Νίκου Αμμανίτη : Οι κακοί δαίμονες του Ιουλίου

 ΑΝΑΔΡΟΜΕΣ & ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ

μέσα στον χρόνο

Οι κακοί δαίμονες

Tου Νίκου Αμμανίτη

Λίγο πριν πεθάνει ο Ιωάννης Μεταξάς, ευρισκόμενος στα τέλη της σταδιοδρομίας του, αναμνησκόμενος γεγονότα του εθνικού διχασμού και τον δικό του πρωταγωνιστικό ρόλο στην πλευρά του τότε βασιλέως Κωνσταντίνου, έγραψε στο ιδιόχειρο ημερολόγιό του, που τηρούσε από νέος: «Όλοι επταίσαμεν. Ακόμη και ο Βενιζέλος…».

Το σύντομο αυτό κείμενο αποτελεί τη μέγιστη αυτοκριτική και την ομολογία της προσωπικής του ευθύνης στο θέριεμα του διχασμού, που τόσα στοίχησε στον τόπο. Αλλά αποτελεί και ένα πανηγυρικό συγχωροχάρτι στον Βενιζέλο για τις εκ μέρους των βενιζελικών διώξεις των αντιπάλων τους.

Ίσως και εμείς σήμερα οφείλουμε να κάνουμε αυτοκριτική, μιας και όλοι μας συμβάλαμε -απ’ όποια πλευρά ευρισκόμενοι- στο σημερινό κατάντημα της Ελλάδος, πότε με τους φανατισμούς μας, άλλοτε με τις πολιτικές μας ιδεοληψίες ή και τις ποδοσφαιρικές μας αντιλήψεις περί κομματικής πίστης, και αφού αναλογισθούμε τις προσωπικές ευθύνες που καθένας μας έχει, ας ζητήσουμε τουλάχιστον ταπεινά συγγνώμη από την πατρίδα μας.

Τίποτα καλό δεν επεφύλαξε ο Ιούλιος στην πονεμένη μας χώρα, καθώς πολλά ολέθρια συνέβησαν αυτόν τον καλοκαιριάτικο μήνα στην Ελλάδα. Ήταν Ιούλιος όταν απεπειράθησαν να δολοφονήσουν, στα 1920, στο Παρίσι, τον Ελευθέριο Βενιζέλο, τότε πρωθυπουργό, όταν επέστρεφε με τη Συνθήκη των Σεβρών στην τσέπη, τη συνθήκη που δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η απόπειρα προκάλεσε έξαρση του διχασμού, η έξαρση έφερε εκλογές, στις οποίες ο Βενιζέλος καταποντίστηκε. Αποτέλεσμα, με το διχαστικό κλίμα που επικρατούσε, η Μικρασιατική Καταστροφή, που δεν άργησε να συμβεί.

Το έτος 1964, πάλιν, ήταν η χρονιά που μπήκε με τις καλύτερες προϋποθέσεις. Ένα δημοκρατικό κόμμα -η Ένωση Κέντρου- κέρδισε με μεγάλη πλειοψηφία τις εκλογές. Ο κακός δαίμων και… συναρχηγός του κόμματος Σοφοκλής Βενιζέλος πέθανε αιφνιδίως και ο έτερος συναρχηγός, Γεώργιος Παπανδρέου, έχοντας υποστεί κατά καιρούς τα πάνδεινα από τον θανόντα συναρχηγό του, τον «αχθοφόρο ενός μεγάλου ονόματος», κατά τον χαρακτηρισμό του σε ώρες πολιτικής αντιδικίας, εξέφρασε την άφατη θλίψη του δηλώνοντας: «Ησύχασεν εκείνος. Ησύχασα κι εγώ…». Το ίδιο περίπου διάστημα απεβίωνε και ο βασιλεύς Παύλος, ο πιο νουνεχής βασιλεύς των Ελλήνων, και στον θρόνο ανήρχετο ο 24ετής διάδοχός του, ο οποίος από παιδί προετοιμαζόταν για το ύψιστο βασιλικό αξίωμα. Η στέψη του και ο γάμος του με την πανέμορφη Άννα-Μαρία, την αναντάν μπαμπαντάν δημοκρατικών αρχών δανέζα πριγκίπισσα, ταυτόχρονα με την ύπαρξη στην πρωθυπουργία ενός γέρου σοφού και πατριώτη πολιτικού, ευρισκομένου επικεφαλής ενός κόμματος με τεράστια πρόσφατη λαϊκή αποδοχή, προοιωνίζονταν το καλύτερο μέλλον για την Ελλάδα. 

Ήταν τόσες οι ευτυχείς συγκυρίες και τέτοια η ανέλιξη σε όλα τα επίπεδα της φτωχής Ψωροκώσταινας, που αντί να σταυροκοπιόμαστε, να λέμε «δόξα σοι ο Θεός» και να ανάβουμε λαμπάδες, αρχίσαμε να τρωγόμαστε μεταξύ μας. Κάποιες πολιτικές επιπλοκές, κάποιες ανατιμήσεις στην αγορά και ό,τι κακό συνέβαινε στον τόπο αποδιδόταν στον Γέρο. Το προεκλογικό σύνθημα «αυτή η δραχμή είναι δική σου», που θα στη φάνε με τα κομματικά ρουσφέτια, συνεχώς αναμασιόταν για να ξεσηκώνει την κοινωνία. Στα θέατρα, στις επιθεωρήσεις καλλιεργείτο πνεύμα κατά της ακρίβειας που έφερε η ΕΚ και ο Γκιωνάκης ευχαριστούσε από σκηνής ειρωνικά τον Παπανδρέου που «κατάντησε πανάκριβο το καρπούζι και… πουλιέται δυο ολόκληρες δραχμές!» Πάντως, σε γενικές γραμμές δεν τα πήγαινε άσχημα η κυβέρνηση. Η παροχή ενός δεκαπενθήμερου ως επιδόματος αδείας, οι μισθολογικές αυξήσεις και η καθιέρωση 35αετίας για τη συνταξιοδότηση των δημοσίων υπαλλήλων ικανοποιούσαν τον κοσμάκη, αλλά εξόργιζαν τον αντιπολιτευόμενο Τύπο, που όλο έριχνε λάδι στη φωτιά για τις παπανδρεϊκές σπατάλες.

Ένα παράλογο αίσθημα αισιοδοξίας άρχισε να επικρατεί για επί θύραις ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, αλλά με αφορμή κάποια επεισόδια στην Κύπρο η τούρκικη αεροπορία βομβάρδισε άγρια το νησί. Δεν υπέκυψε στον εκβιασμό πολέμου ο Παπανδρέου, αλλά υπερήφανα δήλωσε πως «εάν οι Τούρκοι μπούνε στο τρελοκομείο, θα τους ακολουθήσουμε…» και εξόπλισε μυστικά την Κύπρο κάνοντας την αστακό, με επικεφαλής τον κύπριο στρατηγό Γ. Γρίβα- Διγενή, γνωστό ως αρχηγό της ΕΟΚΑ επί αγγλοκρατίας, γεγονός που δεν άρεσε στον Μακάριο, που αισθάνθηκε να χάνει την εξουσία του. Άρχισε τα δικά του. Ο Παπανδρέου του τηλεγράφησε τονίζοντας πως «άλλα συμφωνούμε και άλλα πράττετε», ενώ και ο αμερικανικός παράγων άρχισε να αναμειγνύεται ενεργά. Το μικροκομματικό συμφέρον όμως εργαζόταν παρασκηνιακά για την αποτυχία κάθε λύσεως που θα ωφελούσε πολιτικά τον Γέρο Παπανδρέου. Αλλά και εσωκομματικά τα πράγματα δεν πήγαιναν ρόδινα. Ο Γέρος, παρά τις συνωμοσίες που εξυφαίνονταν από τους συνεργάτες του αλλά και από το οικογενειακό του περιβάλλον, κυβερνούσε, παρά μερικούς παραταξιακούς ρεβανσισμούς, τρόπον τινά άψογα.

...Και μου ’λεγες γαργάλα τα

Πολλά φοβερά και τρομερά συνέβησαν εκείνον τον Ιούλιο και τις συνέπειές τους, που σημάδεψαν τη χώρα, τις πληρώνουμε μέχρι τώρα.

Aπολάμβαναν τη θερινή άδειά τους οι Έλληνες, με την τσέπη τους να βαραίνει ένα ολόκληρο δεκαπενθήμερο, μισό μηνιάτικο δηλαδή, που μοίρασε η κυβέρνηση με τίτλο «επίδομα αδείας», το οποίον θα ελάμβανε εφεξής ο μισθωτός στην άδειά του, και το οποίον μαζί με το λαμβανόμενο δώρο του Πάσχα δημιουργούσε τον 14ο μισθό. Ήταν μια από τις παροχές της νεοεκλεγείσας κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου, που επανήρχετο στην εξουσία ύστερα από 11 ολόκληρα χρόνια καραμανλικής κυριαρχίας.

Κάνοντας μιαν επιτροχάδην αναδρομή στα γεγονότα εκείνης της εποχής, έχουμε: α) Τις παρά φύσιν Συνθήκες Λονδίνου και Ζυρίχης, με τις οποίες η Κύπρος ανεκηρύχθη ανεξάρτητο κράτος, ενώ η Τουρκία, με ελληνική υπογραφή, έγινε συνεταίρος και ξαναέβαλε ποδάρι σε ατόφιο ελληνικό έδαφος και ταυτόχρονα ετάφη το όνειρο της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. β) Τις εκλογές με τις οποίες ο Μακάριος, μη υπάρχοντος άλλου υποψηφίου, εξελέγη λαοπρόβλητος Πρόεδρός της. γ) Τη δολοφονία του βουλευτού Γρηγόρη Λαμπράκη, στη Θεσσαλονίκη, οργανωμένη από αξιωματούχους της κρατικής ασφάλειας. δ) Τις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν στην Ελλάδα, όπου πλειοψήφησε η καραμανλική ΕΡΕ, με τους εκλογείς να τρίβουν τα μάτια τους διερωτώμενοι πώς έγινε αυτό το θαύμα.

Λέγεται πως στο θαύμα έβαλαν το χέρι τους η βία και η νοθεία. Επακολούθησε ανένδοτος αγώνας για να επανέλθει η ομαλότης, έπεσε ένας ξυλοδαρμός της βασίλισσας Φρειδερίκης στο Λονδίνο, όπου ταξίδεψε πεισματικά, παρά τις υπεύθυνες αντιρρήσεις, και καθώς ο συνήθης αιώνιος κόμπος έφτασε πάλι στο χτένι, η ΕΡΕ αποχαιρέτησε την εξουσία. Έτσι, με τις αλλεπάλληλες εκλογές που ακολούθησαν, ο Γεώργιος Παπανδρέου (παππούς) έγινε πρωθυπουργός. Το δημιουργηθέν όμως τόσα χρόνια μικροκομματικό καθεστώς εργαζόταν παρασκηνιακά ενσπείροντας έριδες και προβάλλοντας εμπόδια στην κυβέρνηση. Αλλά και εσωκομματικά τα πράγματα δεν πήγαιναν ρόδινα. 

Η Ένωση Κέντρου, όντας ένα μωσαϊκό κομμάτων και… ευρέως φάσματος αρχηγών, ήταν αυτό που λέει ο λαός: «Τρεις λαλούν και δυο χορεύουν…». Οι δεξιές εφημερίδες αντιμετώπιζαν τον Παπανδρέου ως κακό εφιάλτη. Ο Κανελλόπουλος, νέος αρχηγός της ΕΡΕ, και ο αντ’ αυτού του απελθόντος στο Παρίσι, αυτοεξόριστου, Κων. Καραμανλή, κατηγορούσε δημοσίως τον Παπανδρέου ότι με τη φιλοκομμουνιστική του πολιτική απεργάζεται να μεταβάλει τη Βόρεια Ελλάδα σε… Βόρειο Βιετνάμ και ζητούσε από τους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου να ανατρέψουν τον Παπανδρέου, ενώ υποσχόταν να στηρίξει οποιαδήποτε κεντρώα κυβέρνηση χωρίς πρωθυπουργό Παπανδρέου. Ο Γέρος, παρά τις συνωμοσίες από στενούς συνεργάτες του αλλά και από το οικογενειακό του περιβάλλον, κυβερνούσε τρόπον τινά άψογα. Πρόσφερε στους φοιτητές δωρεάν παιδεία, καθιέρωσε το επίδομα αδείας, όρισε για συνταξιοδότηση των δημοσίων υπαλλήλων την 35τία, αύξησε μισθούς και εξόπλισε μυστικά την Κύπρο ως τα μπούνια για να κόψει τους τούρκικους τσαμπουκάδες. Μια υφέρπουσα αισιοδοξία ότι με αμερικανική υποστήριξη επίκειται η ένωση της Κύπρου έφερνε χαμόγελα ικανοποίησης στον λαό. Αυτοκίνητα αγοράζονταν και τα ΙΧ γινόταν κτήμα των πολλών. Τα θέατρα, τα κοσμικά στέκια και τα Καμένα Βούρλα ήσαν γεμάτα κόσμο που απολάμβανε μια θερινή dolce vita. Ο τουρισμός κυριαρχούσε. Οι συγγραφείς, οι συνθέτες, οι καλλιτέχνες δημιουργούσαν. Το επίπεδο ζωής ανέβαινε. 

Είχε όμως μιαν αχίλλειο πτέρνα ο Παπανδρέου. Τον γιο του! Ήρθε από την Αμερική, αναμείχθηκε στην πολιτική και υπουργοποιήθηκε προκαλώντας φθόνο στο πολιτικό σινάφι, που άρχισε να απεργάζεται την πολιτική του εξόντωση. Τα μυρίστηκε τα μαντάτα ο κακός δαίμονας της Ελλάδος που ήταν άνεργος. Ανέκραξε «Να η ευκαιρία!», ανασκουμπώθηκε και έπιασε δουλειά. Πρώτα ανακαλύφθηκε στη φρουρά της Κύπρου η οργάνωση Ασπίδα, που απέβλεπε σε καθεστωτική ανατροπή και καθιέρωση Λαϊκής Δημοκρατίας. Άρχισαν ανακρίσεις. Από σχετικά καρφώματα εφέρετο επικεφαλής ο Ανδρέας Παπανδρέου… Σύμφωνα με τις φήμες, ο πατήρ, για να τον καλύψει, προσπάθησε να αντικαταστήσει τον υπουργό Εθνικής Αμύνης Πέτρο Γαρουφαλιά και να αναλάβει ο ίδιος, Ο βασιλιάς αρνήθηκε να υπογράψει και καταπιάστηκε να γράφει γράμματα στον πρωθυπουργό του, γεμάτα χολή και κατηγορίες. Εκείνος, πάλι, αντί να διατάξει τον υπασπιστή του, τον Καράμπελα, να πάει να σπάσει το κεφάλι του παλιόπαιδου, έλαβε κάλαμο ανά χείρας και απάντησε: «Υγείαν έχω, το αυτό επιθυμώ δι’ υμάς…». Άρχισαν να ανταλλάσουν ραβασάκια, μέχρι που ο άναξ έστειλε τον Γέρο Παπανδρέου οίκαδε, ορκίζοντας πρωθυπουργό τον αντιπρόεδρο της Βουλής Γεώργιο Αθανασιάδη-Νόβα, ευφήμως γνωστό ποιητή της ραψωδίας «και είχε τα στήθη λευκά σαν γάλατα / και μου ‘λεγες γαργάλα τα - γαργάλα τα…». Ξεσηκώθηκε τρομερό τσουνάμι. Η Αθήνα φλεγόταν επί 24ώρου βάσεως με διαδηλώσεις. Τον Νόβα, που καταψηφίστηκε στη Βουλή, διαδέχθηκε το «μίασμα», ο αριστερός Ηλίας Τσιριμώκος. Και αυτόν ο άλλοτε δεξιός Στέφανος Στεφανόπουλος, που έλαβε μετά βίας ψήφο εμπιστοσύνης. Η μεγάλη περιπλοκή με το όνομα «αποστασία» είχε αρχίσει. Για να βρεθεί λύση συγκλήθηκε Συμβούλιο του Στέμματος, όπου όλοι ευρέθησαν αθώες περιστερές.

Το αβγό του φιδιού, που εκκολάφθηκε το απόγευμα της 15ης Ιουλίου 1965, δεν έγινε ομελέτα. Μεγάλωσε και έγινε… ένα πλουμιστό κοκοράκι, που κακάρισε την αυγή της 21ης Απριλίου 1967…

ΤΟ ΠΑΡΟΝ