ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ : ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ και ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ

ΤΑΞΙΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑΞΙΔΙΩΤΕΣ :

ΤΡΙΑ ΚΕΙΜΕΝΑ και ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ

 

Η ΟΥΣΙΑ TOY ΤΑΞΙΔΙΟΥ

Η διαφορά μεταξύ εξερεύνησης και ταξιδιού είναι ότι η ενώ η πρώτη διαθέτει τη μαγεία του μυστηρίου κι εξελίσσει ανθρώπους και κοινωνίες, το δεύτερο κυρίως ψυχαγωγεί κι ευφραίνει.

ΑΠΟ ΤΟΝ   ΒΑΣΙΛΗ  ΚΑΡΑΠΑΝΝΗ

Η μαγεία της Οδύσσειας εκτός από το συγκλονιστικό και παραμυθένιο ταξίδι με τις δεκάδες δυσκολίες του, βρίσκεται στις πληροφορίες που φέρνει μαζί του, αλλά κυρίως στις δεκάδες μεταμορφώσεις της προσωπικότητας του ήρωα. Ο Οδυσσέας είναι ευφυής και πολυμήχανος, λογικός και συναισθηματικός, παρορμητικός και παθιασμένος. Δίκαιος και ταυτόχρονα εκδικητικός, αλλάζει διαρκώς πρόσωπα, προσαρμόζεται στις καταστάσεις, υπερβαίνει τα προβλήματα με φαντασία και έμπνευση.

Το πρότυπο της σύνθετης προσωπικότητας ταιριάζει με την κατοπινή ιστορία των εξερευνήσεων. Οι αρχαίοι Έλληνες αντλούν στοιχεία και εμπνέονται από τα ομηρικά έπη επειδή αυτά συμπίπτουν με την περίοδο του αποικισμού στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα. Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις μια terra incognita, αυτό διαμορφώνει την προσωπικότητα του εξερευνητή που αφενός μεν θέλει να γνωρίσει έναν καινούργιο κόσμο, αφετέρου δε πρέπει να επιβιώσει και να γυρίσει να διηγηθεί την ιστορία του. Έτσι, γίνεται πρότυπο και οι υπόλοιποι θα τον αντιγράψουν και θα το μιμηθούν με τη σειρά τους. Δημιουργικότητα είναι να συνθέτεις αυτό που φαίνεται αδύνατο. Η όσμωση με άλλους ανθρώπους και κυρίως με άλλους πολιτισμούς στην αρχή προκαλεί ένα ψυχολογικό σοκ, αλλά αργότερα τα πλεονεκτήματα της εξερεύνησης επικρατούν.

Ο Ηρόδοτος ίσως είναι ο πρώτος ταξιδιώτης στην Ιστορία που δεν προσπαθεί ούτε να κατακτήσει ούτε να επηρεάσει τους ανθρώπους που συναντά. Δέχεται σχεδόν αδιαμαρτύρητα αυτά που του διηγούνται και τα μεταφέρει προς τέρψιν των συμπολιτών του, κάνοντας κάποια δικά του σχόλια. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή, ο αντίστοιχος ταξιδιώτης της Ανατολής, ταξιδεύει και γράφει παραμύθια που διαβάζονται με μεγάλη ευχαρίστηση από τις γυναίκες των χαρεμιών.

Αντίθετα, τα ταξίδια του Πυθέα του Μασσαλιώτη στη Βρετανία, την Ισλανδία και τις σκανδιναβικές χώρες, όπως και του Μάρκο Πόλο στην Ανατολή αντιμετωπίζονται αρχικά με αδιαφορία ή και χλευασμό από τους συμπολίτες τους, σε αντίθεση με τους κατοπινούς εξερευνητές Πορτογάλους, Ισπανούς, Ολλανδούς και Βρετανούς, που ταξίδευαν με κρατική ενθάρρυνση για τη δόξα, την κατάκτηση και το κέρδος. Ο Λόρδος Μπάιρον, Ο Κιτς, ο Σέλεϊ, είναι για όσους ταξιδεύουν στον κόσμο οι σκαπανείς των σύγχρονων ταξιδιωτών. Η ρομαντική τους αντίληψη για την Ιστορία τους κάνει να συμμετέχουν στα δρώμενα της εποχής και ταυτόχρονα επηρεάζει τους γύρω τους.

Το 1836 δημιουργείται ο πρώτος ταξιδιωτικός οδηγός, το Red Book του Murray, ενώ το 1845 ο Thomas Cook δημιουργεί το πρώτο ταξιδιωτικό γραφείο, ταυτόχρονα με την εποχή που ο Ιούλιος Βερν περιγράφει τον ήρωα του, Φιλέα Φογκ, να γυρίζει τον κόσμο μέσα σε 80 ημέρες. Σήμερα, το ταξίδι έχει ταυτιστεί με τον τουρισμό και έχει διαχωριστεί από την εξερεύνηση. Για να πάει κάποιος στην Ανταρκτική, στη Σελήνη και στον Άρη πρέπει να είναι κρατικός υπάλληλος ή ρομπότ σε επιστημονική αποστολή -ούτως ή άλλως εκεί δεν υπάρχουν πολιτισμοί, αφού δεν υπάρχουν άνθρωποι. Ωστόσο, το πάθος για πρωτόγνωρες εμπειρίες υπάρχει και μέσα στις επόμενες δεκαετίες κάποιοι πολυεκατομμυριούχοι ίσως, ξεφεύγοντας από τα όρια της Γης, να εγκαινιάσουν μια νέα περίοδο που θα θυμίζει ταξιδιωτική επιστημονική φαντασία. ·

Ο   ΓΡΙΦΟΣ ΤΟΥ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗ

Στις αόρατες πόλεις του Ίταλο Καλβίνο, ο Μάρκο Πόλο ταξιδεύει στην αυτοκρατορία του Κουμπλάι Χαν κι επιστρέφοντας διηγείται με λόγια και χειρονομίες τα όσα θαυμαστά έζησε.

ΑΠΟ ΤΟΝ  ΒΑΣΙΛΗ  ΚΑΡΑΠΑΝΝΗ

Σε κάποια φάση ο αυτοκράτορας συνειδητοποιεί ότι οι πόλεις μοιάζουν σε πολλά πράγματα μεταξύ τους. Έτσι, την ώρα που ο Μάρκο διηγείται, αυτός αποσυναρμολογεί την πόλη και την ξαναφτιάχνει με τη φαντασία του. Στο επόμενο στάδιο, ο Κουμπλάι Χαν επιστρέφει το παιχνίδι και ζητάει αυτός να περιγράψει τις πόλεις και ο ταξιδευτής να του επιβεβαιώνει αν πράγματι είναι όπως τα φαντάζεται, αν οι πόλεις που έχει κατασκευάσει στο μυαλό του υπάρχουν πραγματικά. «Τώρα θα σου περιγράφω τις πόλεις και εσύ θα μου λες αν πράγματι υπάρχουν. Πρώτα θα σε ρωτήσω για μια πόλη δημιουργημένη σε επίπεδα, εκτεθειμένη στους ανέμους επάνω σε έναν ημισεληνοειδή κόλπο. Θα σου αναφέρω μερικά από τα θαυμάσια χαρακτηριστικά της: Μια γυάλινη δεξαμενή, όπως ένας ναός καθεδρικός, για να παρακολουθεί ο λαός πώς πλέουν και πώς πετούν τα χελιδονόψαρα, ένας φοίνικας που με τα φύλλα του και τη βοήθεια του ανέμου παίζει άρπα...».

Ο Μάρκο Πόλο ανταποκρίνεται στο παιχνίδι και του εξηγεί πως οι πόλεις αυτές υπάρχουν και δεν υπάρχουν «γιατί με τις πόλεις συμβαίνει ό,τι και με τα όνειρα, μπορούμε να ονειρευθούμε οτιδήποτε γεννά η φαντασία, αλλά ακόμα και το πιο απροσδόκητο όνειρο είναι ένας οιωνός που κρύβει έναν πόθο ή το αντίθετο του, έναν φόβο. Οι πόλεις είναι καμωμένες από πόθους και φόβους». Ο αυτοκράτορας αρνείται ότι έχει φόβους και πόθους και επιμένει ότι τα όνειρα του είναι δημιουργημένα από τη λογική ή από την τύχη. Ο ταξιδευτής τού απαντά πως και οι πόλεις πιστεύουν το ίδιο, αλλά ούτε η τύχη ούτε η λογική φτάνουν για να κρατήσουν όρθια τα τείχη τους. «Αυτό που χαίρεσαι σε μια πόλη δεν είναι τα εβδομήντα επτά της θαύματα, αλλά η απάντηση που δίνει σε ένα σου ερώτημα ή το ερώτημα που σε αναγκάζει να απαντήσεις, όπως η Θήβα με το στόμα της Σφίγγας». ·

ΜΟΝΟΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ

Το ότι στην ψηφιακή εποχή μπορείς να μοιραστείς άμεσα την εμπειρία ενός ταξιδιού, ανεβάζοντας μια φωτογραφία σε κάποιο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, δεν αίρει τη μοναχική φύση του ταξιδιού.

ΑΠΟ ΤΟΝ   ΔΗΜΗΤΡΗ   ΠΟΛΙΤΑΚΗ

Και πάλι μόνος σου είσαι, αφού η ταξιδιωτική εμπειρία είναι συνήθως βαθιά μοναχική και συχνά μοιάζει βασανιστικά μάταιη: Είμαι εδώ, μακριά από το σπίτι, αλλά θα μπορούσα να είμαι σε τόσα άλλα μέρη που δεν θα προλάβω να επισκεφθώ ποτέ. Και πώς να διαχειριστώ αυτές τις παραστάσεις και πώς να αφομοιώσω αυτά τα ερεθίσματα όταν θα 'χει πια τελειώσει το ταξίδι και θα έχω επιστρέψει στην έδρα, στη βάση, στο σπίτι; Σ' αυτά και σε άλλα συγκεκριμένα και αφηρημένα «Ερωτήματα του ταξιδιού» είχε επιχειρήσει να απαντήσει π Ελίζαμπεθ Μπίσοπ στο ομώνυμο ποίημα της, που είχε γραφτεί κατά την παραμονή της στη Βραζιλία το 1956:

Η αναφορά της Αμερικανίδας ποιήτριας στον Πασκάλ έχει να κάνει μ' αυτό που είχε γράψει εκείνος πριν από 450 χρόνια σχεδόν: «Η μοναξιά φέρνει στον άνθρωπο δυστυχία γιατί δεν ξέρει πώς να καθίσει ήσυχα στο δωμάτιο του». Η ίδια επρόκειτο να επανέλθει σ’ αυτήν τη σχέση στάσης - ταξιδιού - μοναξιάς στο κείμενο της με τίτλο «Για τη μοναξιά»: «...Υπάρχει μια περίεργη ποιότητα στη μοναξιά, μια ατμόσφαιρα που κανένας ήχος ή κανένα άτομο δεν μπορούν να προσφέρουν. Είναι λες και η συνύπαρξη με άλλους αντιπροσωπεύει τη Γη στο μυαλό μας, το έδαφος με τους λόφους και τις κοιλάδες, τις μυρωδιές και τη μουσική του: Όμως στη μοναξιά, το μυαλό βρίσκει τη Θάλασσα του, μια αχανή, ήσυχη έκταση, με πολλά φωτάκια στον ουρανό και διαφορετικούς, μυστικούς ήχους. Φαίνεται πως μας τρομοκρατεί το πρώτο κύμα που θα σκάσει στα πόδια μας, και τώρα δεν θα κάνουμε ερευνητικά ταξίδια και δεν θα βρούμε ποτέ τα νησιά της Φαντασίας; Η μοναξιά μπορεί να είναι διασκεδαστική. Όμως, αυτό δεν μπορούμε να το κατανοήσουμε όσο στεκόμαστε στην ακτή, με την πλάτη στο νερό, κλαίγοντας για τους συντρόφους μας. Πιθανώς να μη γνωρίσουμε ποτέ τον σύντροφο που έχουμε μέσα μας, που είναι μαζί μας σε όλη μας τη ζωή, την παντοτινή εγγύτητα του μυαλού μας στο άτομο εκείνο που η καρδιά του χτυπά γρηγορότερα κάθε φορά που ένα πουλί ανεβαίνει ψηλά, στον καθαρό αέρα».

Πηγή : HOMME