτη επίσκεψη του πρόσφατα χαμένου Ιταλού διανοούμενου καταγράφεται το 1988. Ο Έκο όργωσε τις βιβλιοθήκες, εντυπωσιάστηκε από τις Μονές Σίμωνος Πέτρας και Ιβήρων, όπου περιεργάστηκε όσο περισσότερα χειρόγραφα μπορούσε. Πολύγλωσσος και λαλίστατος, άνοιγε διάλογο με τους μοναχούς επί ποικίλων θεμάτων, ενώ τίμησε με το … παραπάνω το τσίπουρο των Αγιορειτών.

Γράφει ο Χρίστος Τελίδης

O Έλληνας φίλος του Ουμπέρτο Έκο, ο άνθρωπος που του γνώρισε από κοντά το Άγιον Όρος και είχε μια συχνή και ειλικρινή επικοινωνία μαζί του, είναι ο παλαίμαχος δημοσιογράφος της Θεσσαλονίκης Θόδωρος Ιωαννίδης, ο οποίος υπήρξε και μεταφραστής στα ελληνικά του μεγάλου Ιταλού διανοούμενου.

Μάλιστα, στα τέλη της δεκαετίας του '80 ο Έκο μαζί με τον Θ. Ιωαννίδη φιλοξενήθηκαν για μία εβδομάδα και από τον Γιάννη Μπουτάρη στο σπίτι του-καταφύγιο στο νησάκι της Χαλκιδικής, τον Διάπορο, με φόντο στο βάθος τον επιβλητικό Αθω στο Άγιον Ορος.

Μια συνάντηση που δεν την ξεχνά ακόμη και σήμερα ο Γ. Μπουτάρης, όπως μας έλεγε ο ίδιος πριν από λίγες μέρες, ενώ θυμόταν ιδιαίτερα την αδυναμία του Έκο στο καλό φαγητό -πέρα από το ποτό- και πόσο του άρεσαν οι γεμιστές πιπεριές. «Μπορούσε να φάει και ένα... ταψί», ανέφερε.

 Στα τέλη της δεκαετίας του '80 ο Εκο φιλοξενήθηκε από τον Γιάννη Μπουτάρη (δεξιά) για μία εβδομάδα στο σπίτι του στο νησάκι Διάπορο στη Χαλκιδική.

Η αρχή της γνωριμίας

Ο 78χρονος σήμερα Θ. Ιωαννίδης γνώρισε από κοντά τον Ουμπέρτο Έκο προς τα τέλη της δεκαετίας του '70. Ο ίδιος ως δημοσιογράφος συνήθιζε να μεταφράζει άρθρα του Ιταλού διανοούμενου από ιταλικές εφημερίδες -«ακόμα και εκείνα που έλεγε για το ποδόσφαιρο»- τα οποία δημοσιεύονταν στην εφημερίδα «Θεσσαλονίκη».

«Ααα... εσύ με αυτόν τον Έκο. Μπας και είναι... Εβραίος;» ήταν το σχόλιο που εισέπραττε για την επιμονή του αυτή από γνωστό συνάδερφό του. Οι επαφές τους ξεκίνησαν με δική του πρωτοβουλία αρχικά με κάποιες τηλεφωνικές συνομιλίες. Σύντομα όμως είχαν την ευκαιρία να γνωριστούν και από κοντά στην Ιταλία, στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια -la Rosa (κόκκινη) τότε- και η γνωριμία τους να εξελιχτεί με τον χρόνο σε μια μακρόχρονη φιλία.

 Ο Έκο με τον μοναχό Ελισσαίο, σημερινό ηγούμενο της Μονής Σίμωνος Πέτρας, στο Άγιον Όρος. Ο Θ. Ιωαννίδης (δεξιά) τους θυμάται να κουβεντιάζουν είτε στους εξώστες του μοναστηριού είτε στο κονάκι της μονής στις Καρυές.

 «Στο μυαλό μου έρχεται ο φίλος του Έκο, ο Θόδωρος Ιωαννίδης, με τις ιστορίες που μου έλεγε πριν από χρόνια για τις ουζοκατανύξεις τους...» έγραφε για τη σχέση τους ο Ανταίος Χρσυσοστομίδης στο βιβλίο του «Οι κεραίες της εποχής μου ΙΙ: Ταξιδεύοντας με άλλους διάσημους συγγραφείς από όλον τον κόσμο» (2013). Ο τελευταίος υπήρξε επίσης μεταφραστής του Έκο, ενώ του πήρε και μία μεγάλη και ενδιαφέρουσα τηλεοπτική συνέντευξη μαζί με τη Μικέλα Χαρτουλάρη.

«Ο Ουμπέρτο ήταν φίλος για πολλά χρόνια. Βαριά κουβέντα η λέξη φίλος... Μεγάλος καλαμπουρτζής, αθυρόστομος, φαρμακόγλωσσος, πειραχτήριο τεράστιο...» θα πει ο Θ. Ιωαννίδης. Σε δική του μετάφραση κυκλοφόρησε το 1993 το βιβλίο του Ουμπέρτο Έκο «Τον Αύγουστο δεν υπάρχουν ειδήσεις» από τις εκδόσεις του «Παρατηρητή», ενώ έχει μεταφράσει εκατοντάδες άρθρα του.

Κάποιοι στην Ελλάδα εδώ και χρόνια θέλουν τον Ουμπέρτο Έκο να έχει επισκεφτεί το Άγιον Όρος πριν από τη συγγραφή του περίφημου βιβλίου του «Το Όνομα του Ρόδου» -υπονοώντας ίσως ότι επηρεάστηκε από αυτό-, και μάλιστα να επισκέφτηκε τη Μονή Βατοπεδίου και τη βιβλιοθήκη της δείχνοντας ενδιαφέρον για ένα από τα πιο σπάνια χειρόγραφα που φυλάσσεται εκεί, τον κώδικα «Γεωγραφία Κλαύδιου Πτολεμαίου», που χρονολογείται στα τέλη 13ου αρχές 14ου αιώνα. Όμως ο Θ. Ιωαννίδης στη συνομιλία μας είναι κατηγορηματικός.

Η πρώτη επίσκεψη του Έκο στο Άγιον Όρος έγινε το 1988, ενώ η πλοκή του μυθιστορήματος του Έκο, που μεταφέρει τον αναγνώστη σε ένα ιταλικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων και στην αναζήτηση ενός χειρογράφου του Αριστοτέλη και αναπτύσσεται με φόνους, άνομες σχέσεις μεταξύ των μοναχών και το κυνήγι των αιρετικών εν έτει 1327, εκδόθηκε στην Ιταλία το 1980. Και είχε προηγηθεί αρκετή επεξεργασία. Ο ίδιος ο Θ. Ιωαννίδης είχε την ευκαιρία να διαβάσει το βιβλίο ακόμη από τα τυπογραφικά και ο Έκο του έδωσε με μια ιδιόχειρη αφιέρωση ένα από τα πρώτα αντίτυπα όταν εκδόθηκε.

 Ο 78χρονος Θόδωρος Ιωαννίδης αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές του Έκο.

Ο Θ. Ιωαννίδης ήταν συχνός επισκέπτης του Αγίου Όρους επί δεκαετίες και οι φίλοι του μοναχοί γνώριζαν τις πεποιθήσεις του και τις σέβονταν πάντα, θα πει. Και ο ίδιος προσεγγίζει με ιδιαίτερο σεβασμό το Άγιον Όρος στο βιβλίο του «Άθως ο Αλιερκής». Και εδώ οδήγησε τον Ουμπέρτο Έκο στα τέλη της δεκαετίας του '80, για μια μοναδική εμπειρία και έναν διάλογο με τους Αγιορείτες μοναχούς ο οποίος ξεκινούσε από την Καθολική Εκκλησία και το αλάθητο του Πάπα μέχρι τον Μάη του '68, αλλά και το θέμα που τον γοήτευε ιδιαίτερα, αυτό των αιρέσεων. Για να τους αποκαλύψει, πρώτα σ' αυτούς, ότι το θέμα των αιρέσεων τον απασχολούσε και στο βιβλίο που ετοίμαζε τότε και κυκλοφόρησε αργότερα, το «Εκκρεμές»

Στη δεκαετία του '80 η Μονή Σίμωνος Πέτρας βρισκόταν στο επίκεντρο του Αγίου Ορους, συγκέντρωνε μια πλειάδα μοναχών από πολλές χώρες του κόσμου, οι οποίοι με σημαντικές σπουδές αναζητούσαν τον δρόμο τους στην Ορθοδοξία. Ο μοναχός Ελισσαίος, που σήμερα είναι ο ηγούμενος της μονής, ήταν ο αντιπρόσωπος του μοναστηριού στην Ιερά Κοινότητα. Ο Θ. Ιωαννίδης θυμάται τον Ελισσαίο, ο οποίος είχε μελετήσει και τους Λατίνους εκκλησιαστικούς συγγραφείς, να κουβεντιάζει με τον Έκο μαζί και με τους άλλους μοναχούς, είτε στους εξώστες του μοναστηριού με τη μοναδική θέα στη θάλασσα και στο βόρειο Αιγαίο, είτε στο κονάκι της μονής στις Καρυές του Αγίου Όρους.

Σε μια συζήτηση χωρίς πρόγραμμα και ατζέντα, με τον Έκο πολύγλωσσο και λαλίστατο, να προσπαθεί να γνωρίσει όσο το δυνατόν περισσότερα, αλλά με ιδιαίτερο σεβασμό για το Όρος και «χωρίς εξυπνάδες», να σέβεται τις γνώμες των μοναχών. Ο Έκο όργωνε τις βιβλιοθήκες και στο Όρος εντυπωσιάστηκε από τις βιβλιοθήκες του, τόσο στη Μονή Σίμωνος Πέτρας όσο και στη Μονή Ιβήρων. Προσπαθούσε να δει και να περιεργαστεί όσο το δυνατόν περισσότερα χειρόγραφα. «Ήθελε να μαθαίνει, να μαθαίνει, να μαθαίνει και ήξερε ό,τι είχαν πει οι αρχαίοι Έλληνες. Χαρακτήριζε μάλιστα τον Αριστοτέλη ως τον πιο έξυπνο άνθρωπο που υπήρξε ποτέ,» λέει ο Θ. Ιωαννίδης.

Η αυστηρή Γερμανίδα σύζυγος

Δεν παρέλειπε όμως να εκφράζει στους Αγιορείτες και τις ανησυχίες του για το επίπεδο διαφύλαξης και συντήρησης του πολύτιμου υλικού των μοναστηριών. Απέναντι στην αγωνία του Δυτικού η ήρεμη ματιά του ορθόδοξου μοναχού ήταν ότι «η ζωντανή παράδοση δεν σώζεται συντηρώντας τους κώδικες ή τις εικόνες και προβάλλοντας τους θησαυρούς προς άγραν τουριστών».

 Στο καραβάκι από την Ουρανούπολη πλέοντας για το Άγιον Όρος.

Οι μνήμες αραιώνουν για πολλά σήμερα, αλλά ο Θ. Ιωαννίδης θυμάται την αρνητική εντύπωση που προκάλεσε στον Έκο η αυταρχική και σκαιότατη συμπεριφορά ενός γνωστού μητροπολίτη -σήμερα δεν είναι εν ζωή- που είχε έρθει να επισκεφτεί και να προσκυνήσει στο Άγιον Όρος, απέναντι στα μέλη της συνοδείας του, ενώ κατέβαινε από ένα σκάφος στο λιμανάκι της Ιβήρων.

Το τσίπουρο-ρακί είναι κομμάτι της παράδοσης του Όρους. Οι ίδιοι οι Αγιορείτες ισχυρίζονται ότι δεν πίνουν γιατί το οινόπνευμα αλλοιώνει τη σκέψη τους. Πάντως ο Εκo, ο οποίος είχε μια ιδιαίτερη σχέση με το ποτό, τίμησε ιδιαιτέρως και το αγιορείτικο τσίπουρο-ρακί. Άλλωστε η αγαπημένη του Ρενάτε, η Γερμανίδα σύζυγός του την οποία υπεραγαπούσε και του είχε... απαγορεύσει το ποτό, ήταν μακριά λόγω... άβατου.

Ο Θ. Ιωαννίδης θυμάται στις συναντήσεις τους τη Ρενάτε να του απαγορεύει το ποτό και τον ίδιο τον Έκο να προσπαθεί με τεχνάσματα να την ξεγελάσει. Να γεμίζει το φλιτζάνι του καφέ με... ποτό και να το κρύβει ανάμεσα στα βιβλία. Όμως τον πρόδιδε η μυρωδιά, με τη Ρενάτε να αντιδρά με θυμό.

 Στον ανδριάντα του Αριστοτέλη στη Χαλκιδική.

Ήταν άθεος

Για αποφυγή παρεξηγήσεων και παρερμηνειών ο Θ. Ιωαννίδης ξεκαθαρίζει ότι ο Έκο ήταν άθεος. «Δεν μπορούμε να πούμε το συνηθισμένο "Ο Θεός ας αναπαύσει την ψυχή του". Ο ίδιος ζήτησε η κηδεία του να είναι πολιτική», θα πει. Θυμάται ακόμη ότι ο Έκο τον είχε ρωτήσει, ενώ έκαναν μπάνιο στη θάλασσα, αν πιστεύει στον Θεό. «Αντιμετώπισε ανέκφραστα την αρνητική μου απάντηση και δεν επανήλθε ποτέ», θα πει.

 Στις ελληνικές διακοπές του με αμφίεση... Ιάπωνα αθλητή πολεμικών τεχνών.

Το τελευταίο μήνυμα

«Μιλούσαμε μέχρι τελευταία. Αλλά ήξερα ότι θα πεθάνει», θα μας εξομολογηθεί ο Θ. Ιωαννίδης και θα θυμηθεί το μήνυμα που συνήθιζε να του στέλνει στις 3 Ιανουαρίου για τα γενέθλιά του: «Εμείς στην Ελλάδα λέμε ότι τα δύσκολα χρόνια είναι τα πρώτα 100».

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/otan_o_oumperto_eko_monaze_sto_agion_oros-64337818/