ΔΗΛΟΣ Ο ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

ΚΥΚΛΑΔΕΣ - ΔΗΛΟΣ

ΓΕΝΝΗΣΗ ΑΠΟΛΛΩΝΟΣ ΚΑΙ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

Μύθος και ιστορία

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΗ - ΚΟΪΝΗ

Οι Κυκλάδες εκτείνονται εις το κεντρικό και νότιο Αιγαίον. Ευρίσκονται μεταξύ Ευβοίας, Αττικής, Μυρτώου πελάγους, Κρητικού πελάγους, Δωδεκανησιακής θάλασσας και Ικάριου πελάγους.

Τα νησιά  Ανδρός, Τήνος, Μύκονος, Δήλος, Ρήνεια, είναι συνέχεια της Ευβοίας.

Η Κέα, Κύθνος, Σέριφος, Σίφνος, συνέχεια της Ν. Α. Αττικής. Η Γύαρος, Σύρος, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, ενώνουν τις ως άνω σειρές και σχηματίζουν κύκλο, με κέντρο την Σύρο  και την Δήλο, εξ ου Κυκλάδες.

Συμπληρώνουν γεωγραφικά, πολιτικά και ιστορικά το νησιωτικό αυτό πλέγμα νησιά, πού βρίσκονται νοτιότερα, όπως η Μήλος, Κίμωλος, Φολέγανδρος, Σίκινος, Ίος, Αμοργός, Θήρα, Ανάφη.

Αρχικά, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη (1, 4), κατά τους προϊστορικούς χρόνους είχαν κατοικήσει στα νησιά Κάρες και Φοίνικες πειρατές, τους οποίους εξεδίωξε ο Μίνωας και εγκατέστησε κατοίκους με ηγεμόνες τους υιούς του.

Οι κάτοικοι (προ της εξαπλώσεως του Μίνωα) Κάρες και Φοίνικες επιδίδονταν εις την πειρατεία.  Ότι ήσαν Κάρες οι πρώτοι κάτοικοι αποδεικνύεται από τούτο, όταν καθαριζόταν η Δήλος από τον Πεισίστρατο και σηκώθηκαν οι θήκες των νεκρών, βρέθηκε, ότι πλέον από το ήμισυ των νεκρών ήσαν Κάρες, πού γνωρίσθηκαν από το είδος των όπλων, και τους τρόπους ταφής (Θ. 1, 8).

Έπειτα από την κυριαρχία εις το Αιγαίο του Μίνωα, ο όποιος έδιωξε τους πειρατές, έγινε διά των πλοίων η επικοινωνία ευκολότερη μεταξύ των νησιωτών, οι όποιοι ήσαν νέοι κάτοικοι και ασχολούνταν με διάφορες εργασίες από τις όποιες ζούσαν. Εκτός από γεωργοί, αλιείς και κτηνοτρόφοι, επεξεργαζόντουσαν τον χαλκό, το μάρμαρο, τον πηλό, εξορύσσουν και κατεργάζονται τόν οψιανό (ηφαιστειογενές πέτρωμα), έχουν πλοία και ταξιδεύουν.

Έχουν σχέσεις με την Αττική, Μ. Ασία και Κρήτη.

Στοιχεία ζωής η Δήλος έδωσε από τις αρχές της 3ης χιλιετίας.

Ευρίσκεται εις το κεντρικό ανατολικό άκρο των Κυκλάδων (Σύρος, Δήλος, Μύκονος), είναι ελαχίστη σε έκταση, μεγίστη στην ιστορία και πάρα πολύ πλούσια σε μνημεία τα οποία μαρτυρούν την ακμή της.

Υψηλότερος λόφος ο Κύνθος (112 μ. ύψος), μικρός χείμαρρος ο Ινωπός, ξεκινάει από τις δυτικές υπώρειες του Κύνθου, κατευθύνεται Β. Δ. και καταλήγει σε έλος το οποίον έχει αποξηρανθεί, αποτελούσε δε κατά την αρχαιότητα την ιερή λίμνη στις όχθες της όποιας η Λητώ έφερε στο φώς τον Απόλλωνα.

Η Δήλος την ακμή της οφείλει εις την προνομιούχο γεωγραφική θέση της. Τον λιμένα της εξασφαλίζει από δυσμενείς καιρικές συνθήκες, το νησί Ρήνεια και μάλιστα τα μικρότερα νησιά, πού βρίσκονται προ του λιμένος της, ο Μικρός στο βορρά και ο Μεγάλος Ρεματιάρης στο νότο.

Για ολόκληρους αιώνες η Δήλος αποτελεί το κέντρο του τότε γνωστού κόσμου.

Από τον 10ο αιώνα επεκράτησε το Ιωνικό στοιχείο. Οι Ιωνικές πόλεις έστελναν "θεωρίαν" πριν τον 9ο π.Χ. αιώνα για τις γιορτές της επανόδου του θεού Απόλλωνος. Όπου με αγώνες μουσικούς (χορό και τραγούδι) και γυμνικούς (αθλητισμό) γιορταζόταν το τέλος του χειμώνα. Η καλή εποχή συμπίπτει με το τέλος των Ομηρικών χρόνων και η περιγραφή των εορτών παρέχεται εις το προοίμιο του Ομηρικού ύμνου στον Απόλλωνα (Θ. 3, 104).

Εκτός των Ιωνικών πόλεων και Αιολείς, Δωριείς, και Λύκιοι εξελληνισθέντες είχαν σχέση με το ιερόν της Δήλου.

Νάξιοι, Κρήτες και Αθηναίοι ενδιεφέροντο. Το 490 π.Χ., έτος έναρξης των Περσικών πολέμων, οι Πέρσες σεβάστηκαν το ιερό της Δήλου.

Το 480 π.Χ. η Δήλος ήταν το ορμητήριο του Αθηναϊκού στόλου.

Από το τέλος του 7ου αιώνος π.Χ. η Νάξος είχε στείλει πολλά αφιερώματα στο ιερόν της Δήλου· οι περίφημοι λέοντες της Δήλου είναι αφιέρωμα των Ναξίων.

Οι Αθηναίοι εξεδήλωσαν νωρίς το ενδιαφέρον τους γιά την Δήλο (Πεισίστρατος 6ος αιώνας) και τούτο μαρτυρείται με την διάδοση, χάριν της πολιτικής σκοπιμότητας, μύθων: Όταν ο Θησεύς επέστρεφε εις την Αττική από την Κρήτη, αφιέρωσε το άγαλμα της Αφροδίτης στο ιερό του Απόλλωνα. Εκεί με τους νέους και τις παρθένους της ακολουθίας του χόρεψε τον Γέρανον, χορό λαβυρινθικού τύπου, καθώς αναφέρει ο Πλούταρχος, γύρω από τον Κεράτινον βωμό (τον όποιον λέγεται ότι ίδρυσε ο ίδιος ο 'Απόλλων) πλησίον στο αρχαίο ξόανο της Αφροδίτης, σε ανάμνηση των περιπετειών στην Κρήτη.

Άλλος μύθος μας πληροφορεί ότι η Λητώ πέρασε από τον Ζωστήρα της Αττικής πλησίον της Βουλιαγμένης, όπου έλυσε την ζώνη της. Ο Ερυσίχθων (τού Κέκροπος και της Αγλαύρου) είναι ο πρώτος θεωρός εξ Αττική εις την Δήλον.

Οι μύθοι απηχούν τις σχέσεις και το ενδιαφέρον των Αθηνών για την Δήλον κατά την εποχή του Πεισιστράτου, ο όποιος κάλυψε την πολιτική σκοπιμότητα με θρησκευτική εκδήλωση: Τα Δήλια κάθε πέντε χρόνια.

Στον καιρό τού Πελοποννησιακού πολέμου και πέντε έτη από την έναρξη του απέδωσαν τον λοιμό των Αθηνών εις βεβήλωση δήθεν τού ιερού τού Απόλλωνος, με το πρόσχημα, την έλλειψη της αγνότητας. Το 426-425 έγινε ή δεύτερη κάθαρση - εξόντωση των Δηλίων.

Τώρα η εκκαθάριση ολοκληρώθηκε. Σήκωσαν όλους τους νεκρούς από την Δήλο, κατέστρεψαν τους τάφους πλην ελαχίστων, πού θεωρήθηκαν ιεροί, λόγω παλαιότητας, όπου είχαν ταφεί "αι υπερβόρειοι παρθένοι". Όπις, Αργή, Λαοδίκη, Υπερόχη. Το περιεχόμενο τους μεταφέρθηκε στην γειτονική Ρήνειαν, εναπετέθησαν σε ομαδικό τάφο και αποτέλεσε το υλικό από το όποιον συνεστήθη το μουσείο της Μυκόνου.

Διέταξαν διά το μέλλον μήτε να αποθνήσκουν, μήτε να γεννούν εις την νήσο, άλλα να μεταφέρονται οι μελλοθάνατοι και αι επίτοκοι στην νήσο Ρήνειαν.

Με τον τρόπο αυτό δεν θα μπορούσαν εις το εξής οι Δήλιοι να επικαλούνται την καταγωγή των εκ της Δήλου ως γενέτειρας των. (Παρόμοια περίπτωση έχουμε εις το ιερόν της Επιδαύρου όπου υπάρχει ηή ίδια απαγόρευση).

Επίσης η Ρήνεια ήτο πλησίον της Δήλου τόσον ώστε ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης πού είχε αποκτήσει μεγάλη δύναμη στην θάλασσαν και είχε καταλάβει και άλλες νήσους κυρίευσε την Ρήνειαν και την αφιέρωσε στον Δήλιον Απόλλωνα αφού την πρόσδεσε στην Δήλο με αλυσίδα.

Μετά την κάθαρση τού 425 αρχίζει νέα εποχή ακμής διά την Δήλο.

Πλοίο από την Αθήνα προς την Δήλον με θεωρούς για την εορτή τού Απόλλωνος, πού επέστρεφε από την χώρα των Υπερβορείων, έφθανε εις την νήσο.

Όταν η "ιερά ναύς" απουσίαζε εις την Δήλον, δεν επιτρεπόταν καμιά θανατική εκτέλεση στην Αθήνα. Τέτοια είναι η περίπτωση του Σωκράτους.

Το 422 π.Χ. οι Αθηναίοι με το πρόσχημα την έλλειψη της αγνότητας εξορίζουν τους Δηλίους εις το Αδραμύττιον της Μ. Ασίας, όπου πολλοί εξοντώνονται υπό των Περσών.

Γνωρίζουμε ότι η Δήλος υπήρξε αμφικτιονικόν κέντρον και υπήρχε το ταμείο της "Αθηναϊκής συμμαχίας", το οποίον αργότερα μεταφέρθηκε στην Αθήνα.

Ο μύθος της γέννησης του  Απόλλωνα και της Αρτέμιδος.

Εις την Δήλο η οποία ήτο Άδηλος διότι δεν στηριζόταν και διαρκώς έπλεε, η Ηρα δεν επέτρεπε να γεννήσει η Λητώ. Πότνια Θεά, Τιτανίς (του Κοίου και της Φοίβης).

Δεν επέτρεπε ούτε σε κανένα άλλο μέρος, διότι είχε ορκισθεί η Ήρα, ότι η Λητώ δεν θα μπορούσε να σταθεί εις τόπον φωτιζόμενο από τις ακτίνες τού ηλίου.

Τότε ό Δίας έστειλε τον Βορέα να πάρει τη Λητώ και να την φέρει εις τον Ποσειδώνα.

Ο Ποσειδών δημιούργησε με τα κύματα υπόγειο υδάτινο διάδρομο πάνω από την νήσο, όπου η Λητώ γέννησε τα τέκνα της.

Η Δήλος καθώς αναδύθηκε, διότι περιφερόταν και παρασυρόταν από τις τρικυμίες, στηρίχθηκε σε τέσσερις αδαμάντινες κολώνες και καθώς γέννησε η Λητώ, γέμισε άνθη και χρυσό, ενώ ήταν πρώτα άγονος.

Προηγουμένως, η περιφερόμενη Δήλος στάθηκε και διαβεβαιώθηκε από την Λητώ (η οποία είχε περιέλθει πολλές χώρες χωρίς να την δεχθούν) ότι ο γυιός πού θα γεννούσε, θα την υποστήριζε και θα την ανεδείκνυε.

Ακόμη η Ήρα εμπόδισε την θεά τού τοκετού Ειλείθυια, να παρευρέθη.

Τέλος, η Ειλείθυια και άλλες θεές παραστάθηκαν στη Λητώ και ή Λητώ γέννησε τα παιδιά της.

Όταν την έπιασαν οι πόνοι τού τοκετού πού κράτησαν εννέα ήμερες και εννέα νύχτες, "κρατήθηκε με τα κομψά χέρια της", όπως λέει ο ποιητής Θέογνις "άπό τά κλαδιά μιας φοινικιάς", γονάτισε στη χλόη και γέννησε τον Απόλλωνα· "χάρηκε η πελώρια Γή για τη γέννηση του Θεού και η αφρισμένη θάλασσα".

Ο Θέογνις ονομάζει τον Απόλλωνα "Αθανάτων κάλλιστον".

Ήταν ωραίος, αρρενωπός, χαριτωμένος, συνετός, επιδέξιος.

Πριν γεννηθεί ο Απόλλωνας, σύμφωνα με τον μύθο, η Λητώ στη Δήλο γέννησε την δίδυμη αδελφή του την Άρτεμη, θεά του κυνηγίου, προστάτιδα και μητέρα των μικρών ζώων "πότνια θηρών", πού λέγεται ότι βοήθησε τη μητέρα της να φέρει στο φως τον Απόλλωνα.

Της αποδίδονται ιδιότητες της θεάς του τοκετού Ειλειθυίας. Είναι θεότης πολύ παλιά με πολλές δικαιοδοσίες, λατρευόταν από την πολύ παλιά εποχή, σχετιζόμενη με την προϊστορική Μεγάλη θεά της γης, της γονιμότητας.

Έχει άπειρα επίθετα, περισσότερα από όσα έχει ο Δίας, περίπου διακόσια, επίσης και ο Απόλλωας, όπως Εκάεργος - Εκαέργη, Λοξίας - Λοξώ, Φοίβος - Φοίβη, Πύθιος - Πυθία, Αφεταίος - Αφαία, Δαφναίος - Δαφναία, Δελφίνιος - Δελφίνια, Θέρμιος - Θερμία, Λάφριος - Λαφρία, Τόξιος - Τοξία καί άλλα πολλά.

Θέογνις

ΥΜΝΟΣ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Απόδοση στα Νέα Ελληνικά

Γιέ της Λητώς, παιδί του Αία, βασιλιά ποτέ δεν θα σε λησμονήσω και καθώς αρχίζω κι όταν τελειώνω, πάντοτε πρώτον εσένα κι ύστατο κι ανάμεσα, την άγια χάρη σου θα ψάλλω. Εισάκουσέ με, δίνε μου χαρές.

Βασιλιά Φοίβε, σαν σ’ έφερε στο φώς, η σεβαστή θεά Λητώ, κρατήθηκε με τα χέρια τα κομψά σε κλάδους φοινικιάς, τόσον ωραίο, απ’ όλους τους αθάνατος. Κοντά στην κυκλική λιμνούλα, κι όλη η Δήλος η απέραντη γέμισε θεϊκή ευωδιά. Γέλασε η γη πελώρια και χάρηκε ο πόντος ο βαθύς της θάλασσας, με τους αφρούς.

Από άρθρο της                 

ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΓΑΡΔΙΚΙΩΤΗ – ΚΟΪΝΗ

Στη «Φιλολογική Πρωτοχρονιά» 2000