Τ. Κατσιμάρδος : Πολιτικές μονομαχίες που προκάλεσαν αίσθηση

«Παρείσακτη» μεν η μονομαχία στη χώρα μας αλλά και «μόδα» ως μέσο λύσης προσωπικών διαφορών από τη δεκαετία του 1870 έως τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Πολιτικές μονομαχίες που προκάλεσαν αίσθηση

Δια ασήμαντον συνήθως αφορμή

Γράφει ο Τ. Κατσιμάρδος

Η απαγόρευση της μονομαχίας ίσχυε μόνο στα χαρτιά από τη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους έως το 1918. Τα σχετικά άρθρα της οθωνικής νομοθεσίας ήταν ανενεργά. Πολύ σπάνιες οι περιπτώσεις που ασκούνταν «αυτεπάγγελτα» κάποια δίωξη.

Όταν συνέβαινε αυτό επιβάλλονταν συνήθως ποινές μερικών ημερών ή μηνών. Γενικώς, η αμφισημία των νόμων, έως το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, δεν λειτουργούσε αποτρεπτικά. Επιπλέον, εμμέσως πλην σαφώς, αναγνώριζαν την «παράδοση», που πήρε διαστάσεις μόδας από τη δεκαετία του 1870, όπως έχουμε δει σε προηγούμενες σελίδες του «Εθνους της Κυριακής».

Κάθε φορά, όμως, που θιγείς ή θιγόμενος έπεφτε στο «πεδίο της τιμής» και άφηνε εκεί την τελευταία πνοή του, τ΄ αντανακλαστικά της κοινωνικής λογικής ενεργοποιούνταν. Ιδιαίτερα όταν ένας από τους δυο τύχαινε να είναι γνωστός πολιτικός ή προσωπικότητα. Όπως συνέβη το 1877 σε μια κωμικοτραγική, ως προς την αιτία, μονομαχία, όταν σκοτωνόταν ο νεαρός λοχαγός πεζικού Δ. Βούρβαχης. Είχε αντιδικήσει με τον πολίτη Α. Δοκό, ενώ είχε κληθεί ως μάρτυρας σε άλλη μονομαχία του τελευταίου με διαφορετικό αντίπαλο! Στη διαδικασία του καθορισμού των όρων της μονομαχίας προκύψανε διαφωνίες, με αποτέλεσμα Βούρβαχης και Δοκός ν΄ ανταλλάξουν βαρύτατους χαρακτηρισμούς και να καταλήξουν με τα πιστόλια τους στο Φάληρο. Εκεί, στις 29 Οκτωβρίου η πρώτη σφαίρα του Δοκού «... διετρύπησε δεξιόθεν το στήθος του Βούρβαχη. Διεπέρασε τον καρδιακό χώρον και εξήλθεν δεξιόθεν...».

Η υπόθεση συντάραξε για μέρες την κοινωνία. Ο νεαρός λοχαγός καταγόταν από ιστορική οικογένεια αγωνιστών, που έδινε κι άλλες διαστάσεις στην υπόθεση. Μ΄ αφορμή, μάλιστα, τον αδικοχαμένο ο νεαρός τότε Σπ. Σάμαρης (συνθέτης του Ολυμπιακού Ύμνου) έγραψε και την πρώτη θρηνωδία του («Μελαγχολικαί σκέψεις»). Ο υπουργός Δικαιοσύνης, Α. Ρικάκης, «υπό την θλιβεράν εντύπωσιν του οδυνηρού θανάτου», κατάρτισε και έφερε εσπευσμένα στη Βουλή νομοσχέδιο με αυστηρές διατάξεις. Πρόβλεπε ισόβια δεσμά σε περιπτώσεις θανάτου και δίωκε τους παραβρισκόμενους μάρτυρες «ως συναιτίους του τελεσθέντος εγκλήματος». Έμεινε, όμως, στα συρτάρια, λόγω γενικευμένης αντίδρασης, ιδίως στρατιωτικών. Αλλά και νομικών της περιόδου, οι οποίοι καταδίκαζαν μεν το «παρείσακτον και ξένον έθιμον».

Πλην, όμως, είχαν την άποψη ότι «τα ισχυρότατα φάρμακα δεν είναι πάντοτε και τα κάλλιστα». Ιδού το συμπέρασμα αυτής της επιχειρηματολογίας: «Η μονομαχία δεν δύναται να πολεμηθή καιρίως διά της αυστηρότητος των νόμων και προ παντός δέον να ανατρέξωμεν εις την πρώτην αρχήν και να τιμωρήσωμεν αυστηρότερον τα αδικήματα εκείνα, τα οποία ίσως εκ πρώτης όψεως φαίνονται μικρά, αλλά των οποίων αι συνέπειαι ουχί σπανίως είναι μέγισται» (Γ. Ξένος «Μονομαχία και δίκαιον»).

Τρεις δεκαετίες αργότερα επανέρχεται το ίδιο θέμα με οξύτητα. Αυτή τη φορά μ΄ αφορμή τον θάνατο του βουλευτή Τρικάλων Κωνσταντίνου Χατζηπέτρου το 1904. Το πρώτο εξάμηνο της ίδιας χρονιάς είχαν προηγηθεί άλλες δυο μονομαχίες με πρωταγωνιστές πολιτικούς. Στις 4 Φεβρουαρίου αντιμέτωποι βρέθηκαν ο υπουργός Στρατιωτικών Κ. Σμολένσκη (ήρωας πολέμου το 1897), με τον πρώην συνάδελφό του και βουλευτή Τυρνάβου Θ. Λυμπρίτη. Δι΄ ασήμαντον, πάλι, αιτία. Ο Λυμπρίτης, από τη δηλιγιαννική αντιπολίτευση, κατηγόρησε την κυβέρνηση Θεοτόκη ότι στέλνει «ανοήτως» κληρωτούς σε στρατιωτικές σχολές χωρίς δοκιμασία. Ο υπουργός αντέδρασε αστραπιαία καλώντας σε μονομαχία. Το σχετικό πρωτόκολλο, μάλιστα, συντάχθηκε στα γραφεία της Βουλής.

 Σκίτσα του Γ. Θεοτόκη και του Δ. Ράλλη στις αρχές του 20ού αιώνα. Δεν ήταν οι μοναδικοί διατελέσαντες πρωθυπουργοί που κατέφυγαν στη μονομαχία.

Κόντρα στον νόμο

Η μονομαχία έγινε ύστερα από τέσσερις μέρες στο Μπραχάμι, λήγοντας με ισοπαλία και χωρίς τραυματισμούς. Οι δυο στρατιωτικοί αστόχησαν ο ένας εναντίον του άλλου και στις τρεις βολές τους. Για την ιστορία ο Λυμπρίτης είχε, ήδη, στο ενεργητικό του μια δολοφονία το 1898, όταν πυροβόλησε και έπληξε θανάσιμα, ύστερα από «παρεξήγηση» στα Εξάρχεια, δεκανέα του ιππικού. Είχε αθωωθεί τότε επειδή κρίθηκε ότι βρισκόταν σε άμυνα. Λίγους μήνες αργότερα, στις 9 Ιουνίου, ακολούθησε άλλη μια πολιτική μονομαχία. Οι βουλευτές Ναυπλίου και Βάλτου Ν. Φαρμακόπουλος (κόμμα Δηλιγιάννη) και Ι. Στάικος (κόμμα Θεοτόκη) αντιπαρατέθηκαν την προηγούμενη μέρα στη Βουλή. Ο δεύτερος αποκάλεσε «ψεύτη» τον πρώτο και το αποτέλεσμα είναι να σημαδεύουν ο ένας τον άλλο στην περιοχή Γουδή.

Ο Στάικος τραυματίστηκε στο πόδι, αλλά εκείνη η μονομαχία σημαδεύτηκε από μια δήλωσή του αμέσως μετά: «Σας βεβαιώ, κύριοι, ότι χαίρω υπερβολικά, διότι το αποτέλεσμα υπήρξεν αιματηρόν. Είχαμε πλέον καταντήσει μέσα εις την Βουλήν αηδία. Μπαμ-μπουμ εις τον αέρα και ετελείωνε...». Η δήλωση έγινε στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, η οποία και μετέδωσε live, όπως θα λέγαμε σήμερα, το γεγονός. Συντάκτες της ήταν παρόντες στη μονομαχία, πράγμα που συνέβαινε για πρώτη φορά. Παρά τη σχετική απαγόρευση του νόμου.

Στη Βουλή της δεκαετίας του 1900-1910 η πρόσκληση σε μονομαχία δεν προκαλούσε έκπληξη.

Τα κίνητρα

Ο Σουρής σατιρίζει

Τη συνήθη ασημαντότητα των κινήτρων σατιρίζει ο Σουρής στον «Ρωμηό» του με τίτλο Μονομαχία και Ησυχία:

«Εικών μονομαχίας εν Ελλάδι που την ακούν και φρίττουν κι από τον Αδη

―Το ξεύρεις πως μ’ επρόσβαλες;

―Εγώ, δεν το γνωρίζω.

―Αυτό που σου λέω γω και σε διασπαθίζω.

Σου λέγω πως μ’ επρόσβαλες, γραπτώς και διά ζώσης,

κ’ ευθύς ικανοποίησιν οφείλεις να μου δώσης.

―Αφού το απαιτείς λοιπόν αντίρρησιν δεν έχω

κι εις το πεδίον της τιμής με το ρεβόλβερ τρέχω.

Εντός αγρού ευρίσκονται κι οι δύο ερημοτά του και πρόκειται να κτυπηθούν φρικτά μέχρι θανάτου.

Τραβά ο ένας και περνά η σφαίρα απ’ τη μέση, τραβά ο άλλος και περνά η σφαίρα απ’ την άκρη... κι αφού κανένας δεν μπορεί νεκρός στη γη να πέση σφικταγκαλιάζονται κι οι δυο και χύνουν μαύρο δάκρυ.

Και γίνονται αχώριστοι και πάλι σαν πρωτύτερα.

Και είμαστε κι εμείς καλά κι εκείνοι πιο καλύτερα».

(Ο «Ρωμηός», τεύχος 38, έτος Α, 1883-1884).

«Ηχηρές» αναμετρήσεις

Πρωθυπουργοί στο «πεδίο της τιμής»

Νοέμβριος 1893: Ο πρώην πρωθυπουργός Κ. Κωνσταντόπουλος και ο κατοπινός πρωθυπουργός Δ. Ράλλης, αν και στην ίδια παράταξη (Τρίτο Κόμμα), αντάλλασσαν συχνά «βαριές κουβέντες» εντός και εκτός Βουλής. Αιτία ότι ο πρώτος δέχτηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, ενώ αρχηγός του κόμματος ήταν ο δεύτερος. Ετσι, έφτασαν στο σημείο να λύσουν τις πολιτικές και προσωπικές διαφορές στον συνήθη τόπο μονομαχιών (Γουδή). Αστόχησαν και οι δυο και απήλθαν χωρίς να δώσουν τα χέρια.

Φεβρουάριος 1902: Ο Κωνσταντίνος Τρικούπης (εξάδελφος του Χαρίλαου), βουλευτής Μεσολογγίου και αργότερα υπουργός Ναυτικών, πιάστηκε στα χέρια εντός του Κοινοβουλίου με τον Βασίλειο Βουδούρη, βουλευτή Χαλκίδας, πρώην πρόεδρο της Βουλής και κατοπινά υπουργό Ναυτικών και Στρατιωτικών. Αιτία οι δυσφημιστικοί χαρακτηρισμοί του τελευταίου για τον Χαρίλαο Τρικούπη. Η μονομαχία αποσοβήθηκε την τελευταία στιγμή.

Φεβρουάριος 1902: Λίγες μέρες μετά το επεισόδιο Τρικούπη - Βουδούρη βρέθηκαν αντιμέτωποι ο συνάδελφοί τους Κωνσταντίνος Κουμουνδούρος και Κ. Τοπάλης. Ο πρώτος, γιος του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου, μίλησε περιφρονητικά για τον υπουργό Δικαιοσύνης Κωνσταντίνο Τοπάλη. Το εκπληκτικό για τα πολιτικά ήθη είναι ότι ο δεύτερος, αν και η θέση του το απαγόρευε απολύτως, απηύθυνε πάραυτα πρόσκληση σε μονομαχία. Το αστείο είναι ότι στο τέλος συμβιβάστηκαν αφού πρώτα ο ένας πυροβόλησε τρεις φορές στον αέρα και ο άλλος απάντησε με ισάριθμες βολές.

Φεβρουάριος 1914: Ο πρώην πρωθυπουργός (τέσσερις φορές) Γ. Θεοτόκης εναντίον του προέδρου της Βουλής Κ. Ζαβιτσάνου (κατοπινός υπουργός στη δικτατορία του Μεταξά). Ο 70χρονος πολιτικός απευθύνει πρόσκληση μονομαχίας στον συκοφάντη του, εκείνος δέχεται χωρίς να παραιτηθεί από το αξίωμά του. Κανονίζονται οι λεπτομέρειες, αλλά οι αντίπαλοι δεν θα προσέλθουν στον ορισμένο τόπο.

Ο Σπυρίδων Στάης (τρίτος από αριστερά) σε φωτογραφία της διοργανωτικής επιτροπής των Ολυμπιακών αγώνων του 1906

Αθώος για τον φόνο ο υπουργός

Η πιο διάσημη μονομαχία στις αρχές του 20ού αιώνα με αποτέλεσμα νεκρό βουλευτή έγινε στις 19-20 Ιουνίου 1904. Αντιμέτωποι βρέθηκαν ο υπουργός Παιδείας Σπυρίδων Στάης με τον βουλευτή Τρικάλων Κωνσταντίνο Χατζηπέτρο. Αιτία βαρύτατοι χαρακτηρισμοί του δεύτερου στη Βουλή, επειδή δεν έγινε δεκτό «ρουσφέτι» για διορισμό. Η σφαίρα βρήκε στην καρδιά τον Χατζηπέτρο. Η μονομαχία έδωσε την αφορμή να ξεκινήσουν ζωηρές και σοβαρές συζητήσεις για το «έθιμο». Ο Στάης παραιτήθηκε από τη θέση του στην κυβέρνηση Θεοτόκη, δικάστηκε αργότερα για φόνο εξ αμελείας, αθωώθηκε και επανήλθε στη Βουλή.

Ο «ΜΟΝΟΜΑΧΙΟΜΑΝΗΣ» Λ. ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ

Οι κοινωνικοί νόμοι υπερισχύουν των γραπτών!

Ο ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΣ του ναυτικού και πολιτικός Λυκούργος Τσουκαλάς, μάλλον, κατέχει το ρεκόρ των μονομαχιών. Μέχρι τους Βαλκανικούς Πόλεμους πήρε μέρος σε διψήφιο αριθμό. Σε όσες δεν κατέληξαν σε συμβιβασμό, φαίνεται ότι ήταν ο νικητής. Ήταν «υπέροχος σκοπευτής με επιτυχία 80%...».

Εμπλεκόμενος σε πολλά σκάνδαλα, αλλά και με ισχυρή αντιβενιζελική «πελατεία» και λαϊκά ερείσματα, βρέθηκε αρκετές φορές στο επίκεντρο της δημοσιότητας. Χαρακτηριστικό της μονομαχιομανίας του είναι ότι το 1910 απειλούσε να στείλει μάρτυρες σε πέντε ταυτοχρόνως αξιωματικούς.

Μια από τις μονομαχίες το 1910 κατέληξε στον θάνατο του αντιπλοίαρχου Αριστ. Γιωτόπουλου (είχε χαρακτηρίσει «παλιάνθρωπο» τον πλωτάρχη τότε Τσουκαλά)*.

Η αναμέτρηση έγινε στις 9 Απριλίου στη θέση Γουδή δια «ραβδωτών πιστολιών», που είχαν χρησιμοποιηθεί και σ' άλλες προηγούμενες μονομαχίες. Στη δεύτερη βολή η σφαίρα βρήκε στο κεφάλι τον Γιωτόπουλο. Αφήνοντας στη θέση του το καπέλο που φορούσε!

Το άκρως ενδιαφέρον στην υπόθεση αυτή είναι ότι οι άμαξες με τους μονομάχους και τους μάρτυρες διέσχισαν μ' επισημότητα τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας μέχρι να φθάσουν στο «πεδίο της τιμής».

Ακολουθούσαν σε κάποια απόσταση οι άμαξες με δημοσιογράφους! Απρόσκοπτα έφθασαν στον προορισμό, αν και είχαν συμφωνηθεί και εναλλακτικές διαδρομές από τους μάρτυρες σε περίπτωση που εμποδίζονταν από την αστυνομία.

Στα μαλακά.

Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι τον επόμενο χρόνο ο βουλευτής Αττικοβοιωτίας Τσουκαλάς αθωώθηκε παμψηφεί από το δικαστήριο. Προσκαλώντας τη μήνιν πολλών αξιωματικών.

Οι δικαστές δέχτηκαν το βασικό επιχείρημα της υπεράσπισης: «Οι κοινωνικοί νόμοι πολλάκις απομακρύνονται από τους γραπτούς, τους οποίους κάποτε εξαφανίζουν. Οι κοινωνικοί νόμοι παρέχουν το δικαίωμα του φόνου εις τον ατιμασθέντα αδελφόν, τον προσβληθέντα σύζυγον, είς εκείνον του οποίου η τιμή προσεβλήθη...».

Με παρόμοιο σκεπτικό είχαν αθωωτικό αποτέλεσμα ή ελαφρές ποινές οι λίγες υποθέσεις μονομαχίας που κατέληγαν στις δικαστικές αίθουσες.

Τ. Κατσιμάρδος

katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/politikes_monomaxies_pou_prokalesan_aisthisi-65001677/

*Την περιγραφή της μονομαχίας και τα όσα ακολούθησαν μπορείτε να τα διαβάσετε στο φύλο της εφημερίδας "ΣΚΡΙΠ" της 10ης Απριλίου 1910 έδώ :

http://efimeris.nlg.gr/ns/pdfwin.asp?c=123&dc=10&db=4&da=1910