Ο Άγιος Ανδρέας και το έθιμο
με τις τηγανίτες του.
Άγιος Ανδρέας ο «Τρυποτηγανάς»
30 Νοεμβρίου, η τελευταία μέρα
του μήνα, ή του «Αγ’ Αντριά», του Αγίου Αντρέα δηλαδή, του επονομαζομένου
«Τρυποτηγανά».
Σήμερα
το έθιμο προστάζει τις νοικοκυρές να τηγανίζουν λαλαγγίτες, τηγανίτες ή
λουκουμάδες γιατί αλλιώς ο Άγιος θα τους τρυπήσει το τηγάνι τους. Παλιότερα από
το ζυμάρι συνήθιζαν να κάνουν με το δάχτυλο σταυρό στο αμπάρι του σπιτιού, που
αποθήκευαν το σιτάρι της χρονιάς, για να παραμένει πάντοτε γεμάτο.
Πώς προέκυψε όμως το έθιμο
αυτό;
Δεν
είναι και παράξενο που η μέρα τούτη συνδυάστηκε με τηγανιτές λιχουδιές, καθώς
είναι μέρα γιορτινή που πέφτει σε περίοδο νηστείας και μάλιστα σε μια εποχή που
βγαίνει το πρώτο λάδι της χρονιάς. Έτσι κι αλλιώς στα μέρη μας, με το πρώτο
λάδι -όπως και με το τελευταίο- συνήθιζαν να φτιάχνουν λουκουμάδες και
λαλαγγίτες για να γλυκαθούν και να το εγκαινιάσουν!
Ο
Νίκος Ψιλάκης («Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη», εκδόσεις Καρμανωρ)
σημειώνει πως «….Στα τέλη του μήνα,
όμως, έπρεπε να έχουν αλεστεί οι πρώτες ελιές και να έχει φτάσει στο κάθε
σπιτικό το καινούριο λάδι. Το τηγάνισμα κατά την ημέρα της γιορτής του Αγίου
Ανδρέα (ή την παραμονή) έπρεπε να γίνει με λάδι από την καινούρια σοδειά. Η
χρησιμοποίηση του καινούριου ελαιολάδου ενσωμάτωνε μια ιδιαίτερη τελετουργία.
Συχνά έχυναν το λάδι στο τηγάνι σταυρωτά λέγοντας μιαν ευχή, όπως
«καλοκατάλυτο» ή «και του χρόνου». Πιθανότατα πρόκειται για απήχηση των
απαρχών, της συνήθειας να μοιράζονται οι πρώτοι καρποί της σοδειάς ή να
προσφέρονται στους θεούς».
Αντίστοιχα
καταγράφει κι ο Βασίλης Λαμνάτος («Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του
λαού μας«): «Στις καλομέρες του Νοέμβρη γίνεται και το μάζεμα των ελιών, που θα
δώσουν το πρωτολάδι κι απ’αυτό θα στείλουν οι νοικοκυραίοι ένα μπουκάλι στην
εκκλησιά για το άναμμα των καντηλιών και για την ευλογία του παπά. Με το
πρωτολάδι οι νοικοκυρές θα φτιάξουν πάλι και τηγανίτες και γλυκά, συνήθως
χαλβά, για να τα μοιράσουν στη γειτονιά και σ’αυτούς που δεν έχουν λάδι. Θα
τους δώσουν κιόλας και λίγο σ’ένα μπουκάλι, για να φτιάξουν καμιά λαχανόπιτα, να
φάνε και να ευχηθούν και «του χρόνου πιότερο» ή «και του χρόνου να μην το
χαρούν τα κιούπια».»
Φυσικά
υπάρχει και η θρησκευτική ερμηνεία του εθίμου, που λέει πως «Ο Ιησούς βρισκόταν
σε περιοδεία με τους μαθητές του διδάσκοντας και κηρύττοντας, όταν πέρασαν από
το χωριό του αποστόλου Ανδρέα. Εκείνος βλέποντάς τους πεινασμένους και
διψασμένους τους προσκαλεί στο σπίτι του. Φτάνοντας όμως εκεί, η γυναίκα του
τον ενημερώνει ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο παρά νερό, αλεύρι, λάδι και μέλι. Ο
Ανδρέας ανησυχεί, αλλά αμέσως σκεπτόμενος τι μπορεί να γίνει πρότεινε στην
γυναίκα του να φτιάξει τηγανίτες, για να φάνε ο Ιησούς και οι μαθητές του». Το
περιστατικό αναφέρεται σε κάποιο κείμενο απόκρυφου ευαγγελίου. Έτσι λοιπόν το
Οικουμενικό Πατριαρχείο, τηρώντας την Παράδοση αιώνων, κάθε χρόνο τέτοια μέρα
προσφέρει λουκουμάδες με μέλι σε όλους τους παρευρισκόμενους στην πρωινή
λειτουργία του.
Ένα ακόμη έθιμο
Αξίζει
να αναφέρουμε κι ένα διαφορετικό έθιμο για την ημέρα του Αγ. Αντρέα, που
απαντάται σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας.
Ο
Λουκάτος καταγράφει, επίσης, πως τη μέρα αυτή «Κάτι που θυμίζει τα πολυσπόρια
της γιορτής των Εισοδίων (δηλ. της ίδιας αγροτικής περιόδου) είναι αυτό που
γίνεται στην Ήπειρο, την Θεσσαλία, την Ακαρνανία κ.α., να βράζουν καλαμπόκι
(«Αντριλούσια» ή «μπόλια») και να τα πηγαίνουν στην εκκλησιά να ευλογηθούν,
ώστε ύστερα να τα μοιράσουν, για το καλό της χρονιάς, στον κόσμο. Ίσως τούτα τα
πολυσπόρια να τα συνήθιζαν κυρίως σε μη ιδιαιτέρως ελαιοπαραγωγικές κοινωνίες,
σε κοινωνίες που παρήγαγαν όσπρια και σιτηρά, καθώς ο Νοέμβριος είναι μήνας
σποράς και ο Άγιος Αντρέας είχε τη φήμη, λόγω παρετυμολογίας του ονόματός του
(Ανδρέας, ανδρείος, αντρειεύω) πως «αντρειεύει» το κρύο, την νύχτα (τη
μεγαλώνει) και τα σπαρτά (τα μεγαλώνει, τ’αυξάνει).
Πηγές:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου