Κατερίνας Φρέντζου : Ποιος είναι o JR;

Ποιος είναι o JR;

Είναι ο πρώτος καλλιτέχνης δρόμου που τιμήθηκε με το TED, το βραβείο των σύγχρονων οραματιστών.

«Ατελιέ» του είναι οι πόλεις μας.

Σκοπός του, να αλλάξει το πώς βλέπουμε τον κόσμο.

της Κατερίνας Φρέντζου

Η Ρεμπέκα Ντεμάν, ένα κορίτσι από τη Λιβερία που βιάστηκε και έγινε μητέρα στα 13, η Ζίπι Βιγκούτσα, μια ηλικιωμένη γιαγιά από τη μεγαλύτερη παραγκούπολη της Κένυας, η Πενγκ Φαν, μια 55χρονη γυναίκα που έχει αφιερώσει τη ζωή της στα ορφανά παιδιά της Καμπότζης είναι μερικές από τις «ηρωίδες» του 34χρονου Παριζιάνου φωτογράφου που είναι γνωστός μόνο με τα αρχικά JR. Επί ένα μήνα το 2010 το Παρίσι «έβλεπε» με τα δικά τους μάτια. Τα έντονα βλέμματα τους κρεμάστηκαν σε τεράστιες διαστάσεις πάνω σε γέφυρες του Σηκουάνα, σε κτίρια, στέγες και δρόμους της Πόλης του Φωτός.

Ο τυνησιακής καταγωγής καλλιτέχνης -που από πολλούς αντιμετωπίζεται ως ήρωας, ως ένας «Ρομπέν των Δασών» της σύγχρονης εποχής- φωτογραφίζει από απόσταση αναπνοής τα πρόσωπα ανθρώπων που ζουν μέσα στη φτώχεια, τη βία και την εξαθλίωση και στη συνέχεια μετατρέπει τα πορτρέτα τους σε γιγάντια πόστερ, τα οποία εκθέτει στη « μεγαλύτερη γκαλερί του κόσμου», όπως λέει ο ίδιος - στο δρόμο, «όπου είναι πλέον αδύνατο να τους αγνοήσει κανείς».

 Στην Καρθαγένη της Ισπανίας, 

ο JR φωτογράφισε τους ηλικιωμένους κατοίκους - «τη ζωντανή μνήμη της πόλης», 

όπως τους χαρακτηρίζει. 

Το πρότζεκτ ονομάστηκε «Los Surcos dela Cuidad» (Οι ρυτίδες της πόλης).

 «Στόχος μου είναι να προσελκύσω το ενδιαφέρον ενός κοινού που δεν συνηθίζει να επισκέπτεται αίθουσες τέχνης», σημειώνει. Σε αντίθεση με τις μάλλον συνηθισμένες και αναμενόμενες αντίστοιχες φωτογραφίες που δημοσιεύονται κατά καιρούς στον Τύπο και στις οποίες κυριαρχούν η απελπισία και ο πόνος, οι γυναίκες αυτές στήθηκαν μπροστά στο φακό του με αγέρωχο βλέμμα και υπερηφάνεια. «Οι φωτογραφίες μου δεν έχουν στόχο να εκμεταλλευτούν την εξαθλίωση των ανθρώπων, θέλουν απλώς να περάσουν το δικό τους μήνυμα, τη δική τους αλήθεια», εξηγεί ο ίδιος.

Όλα αυτά, προφανώς, αναγνώρισε το αμερικανικό ίδρυμα TED (Technology Entertainment and Design), το οποίο του απένειμε το 2010 το ομώνυμο βραβείο μαζί με το ποσό των 100.000 δολαρίων ως ενίσχυση στο φιλανθρωπικό του έργο. Ποιος περίμενε πως ένας νεαρός καλλιτέχνης δρόμου θα έπαιρνε αυτό το τόσο σημαντικό βραβείο, που μέχρι σήμερα έχει απονεμηθεί στον Μπιλ Κλίντον, τον Μπόνο, τον Τζέιμι Ολιβερ και τον βιολόγο Εντουαρντ Οσμπορν Γουίλσον - «ανθρώπους που με τις ιδέες και το έργο τους επιχειρούν να αλλάξουν νοοτροπίες, ακόμα και τον κόσμο »... 

 Οι υπεύθυνοι του ιδρύματος δυσκολεύτηκαν ιδιαίτερα να τον εντοπίσουν. Τελικά επικοινώνησαν μέσω Skype με έναν συμπαθητικό νεαρό που έκρυβε το πρόσωπο του πίσω από μαύρα γυαλιά και καουμπόικο καπέλο. «Έμεινα έκπληκτος», τους είπε. «Δεν είχα ιδέα ότι θα μπορούσα να είμαι υποψήφιος για οποιοδήποτε βραβείο. Χαίρομαι όμως ιδιαίτερα που έστρεψα έστω και για λίγο τη ματιά του δυτικού κόσμου σε ανθρώπους που ζουν στις πιο ξεχασμένες γωνιές του πλανήτη. Γνωρίζω πως αυτό που κάνω δεν αλλάζει τον κόσμο, μπορεί όμως να αλλάξει τον τρόπο που κάποιοι από εμάς βλέπουν τον κόσμο...» Ο JR αυτοχαρακτηρίζεται «αρτιβιστής» (artiviste), δηλαδή καλλιτέχνης (artiste) και ακτιβιστής (activist) και επιμένει να διατηρεί την ανωνυμία του. Μετατρέπει τους δημόσιους χώρους του πλανήτη σε υπαίθριες γκαλερί χωρίς να ζητάει ποτέ άδεια από τις Αρχές. «Το γεγονός ότι παραμένω ανώνυμος μου δίνει την ελευθερία να ταξιδεύω ανενόχλητος και να εκθέτω οτιδήποτε και οπουδήποτε, χωρίς να μπορούν εύκολα να με συλλάβουν».

Το έργο του άρχισε να απασχολεί έντονα τον Τύπο το 2006, σε μια περίοδο που το Παρίσι ταλανιζόταν από τις εξεγέρσεις των νεαρών μεταναστών στα υποβαθμισμένα προάστια. Τα μέσα ενημέρωσης ανακάλυψαν τις φωτογραφίες του πίσω από τα φλεγόμενα αυτοκίνητα. Και δεν ήταν μόνο οι τοίχοι στα γκέτο που γέμισαν από πορτρέτα νεαρών διαδηλωτών, αλλά και στις πιο σικ συνοικίες. Τότε, ο JR είδε τη δουλειά του να γίνεται πρωτοσέλιδο στους New York Times.

Το πρότζεκτ «Women Are Heroes» (Οι γυναίκες είναι ηρωίδες), που έγινε και ντοκιμαντέρ, συστήνει γυναίκες βασανισμένες αλλά δυνατές, από την Κένυα, τη Σιέρα Λεόνε, το Σουδάν και αλλού. Επιδιώκει να κάνει τον κόσμο να δει μέσα από τα δικά τους μάτια. Η συγκεκριμένη φωτογραφία είναι από τη Βραζιλία και μια φαβέλα στο Ρίο ντε Τζανέιρο.

«Οι γυναίκες είναι ηρωίδες»

Ένα χρόνο αργότερα, ο Γάλλος φωτογράφος θα βρεθεί στη Μέση Ανατολή προκειμένου να φέρει εις πέρας ένα παράτολμο εγχείρημα με τίτλο «Face 2 Face» - «Πρόσωπο με πρόσωπο». Ταξίδεψε με την ομάδα του σε ισραηλινά και παλαιστινιακά χωριά, για να κατανοήσει τους λόγους που χωρίζουν τους δύο λαούς, και κατέγραψε με τον 28άρη φακό του απλούς ανθρώπους που έκαναν το ίδιο επάγγελμα. Οδηγούς ταξί, μάγειρες, δασκάλους... «Η αντίδραση των κατοίκων ήταν απρόσμενα θετική. Μου διέθεσαν με χαρά τους τοίχους των σπιτιών τους και για μία ακόμη φορά κατάλαβα πως η τέχνη μιλάει στην καρδιά των περισσότερων ανθρώπων». 

Ο JR τόλμησε να κρεμάσει γιγαντοαφίσες με τέτοια πορτρέτα Παλαιστινίων και Ισραηλινών στη Ραμάλα, στο Τελ Αβίβ, αλλά κυρίως στις δύο πλευρές του τείχους που τους χωρίζει, προσπαθώντας να δείξει ότι, τελικά, δεν είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους. Οι εικόνες όμως που προκάλεσαν μεγάλες αντιδράσεις ήταν εκείνες ενός ιμάμη, ενός ραββίνου και ενός παπά που πόζαραν μπροστά στο φακό του κάνοντας αστείες γκριμάτσες. «Το χιούμορ είναι ζωή », θα εξηγήσει ο φωτογράφος. «Ο ιμάμης και ο ραββίνος που πόζαραν για μένα έγιναν φίλοι. Ταξίδεψαν μάλιστα μαζί στην Ευρώπη προκειμένου να δώσουν διαλέξεις για την απρόσμενη συμφιλίωση τους!»

Τα τελευταία χρόνια ο JR περιπλανιέται στον κόσμο αναζητώντας περισσότερο τη γυναικεία ματιά. Σταθμοί του η Κένυα, η Σιέρα Λεόνε, το Σουδάν, η Ινδία, η Καμπότζη και άλλες περιοχές που σπαράσσονται κατά καιρούς από εμφύλιες διαμάχες. «Παρόλο που οι γυναίκες βρίσκονται πάντα σε πιο δεινή θέση, καταφέρνουν να επιβιώνουν στις πιο αντίξοες συνθήκες και είναι εκείνες που στην πραγματικότητα κρατούν ενωμένη μια κοινότητα», δηλώνει. Στις γυναίκες αυτές αφιέρωσε και το ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Women Are Heroes » (Οι γυναίκες είναι ηρωίδες), το οποίο προβλήθηκε στο 63ο Φεστιβάλ των Καννών και από τις 12 Ιανουαρίου του 2011 προβλήθηκε σε όλες τις κινηματογραφικές αίθουσες της Γαλλίας.

 Η διαδικασία της τοιχοκόλλησης (ή, καλύτερα, στεγοκόλλησης) του «Women Are Heroes» στην Κιμπέρα του Ναϊρόμπι, τη μεγαλύτερη φτωχογειτονιά της Αφρικής. Οι φωτογραφίες τυπώθηκαν σε αδιάβροχο βινύλιο και κάλυψαν τις στέγες παραγκών, προφυλάσσοντας τες από το νερό της βροχής.

Πέρα από την καλλιτεχνική απήχηση του, όμως, το έργο του έχει και κοινωνικό χαρακτήρα. Οι φωτογραφίες των γυναικών που τράβηξε στην Κιμπέρα του Ναϊρόμπι -τη μεγαλύτερη φτωχογειτονιά της Αφρικής- τυπώθηκαν ύστερα από ιδιαίτερη επεξεργασία σε αδιάβροχο βινύλιο και κάλυψαν τις στέγες πολλών παραγκών, προφυλάσσοντας τες από το νερό της βροχής. «Έτσι η τέχνη μου αποκτά και χρησιμότητα...» εξήγησε.

Από το «Κ» και το Διαδίκτυο