ΣΠΗΛΑΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ ΚΡΗΤΗΣ

ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ

ΟΝΟΜΑΣΙΑ / ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο σημερινός οικισμός της Αγίας Γαλήνης, βρίσκεται χτισμένος πάνω στην αρχαία μινωική πόλη ΣΟΥΛΙΑ, η οποία ήταν μια από τις εκατό πόλεις της Κρήτης που περιγράφει ο Όμηρος. Ήταν τόπος λατρείας και υπήρχε ναός αφιερωμένος στη θεά ΑΡΤΕΜΗ. Η ιστορία της ΣΟΥΛΙΑΣ συνεχίζεται μέχρι τον 7ο αιώνα οπότε και καταστρέφεται από πειρατές.

Απομεινάρια αυτής της πόλης και του ναού, όπως κτίρια, τάφοι, μάρμαρα και δυο γρανιτένιες κολώνες που κοσμούν έως σήμερα την εκκλησία του χωριού, έχουν βρεθεί στην Αγία Γαλήνη.

Ο όρμος της Αγίας Γαλήνης ήταν κατάλληλο αγκυροβόλιο για καράβια, και χρησιμοποιήθηκε στις επαναστάσεις του 1821 και 1866 για την εκφόρτωση πολεμοφοδίων. Αργότερα επειδή ήταν το πλησιέστερο λιμάνι στην έφορη και ελαιοπαραγωγική περιοχή της Αμπαδιάς και των Μελάμπων το χρησιμοποιούσαν για τη φόρτωση ελαιολάδου στα πλοία, αλλά δεν υπήρχαν κάτοικοι.

Ο οικισμός ιδρύθηκε το 1884 τότε που κατασκευάστηκαν για εμπορικούς σκοπούς οικοδομές, αποθήκες λαδιού και κάποιες κατοικίες.

Με τα χρόνια η εμπορική κίνηση και η εξαγωγή ελαιολάδου αυξήθηκε σημαντικά και για το λόγο αυτό ιδρύθηκε Τελωνείο. Μετά από μερικά χρόνια (1890) κατοικούσαν μόνιμα τον οικισμό περίπου 20 άτομα.

Το όνομα της η Αγία Γαλήνη, σύμφωνα με την παράδοση, το οφείλει στην αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Ευδοκία (ή Αθηναϊς κόρη του αθηναίου φιλόσοφου Λεοντίου) η οποία στο ταξίδι της εξορίας της για την Αφρική αντιμετώπισε με το πλοίο της μεγάλη καταιγίδα, ενώ βρισκόταν όχι μακριά από την αρχαία πόλη Σουλία. Ζητώντας την βοήθεια της Παναγίας, υπέδειξε στο πλήρωμα να πλησιάσει στη στεριά, και έκανε τάμα αν γαληνέψει η θάλασσα να χτίσει μια εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία Αγία Γαλήνη.

Πράγματι το πλοίο άραξε σώο στην απάνεμη παραλία του χωριού, που ποτέ δεν σηκώνονται κύματα, και η αυτοκράτειρα άρχισε να οικοδομεί τον ναό, που ονόμασε ΠΑΝΑΓΙΑ ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ και μετά από χρόνια έγινε ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ. Σε αυτό το Βυζαντινό ναό της Παναγίας, που είναι σπάνιας αρχιτεκτονικής, είναι το σημερινό νεκροταφείο του χωριού.

ΙΚΑΡΟΣ ΚΑΙ ΔΑΙΔΑΛΟΣ

Στην Αγία Γαλήνη βρίσκεται και το σπήλαιο του Δαιδάλου όπου κατά το γνωστό μύθο κρύφτηκε, ο Δαίδαλος, διωκόμενος από τον βασιλιά Μίνωα και από εκεί κατάφερε μαζί με το γιο του Ίκαρο να πετάξουν προς την ελευθερία χρησιμοποιώντας φτερά κολλημένα με κερί που τα κατασκεύασε ο ίδιος.

Ο βράχος που χρησιμοποίησαν σαν ορμητήριο για την πτήση τους ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος βρίσκεται δεξιά στο λιμάνι, και ατενίζει το πέλαγος σαν να τους αποχαιρετά ακόμα και σήμερα για το μοιραίο ταξίδι τους.

Στο σημείο αυτό υπάρχουν σήμερα δύο αγάλματα του Δαίδαλου και του Ίκαρου, την ώρα της προετοιμασίας για το ταξίδι τους, και είναι εύκολα προσβάσιμα στον επισκέπτη.

http://www.agios-vasilios.gr/template/lorem-ipsum/template-articles/history.html

 ΣΠΗΛΑΙΑ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΓΑΛΗΝΗ ΚΡΗΤΗΣ

Του κ. Ελευθερίου Κ. Πλατάκη,  Φυσικού

ΤΟ ΧΩΡΙΟ ΚΑΙ Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ

Η Αγία Γαλήνη είναι παραθαλάσσιος οικισμός (τουριστική περιοχή σήμερα) της επαρχίας Αγίου Βασιλείου του νομού Ρεθύμνης(1).  Το παλαιό και πραγματικό όνομα είναι 'Αγιος Γαλήνης (ακούεται και σήμερα Αι-Γαλήνης), έτσι δε ελέγετο και εγράφετο μέχρι και τις αρχές περίπου του αιώνα μας. Η παλαιότερη (από όσα γνωρίζω) σχετική μνεία γίνεται σε αυτόγραφο (έτους 1394) του Ιωσήφ Φιλάγρη, όπου διαβάζομε: ...εν τη ερημοπόλει, πλησίον του γαλήνιου Χριστού….(2). Λίγο αργότερα (1415 - 1418) ο περιηγητής Buondelmonti αναφέρει για μοναστήρι του Αγίου Γαλήνη: "Facto fine verbis post planum in rupe alta Suvetam (3) olim urbem invenimus, quam hodie Gaienum Sanctum caloeri ibi in monasterio habitantes appellant (4)”. Άλλη παλαιή μνεία βρίσκομε στη Relazione (1629,1630) του Francesco Basilicata, όπου αναφέρεται "Santo Galini"(5). Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα πώς το τοπωνύμιο από "Αγιος Γαλήνης έγινε Αγία Γαλήνη (6) .(σημ. kgrek. : Ηδη παραπάνω έχουμε αναφέρει στο ιστορικό της ονομασίας, μια άλλη εκδοχή).

Περί τα 6 μιλιά ΝΔ της Αγίας Γαλήνης βρίσκονται δύο νησίδες, τα Παξιμάδια (κατά μερικούς αι αρχ. Λητώαι). Συνδέονται με μύθο σύμφωνα με τον οποίο παρέμεινε εκεί ως εξόριστος ο περίφημος μηχανικός και γλύπτης Δαίδαλος μαζί με το γυιό του Ίκαρο. Ο Buondelmonti γράφει: "Resedimus in nocte omnes, donee dies lucidissima venit, in qua non per longum iter ante (ostium) accessinus; Quo Paximadi insula a leva manifestata et ul dicitur career Dedali alque Ycari fuit et quo, usque hodie, muralia carceris monstranlur"(7). Κοντά στις νησίδες εδρεύει υποθαλάσσια σεισμική εστία που δίδει σεισμούς όχι μόνο στις απέναντι ακτές, αλλά και σε σημαντικό τμήμα της κεντρικής Κρήτης (8).

Στη θέση της Αγίας Γαλήνης τοποθετείται η αρχαία πόλη Σουλία ή Σουλήνα, για την οποία ο Σταδιασμός maris magni (324) αναφέρει: "από Ματάλης εις Σουλίαν στάδιοι ξε' ακρωτήριόν εστι ανέχον πρός μεσημβρίαν· λιμήν εστί· καλόν ύδωρ έχει', Και (325): "από Σουλήνας εις Ψυχέα στάδιοι ιβ’(9).

Στην περιοχή της Αγίας Γαλήνης ευρίσκετο η αρχαία πόλη Δαίδαλα, την οποία αναφέρει ο Στέφανος Βυζάντιος (πηγή του ο Ξενίων 150 π.χ.). Φαίνεται ότι ευρίσκετο στην περιοχή των υψωμάτων Βουβάλα (947μ.) και Λαυραστό (475μ.) ή προς τον Σιδέρωτα (1170μ.) (10).

Κοντά στην ακτή, μεταξύ Αγίας Γαλήνης και Κόκκινου Πύργου, βρέθηκε από ψαράδες το 1936 (αλλά και το I960) θησαυρός από χάλκινα αντικείμενα, προερχόμενα από ναυάγιο και ανατίναξη αρχαίου πλοίου (11).

Κοντά στην διακλάδωση της οδού Αγίας Γαλήνης προς το χωριό Αποδούλου βρέθηκαν αρχαιότητες και μάλιστα τρεις λουτηροειδείς λάρνακες (ΥΜ III εποχής), επιγραφή σε πέτρα, δισκοειδή και κυλινδρικά πήλινα υφαντικά βάρη και μυλόπετρες (12).

Β) ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ

Η περιοχή της Αγίας Γαλήνης αποτελείτο. από πλειστοκαινικά κροκαλοπαγή (και κατά τόπους λατυποπαγή) πετρώματα και ποτάμιες αποθέσεις. Ανατολικώτερα παρατηρούνται αλλουβιακές προσχώσεις. Βορειότερα του οικισμού παρουσιάζεται φλύσχης, του οποίου την ηλικία δεν γνωρίζομε με βεβαιότητα.

Στην περιφέρεια του χωριού γνωρίζομε τα σπήλαια:

1) Γεροντόσπηλιος, στη θέση Πλακούρα.

2)  Του Μαθιό ή σπήλιος, στη θέση Κάτω Λαγκούφα,

3)   Άγιος Αντώνιος, στη θέση Ξηροκάμπια.

4) Του Χριστοφογιάννη (ή Δαιδάλου σπήλιος).

5) Σπηλιά (στη θάλασσα) (13).

Δίδομε εδώ συνοπτική περιγραφή των δύο τελευταίων, τα οποία εμελέτησα και εχαρτογράφησα στις 6 Ιουνίου  1963 με τη βοήθεια του διδασκάλου κ. Κ, Φραγκάκη του (τότε) ναύτη του Λιμενικού Σώματος κ. Κ. Σούνιου και των (τότε) μαθητών μου κ. Κ. Λινοξυλάκη και κ. Ιως.. Μαστοραντωνάκη.

ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΦΟΓΙΑΝΝΗ (Η ΔΑΙΔΑΛΟΥ ΣΠΗΛΙΟΣ).

Στην περιοχή το σπήλαιο είναι γνωστό ως Σπήλιος του Χριστοφογιάννη, γιατί εχρησιμοποιείτο ως μάντρα από τον Γιάννη Χριστοφάκη. Βρίσκεται στο ΒΔ άκρο του χωριού πάνω από τον αμαξιτό δρόμο.

Υψόμετρο περί τα 50 μ,

Διανοίγεται μέσα σε κροκαλοπαγή πετρώματα, εύθρυπτα ένεκα ατελούς συγκολλήσεως. Για το λόγο αυτό η στερεότητα της οροφής είναι επισφαλής, όπως φαίνεται και από το πολύ υλικό που έχει καταπέσει απ' αυτήν στο δάπεδο του σπηλαίου. Η διάνοιξή του οφείλεται στην έκπλυση του πετρώματος.

Η είσοδός του ανοίγεται προς το νότο. Έχει πλάτος 9,80 μ και ύψος 1,65. Αμέσως μετά αναπτύσσετε η αίθουσα Α με κλίση δαπέδου προς το βορρά, Από το βάθος της αίθουσας δίοδος πλάτους 2,40 και ύψους 0,50-0,80, κατηφορική, οδηγεί στην αίθουσα Β, Στην αίθουσα Γ μπαίνουμε με δύο διόδους, από τις οποίες η πρώτη είναι πολύ στενή και απότομα κατηφορική, Χωρίζονται από κροκαλοπαγή βράχη (θέση π στο σχέδιο) που φθάνει μέχρι την οροφή του σπηλαίου. Η πιο ευρύχωρη αίθουσα είναι η Δ, το δάπεδο της οποίας καλύπτεται σε πολλά μέρη από βράχους (θέσεις λ στο σχέδιο) και χώματα (θέσεις χ στο σχέδιο), που έπεσαν από την οροφή. Στην αίθουσα Ε μπαίνουμε με πολλή δυσκολία και μόνο έρποντες. Η αίθουσα αυτή πιθανώς συνεχίζεται προς το νότο.

Σ’ όλους τους χώρους το σπήλαιο έχει μικρό ύψος. Οι δεκαδικοί αριθμοί στο σχέδιο δείχνουν το ύψος της οροφής από το δάπεδο του σπηλαίου. Γίνεται φανερό απ αυτούς ότι η κυκλοφορία μέσα στο σπήλαιο είναι αρκετά δύσκολη, εκτός από την αίθουσα Α.

Το σπήλαιο είναι ξηρό. Δεν παρατηρείται σταγονορροή, τουλάχιστο στους θερινούς μήνες, Στο μέσο της αίθουσας Δ η θερμοκρασία του αέρος (ώρα 16.00) ήτο 21,6 Κελσίου και η σχετική υγρασία 67%. Την ίδια ώρα στην είσοδο του σπηλαίου η θερμοκρασία του αέρος ήτο 27,3 και η σχετική υγρασία του αέρος 42%. Ολίγες νυκτερίδες συναντούμε στις εσώτερες αίθουσες.

ΣΠΗΛΙΑ ΑΓΙΑΣ ΓΑΛΗΝΗΣ

Είναι ενάλιο (θαλάσσιο] σπήλαιο δίπλα στον λιμενοβραχίονα του τεχνητού λιμανιού της Αγίας Γαλήνης, έξω από το λιμάνι. Η προσπέλαση και η διαδρομή μέσα στο σπήλαιο γίνεται με μικρές βάρκες. Δεν είναι δυνατή σε ημέρες θαλασσοταραχής.

Το σπήλαιο διανοίγεται μέσα σε κροκαλοπαγή πετρώματα της ακτής. Είναι αρκετά συνεκτικά και κατά τόπους ατελώς συνεκτικά, Η διάνοιξή του οφείλεται στη μηχανική ενέργεια των κυμάτων.

Έχει δύο μεγάλες εισόδους. Η πρώτη στρέφεται προς τα ΝΑ. Σ' αυτήν πολλοί βράχοι (θέσεις β στο σχέδιο) εξέχουν από την επιφάνεια της θάλασσας. Η άλλη είσοδος στρέφεται προς τα ΝΔ και έχει ακριβώς απέναντι της τα νησιά Παξιμάδια. Οι δύο είσοδοι χωρίζονται μεταξύ των από όγκους πετρωμάτων (θέσεις π στο σχέδιο) που φθάνουν μέχρι την οροφή του σπηλαίου.

Όλου του σπηλαίου το δάπεδο θαλασσεύει. Η διαδρομή σ’ αυτό γίνεται μόνο με βάρκα. Οι επισκέπτες μπαίνουν από την πρώτη είσοδο και βγαίνουν από την άλλη. Με μικρή βάρκα το σπήλαιο είναι προσιτό σ’ όλη την έκτασή του. Οι δεκαδικοί αριθμοί στο σχέδιο δείχνουν το ύψος της οροφής από την επιφάνεια του νερού.

Μέσα στο σπήλαιο φωλιάζουν αγριοπερίστερα. Η πτήση των μέσα σ αυτό είναι πολύ θεαματική και ο ήχος της κάπως εξωτικός. Συμβάλλουν και αυτά στη γοητεία που ασκεί το σπήλαιο στον επισκέπτη.

Η διαδρομή μέσα στο σπήλαιο φθάνει τα 150 μ, Οι διαστάσεις του σπηλαίου δίδονται στο σχέδιο με προσέγγιση, επομένως και αυτό αποδίδει την πραγματικότητα στις γενικές γραμμές. Η διαδρομή αυτή είναι πολύ θεαματική και εντυπωσιάζει τον επισκέπτη. Σ' αυτό συμβάλλουν η ποικιλία της μορφής της οροφής και των πλευρικών τοιχωμάτων του σπηλαίου, οι εναλλαγές του χρωματισμού του θαλάσσιου νερού, οι ανακλάσεις του εισερχομένου ηλιακού φωτός, μερικές στενές χαμηλές δίοδοι, οι παφλασμοί των μικροκυματισμών κ.λπ.

Η Σπηλιά της Αγίας Γαλήνης είναι τοπίο θεαματικό από τα γνωστά ενάλια σπήλαια της Κρήτης. Σε συνδυασμό με το όλο τοπίο και την εξαίσια θέα από το σπήλαιο προς το ακρωτήριο Λίθινον, την παραλία των Ματάλων, τις νησίδες Παξιμάδια και γενικά προς τον κόλπο της Μεσαράς, το σπήλαιο μπορεί να προβληθεί για ευρύτερο του τοπικού τουρισμό. Η αξιοποίησή του δεν είναι δύσκολη. Εκβαθύνσεις σε μικρή κλίμακα είναι αναγκαίες στην περιοχή των βράχων της πρώτης εισόδου για την ακώλυτη και ασφαλή δίοδο των πλωτών μέσων. Τεχνητός φωτισμός του σπηλαίου δεν ενδείκνυται για τις επισκέψεις κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αντίθετα θα βλάψει το φυσικό φωτισμό που ασκεί τόση γοητεία στον επισκέπτη. Για τους νυκτερινούς επισκέπτες θα χρειασθεί μόνιμος τεχνητός φωτισμός. Γι αυτόν χρειάζεται μελέτη από σπηλαιολόγο και ειδικό φωτοτεχνικό για τη σωστή προβολή του σπηλαίου. Κατασκευή λαξευτού μονοπατιού προσπελάσεως από την εκβολή του χειμάρρου ως τη θέση α θα είναι χρήσιμη για τη θέα του μισού περίπου της εκτάσεως του σπηλαίου σε περίπτωση τρικυμίας, οπότε η προσπέλαση με βάρκα είναι επικίνδυνη.

Τελειώνοντας πρέπει να σημειώσω ότι, αν η Κοινότητα της Αγίας Γαλήνης αποφασίσει την αξιοποίηση του σπηλαίου, πρέπει να αποταθεί στην Ελληνική Σπηλαιολογική Εταιρεία (Μαντζάρου 11, Αθήνα 135) για την εκπόνηση της σχετικής μελέτης. Μόνο έτσι το σπήλαιο μπορεί να αξιοποιηθεί σωστά και να αποφευχθεί υποβάθμιση της σημασίας του ή και τελεία καταστροφή του από πρόχειρα και βάναυσα έργα.

Βραχάσι Κρήτης, Μάιος 1982.

ΣΧΟΛΙΑ

Αναδημοσιεύεται, αρκετά βελτιωμένο, από το "Δελτίο της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας" τεύχος 3, 1963, σελ. 83-87,

1.  Πολλά στοιχεία για το χωριό και βιβλιογραφία δίδει σε πρόαφατο άρθρο του ο κ. Στέργιος Μ. Μανουράς, Η Αγία Γαλήνη Κρήτης, περ. Κουρήτης (Αθήναι) τεύχος 1, 1982, σελ. 11-12,

2.  Βλ. Νικολάου Β. Τωμαδάκη, Ο Ιωσήφ Βρυέννιος και η Κρήτη κατά το 1400. Εν Αθήναις 1947, σελ. 86 και σημ, 4.

3.  Είναι η αρχαία πόλη Σουλήνα ή Σουλία, για την οποία βλ. παρακάτω.

4.  Βλ. την έκδοση της Marie - Anne van Spi- taei. Cristoforo Buondelmonti Descriptio insuie Crete et Liber insularum, cap. Xi: Creta. Ηράκλειο Κρήτης 1981, σελ. 113,229-230.

5.  Βλ. την έκδοση του Στεργίου Γ, Σπανάκη, Μνημεία της Κρητικής Ιστορίας, Τόμος V Ηράκλειο 1969, σελ, 78.

ό. Για την επιχωριάζουσα παράδοση βλ. περ. Κρητικής Εστίας 69, 1957, σελ. 33. Πρβ, Στεργίου Γ. Σπανάκη, Η Κρήτη, Α Κεντρική - Ανατολική Ηράκλειον Κρήτης (χ.χ.) οελ. 44-45,

7. Κατά την έκδοση της Spitael, ό.π„ σελ. 111,230.

8.  Βλ. "Δελτΐον του Σεισμολογικού ινστιτούτου του Αστεροσκοπείου Αθηνών" 1959, σελ. 68-11. εικ. 2 και I960 εικ. 5.

9.   Βλ, Marg, Guarducci, Inscriptiones Creticae II, Roma 1939, σελ. 278-288, όπου πολλές πληροφορίες, επιγραφές και βιβλιογραφία για την πόλη. Πρβ. Spitael, ο.π„ σελ. 229-230. Και "Κρητικά Χρονικά" 1957, 296 σημ. 83 και 1959,173,199,208.

10.  Βλ. "Κρητικά Χρονικά" 1957,286 και 1959,208. Πληροφορίες και σε μελέτη του κ. Paul Faure που δημοσιεύεται τώρα στο τεύχος 12-13 του περ. "Κρητολογία".

11.  Βλ. περ. "Επετηρίς Εταιρείας Κρητικών Σπουδών" Α, 1938, σελ 610-011. Πρβ. "Κρητικά Χρονικά" 1960,505,508.

12.  Βλ, "Κρητικά Χρονικά" 1958,481,

13.  Βιβλιογραφία για τα σπήλαια βλ. στο άρθρο μου: Σπήλαια Αγίας Γαλήνης "Δελτίο Ελλ. Σπήλ. Ετ," 3,1963, σελ. 85.Από το περιοδικό Αγία Γαλήνη τ.26 Ιούνιος 1993 

(ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το τ.11 Ιουλ-Σεπ. 1984)

Από το περιοδικό Αγία Γαλήνη τ.26 Ιούνιος 1993