ΔΗΜ. Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΥ : Οι παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου

Παναγία η Οδηγήτρια, 15ος αι.

Οι παρακλήσεις του Δεκαπενταύγουστου

Του καθηγητού ΔΗΜ. Σ. ΛΟΥΚΑΤΟΥ

Μικρογραφία καλοκαιρινής «Σαρακο­στής και Πάσχα» παρουσιάζει πάντα η περίοδος των ημερών αυτών, που από αιώνες η Εκκλησία μας την εθέσπισε, με «νηστεία και προσευχή» για τη μνήμη της «Κοιμηθείσης Παναγίας» και με ποιητι­κή υμνωδία, που δεν είναι τόσο θρηνητική του θανάτου της, όσο «δεητική» υγείας και ασφάλειας, για τους πιστούς.

Τα καθημερινά απογεύματα (ή βράδυνα) των ημερών αυτών, οι καμπάνες όλων των εκκλησιών στην Ελλάδα, από τις Μητροπό­λεις της ως τα ξωκκλήσια των χωριών, κα­λούν τους πιστούς να συμπροσευχηθούν με τους ψάλτες και να παρακαλέσουν ιδιαίτε­ρα την Θεοτόκο (ανθρώπινη Μητέρα και μεσίτρια Θεού), για όσα τους απασχολούν στη ζωή τους και για τους πιθανούς ή απρόβλεπτους κινδύνους των: «Διάσωσον από κινδύνων τους δούλους σου, Θεοτόκε, ότι πάντες, μετά Θεόν, εις σε καταφτεύγομεν...»

«Παρακλήσεις» ονόμασε η εκκλησία τις δεήσεις αυτές «Παρακλήσεις του Δεκαπε­νταύγουστου» τις λέει ο λαός μας, που κά­ποτε τις καλεί με τον ιερέα και στο σπίτι ή στο χωράφι του («Δεκαπεντίσματα») και πα­ρακολουθεί (ή διαισθάνεται) τη φρασεολο­γία των εναλλασσόμενων δύο υμνογραφιών στις εκκλησίες του, της «Μικρής» και της «Μεγάλης» που συντέθηκαν στα τελευταία βυζαντινά χρόνια, η μία γύρω στον 9ον αιώ­να και η άλλη στα «δίσεχτα» χρόνια της Λα­τινοκρατίας (13ος αι.).

Με την επαινετή γλωσσική κατανόηση της έστω και αρχαΐζουσας γλώσσας των υμνογράφων αυτών από τον (λαϊκόν) κλή­ρο και τους επίσης λαϊκούς μας ιεροψάλ­τες, ο λαός των πιστών μας (άνδρες και γυναίκες, και παιδιά εκκλησιαζόμενα), κατα­νοούν άριστα τα: «Ικετεύω παρθένε», «Προστασίαν και σκέπην», «Θεοτόκε-Δέσποινα πρόφθασον», «Πάντα γαρ δύνασαι», «Την δέησίν μου δέξαι την πενιχράν», «Και σε μεσίτριαν έχω προς τον φιλάνθρωπον Θε­όν» (με το αξιοπρεπέστατο ανθρώπινο αίτη­μα: «Μη μου ελέγξει τας πράξεις ενώπιον των αγγέλων»), και συμμετέχει τόσο κηδευτικά στο θέμα της Κοιμήσεως («Απόστο­λοι εκ περάτων...»), όσο και θριαμβευτικά για την αποθέωση της Παναγίας με το «Άξιον εστίν ως αληθώς» (που το «αξιολό­γησαν» στις εμπνεύσεις τους ποιητές και μουσικοσυνθέτες μας).

«Κάστρο άπαρτο»

Η ορθόδοξη ελληνική παράδοση έχει κάτι το ξεχωριστό, γλωσσικά: συνδέει με την Π. Διαθήκη (μετάφραση των 70) και με την Κ. Διαθήκη (αφηγηματικά Ευαγγέλια), αλλά και με την επαναλαμβανόμενη υμνογραφία των εορτών της (Χριστούγεννα, Πάσχα, Αγίων) καθώς και των βιωματικών Ακολουθιών της (βάπτισης, γάμου, κηδειών) και συνεχίζει την εθνική έκφραση των επικοινωνιών μας, από τους αρχαίους, τους Αλεξανδρινούς και τους Βυζαντινούς χρόνους, ως σήμερα.

«Κάστρο άπαρτο» η εκκλησιαστική γλωσσική παρουσία  (μοναδική ίσως περίπτωση για ό­ποια άλλη εθνική γλώσσα), που παραδοσιακώς ανεξάρτητη, δεν ακολουθεί τις εκάστο­τε γλωσσικές μεταρρυθμίσεις και διαφορές (δημοτικής ή καθαρεύουσας, μονοτονικού ή πολυτονικού), που γι' αυτήν είναι και αδιά­φορες. Λες και η Ορθόδοξη ελληνική Εκκλησία έχει συμβληθεί με τον Θεό, να μην αλλάξει ποτέ τις αρχικές γλωσσικές ε­πικοινωνίες της, μαζί Του, αλλά και ο λαός μας δεν εζήτησε μεταγλωττίσεις, αφού διαι­σθάνεται τα λειτουργικά της εκκλησίας μας πιο άμεσα, απ' ό,τι του τα εξηγούν κάποτε τα κηρύγματα...

Αυτές οι καλοκαιρινές «Παράκλησες του Δεκαπενταύγουστου», που, από τις ολάνοι­χτες πόρτες των εκκλησιών μας, ακούονται και στο ελεύθερο ύπαιθρο, όσο κι αν προοι­ωνίζονται την Κοίμηση της Θεοτόκου (με τα μεγάλα ελληνικά προσκυνήματα), μένουν πάντα «δεητικές», μέσα στη γαλήνη των διακοπών και των παραθερισμών μας. Νη­στεύει βέβαια ο λαός μας για την προσεχή «Κοίμηση», αλλά νηστεύει χορταζόμενος κι από τα άφθονα φρούτα της εποχής (με «φρουτονηστεία», όπως τη λένε). Συμμερί­ζεται τη θανή της Παναγίας, που τη βλέπει και στις κλασικές αγιογραφίες (με τους Αποστόλους γύρω της), αλλά κυριότατα τη σκέφτεται από τις ζωντανές προσωπογρα­φίες της, με μια οικειότητα πεποίθησης, για την ευσπλαγχνική προστασία της. Και ξέρει, χωρίς μεταγλώττιση, να επαναλάβει ο λαός μας την υμνογραφική δέηση: «Δέσποινα, πρόσδεξαι τας δεήσεις των δούλων σου και λύτρωσαι ημάς από πάσης ανάγκης και θλίψεως»...

Πηγές:

·         Ωρολόγιον το μέγα, ή Σύνοψις Ορθόδόξου (Μικρός και Μέγας Παρακλητικός Κανών (Εκδόσεις Αποστολικής Διακονίας).

·         Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 10 (1966) σελ. 38-39 (Ν.Β. Τωμαδάκης).

·         Δημ. Σ. Λουκάτου, Τα Καλοκαιρινά, Αθήνα (Φιλιππότης) 1981/1992.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ