ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ : Ντ. Τραμπ, Το αντισυστημικό παράγωγο του συστήματος

Ντ. Τραμπ: Το αντισυστημικό παράγωγο του συστήματος

Του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΓΚΙΒΑΛΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών

Πολλοί θεώρησαν -και θεωρούν ακόμα- ότι η κρίση του 2008, που συντάραξε τις οικονομίες της Δύσης, προέκυψε ως αποτέλεσμα μιας δυσμενούς συγκυρίας και ότι σύντομα οι ισορροπίες θα επανέλθουν στην προηγούμενη κατάσταση.

Στην αντίληψη αυτή συνέβαλαν οι οικονομιστικές - λογιστικές εκτιμήσεις των οικονομολόγων και αναλυτών της νεοφιλελεύθερης κοσμοαντίληψης, οι οποίοι μας διαβεβαίωναν ότι η κρίση είχε, δήθεν, κυκλικό χαρακτήρα (ένα είδος διαδικασίας εσωτερικής εκτόνωσης) και ότι η χρηματοπιστωτική δομή και οι μηχανισμοί της διέθεταν τα κατάλληλα εργαλεία για την «ίαση» και την ομαλή αναπαραγωγή όλων των δραστηριοτήτων που χαρακτήριζαν τον νέο κόσμο της παγκοσμιοποίησης.

Όμως, η κρίση του 2008, που συνεχίζεται σε πολλά επίπεδα και εκδηλώνεται με πολλές μορφές, δεν ήταν παροδική. Στην ουσία σηματοδοτούσε την αρχή του τέλους της νεοφιλελεύθερου χαρακτήρα παγκοσμιοποίησης.

Στην πρώτη φάση της κρίσης οι δυτικές κυβερνήσεις και τα πολιτικά συστήματα αντιμετώπισαν τις οικονομικές πλευρές της κρίσης και μάλιστα εμβαλωματικά, αφού υπερχρέωσαν τους δημόσιους προϋπολογισμούς και στην ουσία έσωσαν τις τράπεζες και τους χρηματοπιστωτικούς μηχανισμούς αφαιρώντας τα εισοδήματα και τους πόρους των πολιτών, καταργώντας παράλληλα τα κοινωνικά τους δικαιώματα και διαλύοντας τους κοινωνικούς θεσμούς.

Πυρηνικό, θεμελιώδες στοιχείο λειτουργίας αναπαραγωγής και συνεχούς επέκτασης της παγκοσμιοποίησης αποτελεί η χρηματοπιστωτική «φούσκα», που υπερβαίνει σήμερα κατά δέκα έως δεκαπέντε φορές το ύψος του παγκοσμίου ΑΕΠ. Η κρίση του 2008 αποτελούσε όχι μόνο την πρώτη σοβαρή προειδοποίηση, αλλά μια κατάδηλη απόδειξη ότι το «σύστημα» οδηγεί νομοτελειακά τον κόσμο στην καταστροφή.

2η φάση της κρίσης: Κοινωνική αντίδραση

Σήμερα βιώνουμε το δεύτερο κύμα των επιπτώσεων της κρίσης του 2008. Οι επιπτώσεις αυτές εκδηλώνονται και στο κοινωνικό και στο πολιτικό επίπεδο αλλά και ευρύτερα στο επίπεδο μιας ιστορικής κουλτούρας που χάνει καθημερινά τις πνευματικές, ανθρωπιστικές και αισθητικές της αξίες.

Στην Ευρώπη, εδώ και καιρό, έχουν εμφανισθεί ανάγλυφα τα συμπτώματα και τα αδιέξοδα της κρίσης. Απώλεια δικαιωμάτων, ευτελισμός της Δημοκρατίας (ακόμα και με τον διορισμό πρωθυπουργών), οικονομική εξαθλίωση μιας μεγάλης μερίδας πολιτών, ρατσισμοί, ξενοφοβία, εθνικισμοί, αντικατάσταση της συνεργασίας και της αλληλεγγύης από τη δικτατορική εξουσία της γερμανικής ελίτ.

Φυσική απόρροια των αρνητικών αυτών ιστορικών μεταλλαγών η εμφάνιση, εδραίωση και ισχυρή πλέον παρουσία αλλά και συμμετοχή ακόμα και σε κυβερνητικά σχήματα νεοφασιστικών - ακροδεξιών κομμάτων, ενώ στη Γαλλία η κ. Λεπέν ετοιμάζεται να διεκδικήσει την Προεδρία…

Η κοινωνική αντίδραση απέναντι σ’ αυτές τις ιστορικού χαρακτήρα αλλαγές, με ελάχιστες θετικές εξαιρέσεις, εκφράζεται με δύο τρόπους. Είτε με την εσωστρέφεια, τη μοιρολατρία, την αποχή και την παραίτηση είτε με την εκδήλωση της αντίδρασης απέναντι στο «σύστημα» και στους πολιτικούς του εκφραστές με την ψήφιση των ακροδεξιών - εθνικιστικών σχηματισμών που αυτοπροβάλλονται ως το αντίπαλο δέος απέναντι στους συστημικούς - παραδοσιακούς κομματικούς σχηματισμούς. Ελάχιστες οι εξαιρέσεις, όπως στη χώρα μας…

Το Brexit αποτελεί το ιστορικό αποτύπωμα αυτής της μεταλλαγής. Τώρα, από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στις ΗΠΑ, αναπαράγεται το ίδιο φαινόμενο, με τις ιδιαιτερότητες ασφαλώς που συγκροτούν και χαρακτηρίζουν μια τόσο σύνθετη κοινωνικά, ταξικά, φυλετικά και ιδεολογικά κοινωνία.

Ντ. Τραμπ: Συστημικός ανορθολογισμός

Μεσαία τάξη, φτωχοί και μη πανεπιστημιακής εκπαίδευσης λευκοί, ημιαστικά και αγροτικά στρώματα, ακόμα και στοιχεία από τις αναγνωρισμένες φυλετικές ομάδες, όλη αυτή η ετερογενής και εν πολλοίς αντιφατική συμπόρευση συνέκλινε αποφασιστικά σε μια κοινή βάση, στις ανισότητες και τις αρνητικές για τη ζωή των πολιτών αυτών συνέπειες της οικονομικής πολιτικής, και εστράφη συνακόλουθα κατά των ελίτ -οικονομικών, πολιτικών, μιντιακών- που υπηρετούσαν την οικονομική αυτή πολιτική.

Ασφαλώς, οι συνέπειες της οικονομικής πολιτικής, παρ’ όλες τις προσπάθειες του Μπ. Ομπάμα τόσο στην επεκτατική πολιτική μέσω δημοσίων επενδύσεων όσο και στη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού συστήματος περίθαλψης, παρέμειναν αρνητικές. Παρά την εντυπωσιακή αύξηση του ΑΕΠ και την καταπολέμηση της ανεργίας, το χρηματοπιστωτικό «τέρας» και οι μηχανισμοί της αγοράς όξυναν συνεχώς κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες.

Πώς θα εκφραζόταν, άραγε, όλη αυτή η αιτιολογημένη κοινωνική δυσαρέσκεια; Ποιες κομματικές και πολιτικές διεξόδους θα μπορούσε να αναζητήσει;

Σημείο-κλειδί ο Μπ. Σάντερς

Σ’ αυτό το σημείο παίχθηκε και χάθηκε άδοξα η τελευταία δυνατότητα προκειμένου η διευρυμένη αυτή κοινωνικοπολιτική αγανάκτηση και δυσαρέσκεια να εκφρασθεί ορθολογικά σε ένα κοινωνικό - δημοκρατικό πρόγραμμα. Ο Μπέρνι Σάντερς συνέλαβε και έκφρασε ως έναν μεγάλο βαθμό την ιστορική - κοινωνική αυτή εξέλιξη. Όμως, η κατεστημένη συστημική οικονομικοπολιτική ελίτ του Δημοκρατικού Κόμματος φρόντισε να αποτρέψει ένα παρόμοιο ενδεχόμενο.

Η υποψηφιότητα της Χίλαρι Κλίντον ήταν από την αρχή υπονομευμένη. Όχι μόνο εξαιτίας των περιορισμένων πολιτικών της ικανοτήτων και της πλήρους ταύτισής της με ένα συστημικό κατεστημένο που αποτελούσε κόκκινο πανί για την κοινωνική πλειοψηφία. Δεν φρόντισε καν η ίδια να ενσωματώσει και να αναδείξει τον κοινωνικό χαρακτήρα του προγράμματος του Μπέρνι Σάντερς στο δικό της πρόγραμμα. Ο Μπέρνι Σάντερς αποτελούσε μια ανορθογραφία για την κατεστημένη ελίτ και θα έπρεπε να περάσει οριστικά στο περιθώριο…

Δεν είναι τυχαία η αντιστοιχία μεταξύ της περίπτωσης του Μπ. Σάντερς και του Τζ. Κόρμπιν στη Μ. Βρετανία, όπου ο ηγέτης των Εργατικών καταργήθηκε με πολιτικό πραξικόπημα από τη συστημική ελίτ του κόμματός του για να επανέλθει ο ίδιος πανηγυρικά από την ψήφο της λαϊκής βάσης των Εργατικών.

Δυστυχώς η Ευρώπη, όπως προαναφέρθηκε, προηγήθηκε στην ανάπτυξη και εμπέδωση ενός ακραίου συντηρητισμού, ενός ιδιότυπου ακροδεξιού εθνικισμού, μιας συστημικής απαξίωσης των ανθρωπίνων και κοινωνικών αξιών. Η απολυταρχικού τύπου εξουσία που επέβαλε η γερμανική ελίτ μέσω της στρατηγικής της λιτότητας και των νεοφιλελεύθερων προταγμάτων αφήνει βαθιά, ανεξίτηλα σημάδια σε μια ήπειρο, οι κοινωνίες της οποίας δοκιμάζονται σκληρά.

Η Ευρώπη θα πληρώσει το τίμημα

Ποιες θα είναι όμως οι επιπτώσεις της εκλογής του Ντ. Τραμπ στην Ευρώπη;

Ασφαλώς η υπερδομή εξουσιών και συμφερόντων που ελέγχει τον παγκόσμιο οικονομικό και γεωστρατηγικό ρόλο των ΗΠΑ παραμένει πανίσχυρη. Ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ υπόσχεται εσωστρέφεια, κλείσιμο των οικονομικών συνόρων με παρεμποδισμό των εισαγωγών, που θα αντικατασταθούν από τη βιομηχανική - παραγωγική ανάπτυξη στο εσωτερικό των ΗΠΑ. Όσον αφορά τα εξωτερικά γεωπολιτικά θέματα, εμμένει στην απόσυρση των ΗΠΑ από τις διεθνείς εντάσεις και συγκρούσεις…

Ξεχνάει, βεβαίως, ότι η πανίσχυρη χρηματοπιστωτική υπερδομή, όπως και οι γιγαντιαίες επιχειρήσεις έχουν αποκτήσει στην εποχή της παγκοσμιοποίησης αυτόνομο, μη ελεγχόμενο κυρίαρχο ρόλο και επικαθορίζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τις ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις, σε υπερεθνικό μάλιστα επίπεδο.

Η αντισυστημική ρητορεία και ο πολιτικός ανορθολογισμός του Ντ. Τραμπ δεν αποτελούν τελικώς παρά μια εσωτερική μεταμφίεση του ιδίου του συστήματος, προκειμένου αυτό να ενσωματώσει την κοινωνική αγανάκτηση και διαμαρτυρία, την οποία τα παραδοσιακά κόμματα και οι ελίτ που τα εξέφραζαν δεν μπορούσαν να τα διαχειρισθούν και να τα ενσωματώσουν. Ο δήθεν αντικομφορμισμός της «νέας τάξης» του Ντ. Τραμπ θα σημάνει την περαιτέρω συντηρητικοποίηση της κοινωνίας, την άνοδο του αυταρχισμού και την επιδείνωση της θέσης των απελπισμένων που τον ψήφισαν τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, με πρώτο θύμα τη διάλυση των κοινωνικών θεσμών και παροχών.

Με τον Τραμπ και η παγκοσμιοποίηση και ο νεοφιλελευθερισμός θα βασιλεύουν ομού και ταυτόχρονα η ακροδεξιά - συντηρητική αντίληψη θα καθορίσει το νέο πρότυπο εξουσίας.

Όσο για την Ευρώπη, που επώασε συστηματικά το «αβγό του φιδιού», θα πληρώσει τα επίχειρα εάν οι ίδιοι οι λαοί δεν εξεγερθούν απέναντι σ’ αυτήν την πορεία αποσύνθεσης και καταστροφής που απειλεί απροκάλυπτα πλέον τους ίδιους και τις χώρες τους.

ΤΟ ΠΑΡΟΝ