ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ Ο πρωτομάρτυρας που ξεχάσαμε...

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

Ο πρωτομάρτυρας που ξεχάσαμε...

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Διευθυντή του Μουσείου Βούρου-Ευταξία

(της Πόλεως των Αθηνών)

Στις 26 Φεβρουαρίου 1821, στο Ιάσιο της σημερινής Ρουμανίας, στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών, η οποία ανήκε στο Άγιον  Όρος, γινόταν τελετή συγκινητική. Ο μητροπολίτης της περιοχής, Βενιαμίν, ευλόγησε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, στρατηγό του ρωσικού στρατού και υπασπιστή του τσάρου, που μόλις πριν από λίγες μέρες είχε διαβεί τον ποταμό Προύθο - όριο μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια ο ιεράρχης αγκάλιασε το νεαρό ηγέτη (ο Υψηλάντης ήταν τότε μόλις 28 χρόνων) και τον έζωσε με το σπαθί του αναφωνώντας: Περίζωσε την ρομφαίαν, ισχυρέ... Κατόπιν ευλόγησε τη σημαία.

ΑΥΤΗ η πρώτη σημαία της ελληνικής Επανάστασης ήταν περίεργη για τα σημερινά δεδομένα· σε αυτήν γινόταν προσπάθεια συγκερασμού του κλασικού παρελθόντος με το μεσαιωνικό. Πράγματι, στη μία πλευρά υπήρχε ο Σταυρός με τις εικόνες των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης· από κάτω η επιγραφή «Εν τούτω νίκα». Από την άλλη ήταν ο φοίνικας, το μυθικό πουλί με την επεξήγηση: «Από της στάκτης μου αναγεννώμαι.

Οι συμβολισμοί ήταν σαφέστατοι: με τη βοήθεια του Σταυρού, που πρώτος ο Μέγας Κωνσταντίνος είχε χρησιμοποιήσει και ως έμβλημα πολεμικό, η Ελλάδα έμελλε να αναγεννηθεί από τις στάκτες των συμφορών της.

Μόλις ευλογήθηκε ο Υψηλάντης, τράβηξε το σπαθί και άρχισε να δίνει μεγαλόφωνα όρκο για την ελευθερία της πατρίδας. Αμέσως τον μιμήθηκαν όσοι από τους συντρόφους του βρίσκονταν μέσα στην εκκλησία. Οι άλλοι, Έλληνες και ντόπιοι, που παρακολουθούσαν την τελετή, άρχισαν να κλαίνε.

Μέσα σε αυτήν την ατμόσφαιρα της συγκίνησης και του ενθουσιασμού, πραγματοποιήθηκε και η πρώτη «βίαιη κατάλυση αρχής», η πρώτη δηλαδή επίσημη επαναστατική πράξη.

Η Επανάσταση στη Μολδοβλαχία, που άρχισε ένα σχεδόν μήνα νωρίτερα από ό,τι στην Πελοπόννησο, εξακολουθεί να προβάλλει κάποια αινίγματα στην ιστορική έρευνα.

Πράγματι, ποιος ο λόγος να αρχίσει η ένοπλη «νεκρανάσταση» του Ελληνισμού σε περιοχή τόσο μακρινή από την κυρίως Ελλάδα, όπου, επιπλέον, έστω και αν η κυριαρχία του σουλτάνου ήταν εξασθενημένη, ήταν πολύ αμφίβολο κατά πόσον το ιθαγενές στοιχείο θα έπαιρνε μέρος στον ξεσηκωμό;

Ακόμα και αν πετύχαινε το εγχείρημα σε εκείνα τα μακρινά εδάφη, τι θα επιτυγχανόταν τελικά; Ήταν δυνατόν μια «χούφτα» Έλληνες να απελευθερώσουν από τους Τούρκους τα κεντρικά διαμερίσματα της Χερσονήσου του Αίμου;

Οι μεγάλες ανάγκες, ως γνωστόν, γεννούν τα μεγάλα σχέδια· τέτοιο ήταν και το σχετικό με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης σε εδάφη πάνω από τον Δούναβη ποταμό.

Καταρχήν, φαίνεται ότι επιδιωκόταν η εξέγερση όλων των υπόδουλων Χριστιανών της Βαλκανικής - των Σέρβων κυρίως, μα και των Βουλγάρων. Η προοπτική αυτή αποτελούσε, ήδη από τις αρχές του 17ου αιώνα, πάγιο στόχο όλων όσων ονειρεύονταν την εκδίωξη των Οθωμανών από τα ευρωπαϊκά εδάφη.

Βέβαια, όλες οι σχετικές απόπειρες είχαν τελικά φυλλορροήσει· ήδη, όμως, τα πράγματα είχαν αρχίσει να αλλάζουν. Από το 1804 η Σερβία βρισκόταν σε επαναστατική αναταραχή και από το 1815 είχε αρχίσει εκεί να παγιώνεται μια μορφή αυτονομίας. Επιπλέον, οι στόχοι της Φιλικής είχαν απήχηση στη Βουλγαρία.

Τέλος, όσο ανεδαφικό και αν φαίνεται σήμερα αυτό, είχε σχεδιαστεί γενικός ξεσηκωμός των Ελλήνων, τόσο εκείνων που κατοικούσαν στην Κωνσταντινούπολη, όσο και αυτών που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο.

 Η Προκήρυξη της Ανεξαρτησίας, του Αλέξανδρου Υψηλάντη

Αν, λοιπόν, η Επανάσταση «ρίζωνε» στη Μολδοβλαχία, περιοχή που περιλαμβανόταν στην τουρκική επικράτεια, αλλά την οποία διοικούσαν Έλληνες και στην οποία τα στρατεύματα του σουλτάνου δεν είχαν «δικαίωμα εισόδου» και επιτυγχανόταν σύμπραξη Ελλήνων, Σέρβων και Βουλγάρων, τότε η «κάθοδος» του Υψηλάντη προς την αναστατωμένη Κωνσταντινούπολη δεν θα ήταν απίθανη.

Όμως, είναι πια σχεδόν βέβαιο πως, πέρα από όλα αυτά, οι επαναστάτες απέβλεπαν σε κάτι άλλο, πιο σημαντικό: να εμπλέξουν την Τουρκία σε πόλεμο με τη Ρωσία. Αυτό αποτελούσε προοπτική πραγματοποιήσιμη. Σύμφωνα με διεθνείς πράξεις, μόνον ο τσάρος μπορούσε να δώσει άδεια στους Τούρκους   να   στείλουν   στρατό   εκεί όπου ο Υψηλάντης κήρυξε την Επανάσταση.

Ο αυτοκράτορας της Ρωσίας, όμως, ήταν τότε προστάτης όλων των Ορθοδόξων Χριστιανών. Θα έδινε αυτή την άδεια; Θα ανεχόταν να βλέπει τους ομόδοξους του Έλληνες να σφάζονται από τους Μωαμεθανούς κοντά στα σύνορα του; Ή, αντίθετα, θα κήρυττε πόλεμο κατά του Ισλάμ;

Αυτοί οι τελευταίοι συλλογισμοί αποδείχτηκαν σωστοί - με καθυστέρηση οκτώ ετών. Πράγματι, σι Ρώσοι έκαναν πόλεμο κατά των Οθωμανών, όχι όμως το 1821 μα το 1829, ως γνωστόν αυτός ο πόλεμος επισφράγισε την ελευθερία των Ελλήνων. Πόσα δάκρυα, όμως, και πόσο αίμα χρειάστηκαν για να κινηθεί η Ιστορία έως εκείνο το σημείο...

... Γιατί ο Υψηλάντης αφέθηκε στην τραγική του μοίρα. Λίγο καιρό μετά την έναρξη της Επανάστασης, ο τσάρος τον αποκήρυξε και άφησε τους Τούρκους να συντρίψουν τους λίγους Έλληνες.

Ο Ιερός Λόχος, τον οποίο είχαν σχηματίσει παιδιά, μαθητές και φοιτητές, η πρώτη τακτική μονάδα του ελληνικού στρατού, καταστράφηκε στο Δραγατσάνι· και, τελικά, ο ίδιος ο ηγέτης, ο πρωτοπόρος της ελληνικής ελευθερίας, μπήκε στην Αυστρία, που τότε συνόρευε με την Τουρκία, με σκοπό να πάει στο Αμβούργο και από εκεί στην Αμερική, για να επιστρέψει στη νότια Ελλάδα με ενισχύσεις.

Οι Αυστριακοί τον πιάσανε και δεν τον παρέδωσαν, βέβαια, στους Οθωμανούς, αλλά τον κράτησαν φυλακισμένο σε φρούρια, κάτω από συνθήκες φοβερές.

Πέθανε τελικά από την ταλαιπωρία και τις θλίψεις.

Δεν θα έπρεπε οι Έλληνες να θυμούνται τον ήρωα;

Από την «Απογευματινή της Κυριακής»